دیوار بزرگ گرگان؛ دومین دیوار بزرگ دفاعی دنیا

ستاره | سرویس گردشگری – همه ما نام دیوار بزرگ چین را شنیده‌ایم. دیواری ۶ هزار کیلومتری که برای دفاع در برابر مهاجمان به این کشور ساخته شده است. اما آیا می‌دانستید که دومین دیوار بلند دفاعی جهان و سومین دیوار طولانی دفاعی در ایران قرار دارد؟ دیوار بزرگ گرگان که در گذشته به آن مار سرخ یا دیوار سرخ می‌گفتند از کناره دریای خزر تا کوه‌های گلیداغ در شمال کلاته به طول ۲۰۰ کیلومتر کشیده شده است. این دیوار برای دفاع از سرزمین گرگان بنا شده است. هرچند که متأسفانه بیشتر طول این دیوار از بین رفته، اما هنوز هم بخش‌هایی از آن در زیر خاک باقی‌مانده است. این اثر تاریخی با ارزش خوشبختانه در تاریخ ۲۹ تیر ۱۳۸۷ به ثبت ملی نیز رسیده است.

تاریخچه دیوار بزرگ گرگان

در مورد سازندگان این دیوار نظرات مختلفی بین تاریخ نگاران وجود دارد. اکثر آن‌ها بر این باورند که این دیوار عظیم را انوشیروان ساسانی ساخته است. اما برخی دیگر آن را منتسب به یزدگرد اول می‌دانند. البته نظرات دیگری نیز وجود دارد، مانند گفته ابن اسفندیار که پدر تاریخ مازندران است که اعتقاد دارد این دیوار توسط فرخ خان بزرگ از سلسله دابویگان تبرستان ساخته شده است. به هرحال همه بر این موضوع معتقد هستند که دیوار گرگان برای جلوگیری از حمله قبایل صحراگرد، غارتگران و دشمنانی که از سمت شمال به کشور حمله می‌کردند، ساخته شده است. پس از تحقیقات مشترک بین تیم‌های باستان‌شناسی ایرانی و انگلیسی مشخص شد که تاریخ ساخت این دیوار به سده ۵ یا ۶ میلادی باز می‌گردد و حداقل بیش از ۱۰۰ سال به طور مدام از آن استفاده می‌شده است.

جالب است بدانید که این دیوار، بزرگ‌ترین دیوار آجری جهان است. همچنین سومین دیوار بزرگ جهان بعد از دیوار چین و دیوار سیمز آلمان محسوب می‌شود. برخی از بخش‌های این دیوار قدیمی در مقایسه با دیوار چین بسیار قدیمی‌تر است و همین امر اهمیت آن را دوچندان می‌کند. در اطراف دیوار گرگان در طول مسیر، قلعه‌هایی مربعی شکل به فاصله ۵۰ متر از دیوار وجود داشته است و احتمالاً محل حضور نگهبان‌ها و سربازان پشتیبانی بودند که از دیوار محافظت می‌کردند. گفته می‌شود در کل ۴۰ قلعه در سراسر دیوار وجود داشته که امروزه بقایای ۳۰ قلعه آن کشف شده است. 

همچنین در اطراف قلعه‌ها و یا جلوی دیوار خندق‌های مختلفی حفر شده که کار دفاع از دیوار را آسان‌تر می‌کرده است. بزرگ‌ترین این خندق‌ها که توسط باستان شناسان کشف شده حدود ۳۳۰ هکتار وسعت داشته است. گفته می‌شود در آن دوران، آب دریای خزر پایین‌تر از سطح فعلی بوده و احتمالاً امروزه بخشی از دیوار زیر آب رفته است. حتی گفته می‌شود در سمتی که دیوار آغاز می‌شود یک بندر مهم ساسانی وجود داشته که اکنون به خاطر بالا آمدن آب در زیر آن دفن شده است.

مشخصات دیوار بزرگ گرگان

این دیوار که از آجر‌های سرخ رنگ ساخته شده دقیقاً از کناره رود اترک در ساحل کمتش تپه و شمال بندر ترکمن آغاز شده است و به سمت کوه‌های گلیداغ امتداد یافته است. هرچند که هنوز مکان دقیق پایان یافتن دیوار مشخص نیست، اما پیش‌بینی می‌شود که در حدود رود گرگان یا قله کوه علی آباد پایان یابد. درواقع اولین بار خلبان آمریکایی که در سال ۱۳۱۶ بر فراز گرگان حرکت می‌کرد، با عکس‌های خود از منطقه متوجه شد که چنین دیواری در یک مسیر طولانی از کناره دریای خزر کشیده شده است. همین کشف اولیه بعد‌ها مبنای تحقیقات گسترده باستان‌شناسی شد. گفته می‌شود ساخت این دیوار حدود ۹۰ سال به طول انجامیده است؛ و طول آن احتمالاً ۲۰۰ تا ۱۷۰ کیلومتر است.

محقان دانشگاه ادینبورگ پس از بررسی‌های مختلف اعلام کرده‌اند که احتمالاً بیش از ده‌ها میلیون قطعه آجر بزرگ برای ساخت این دیوار استفاده شده است. وسعت دیوار و مدل ساخت آن به شکلی بوده که بیش از سی هزار سرباز می‌توانستند روی آن مستقر شده و به نگهبانی از مواضع در برابر دشمن بپردازند.

چطور دیوار را ببینیم

همانطور که گفته شد کل این دیوار در طول زمان تخریب شده و فقط پایه‌های برخی از نقاط آن درون زمین باقی مانده است. بهترین جا برای دیدن بقایای این اثر تاریخی، در منطقه پیشمرگه در بخش شمال شرق کلاله است. برای این کار بهتر است به روستای تمره قره قوزی بروید تا بتوانید بخش‌هایی از دیوار را مشاهده کنید. البته کاوش گران سه نقطه را برای بازدید این دیوار توسط مردم به صورت شاخص بیرون آورده‌اند که می‌توان به آن‌ها مراجعه کنید: