آشنایی با ساز دف و تفاوت آن با دایره و دایره زنگی

به طوقه‌ی چوبی دور دف کمانه می‌گویند و ضخامت آن از طرف دهانه‌ی پوست دار حدود ۲ تا ۳ میلی متر و از طرف دهانه‌ی باز حدود یک و نیم سانتی متر، و عرض آن حدود ۶ سانتی متر است. کمانه‌ها به دوصورت ساخته می‌شوند:

۱. کمانه‌ی “یک کمه” از چوبی به ضخامت یک و نیم سانتی متر تهیه می‌شود و دو سر چوب را طوری به یکدیگر متصل می‌کنند که به شکل دایره در می‌آید و از نظر وزن نسبت به انواع دیگر سبک‌تر است.

۲. کمانه‌ی “دو کمه” از دو چوب به ضخامت‌های حدود نیم و عرض ۶ سانتی متر که بر روی یکدیگر پرس شده‌اند ساخته می‌شود. این نوع کمانه از نظر وزن سنگین‌تر از انواع دیگر و در مقابل فشار و کشش پوست مقاوم‌تر است و تاب نمی‌خورد.

از طرف دهانه‌ی باز کمانه یک فرو رفتگی کوچکی ایجاد می‌کنند تا انگشت شست دست چپ روی آن قرار بگیرد و نوازنده بتواند ساز را نگه دارد.

پوستی که روی دف می‌کشند از جنس پوست قدیمی و کهنه‌ی گوسفند، بز یا آهو است که باید دارای ضخامت یکسان در تمام نقاط باشد. قابل ذکر است که جدیدا از انواع پوست‌های پلاستیکی هم استفاده می‌شود. پوست‌های پلاستیکی در مقابل رطوبت و حرارت مقاومت بیشتری دارند و صدای شان نیز شفاف‌تر است که البته صدایی غیر سنتی به حساب می‌آید. 

دور تا دور دف را حلقه‌های کوچک فلزی به فاصله‌های یک سانتی متر از یکدیگر و با فاصله سه سانتی متری از پوست نصب می‌کنند تا هنگام نواختن با برخوردشان به پوست، حلقه‌ها به صدا در آیند.

گل میخ‌ها، میخ‌هایی با سر تخت شبیه پونز هستند که پوست دف را بر روی کمانه محکم می‌کند و نگه می‌دارد. در بعضی موارد برای چسباندن پوست بر روی جداره از چسب استفاده می‌کنند.

نت نویسی ساز دف

خط نت‌ نویسی دف هم مانند دیگر ساز‌ها خطی بین المللی است. در قدیم برای نت نویسی دف و دیگر ساز‌های کوبه‌ای از حامل یک خطی استفاده می‌کردند، ولی در سال‌های اخیر از حامل‌هایی با تعداد خطوط متفاوت استفاده می‌کنند. برای دف حامل چهار خطی مرسوم است که در صورت استفاده از حامل چهار خطی صدا‌های بم ناحیه‌ی مرکزی پوست را روی خط اول، ناحیه‌ی میانی پوست را روی خط دوم و ناحیه‌ی کناری پوست که اصوات زیرتری دارند، روی خط سوم حامل نشان داده می‌شوند. زمان استفاده از حلقه‌ها هم بر روی خط چهارم نشان داده می‌شود. در روش‌های مختلف دف نوازی برای حرکت دست‌ها و انگشت‌ها هم علائم قرار دادی خاصی استفاده می‌کنند.

هم خانواده‌های دف

۱. دایره: دایره نوع کوچکتر و مجلسی دف و با همان ویژگی‌های ساختاری است. ولی قطر دهانه‌ی آن ۳۵ سانتی متر است. در واقع دایره نوع بزمی در مقابل نوع آیینی دف به حساب می‌آید.

۲. دایره زنگی: این ساز از یک کمانه‌ی چوبی دایره‌ای شکل با قطر حدود ۲۵ سانتی‌متر و عرض ۵ سانتی‌متر تشکیل شده است. یک سمت دهانه‌ی آن را با پوستی از پلاستیک یا پوست چهار پایان می‌پوشانند؛ و یا هر دو طرف آن را باز می‌گذارند. دور تا دور کمانه را شکاف‌هایی ایجاد می‌کنند و داخل شکاف‌ها سنج‌های کوچک و مضاعفی متصل می‌کنند. سپس از برخورد دایره زنگی به دست سنج‌ها به یکدیگر برخورد کرده و صدا تولید صدا می‌شود.

دف نوازان معروف

از نوازندگان به نام دف در ایران می‌توان بیژن کامکار و مسعود حبیبی را نام برد. هژار زهاوی نیز از نوازندگان بنام بین‌المللی ساز دف است.

در پایان قطعه تک نوازی دف را با هم می‌شنویم: