آشنایی با ساز نقاره

ساز نقاره یا ناقاره یک ساز کوبه‌ای و ضربی و معمولا به صورت جفتی است که در اکثر آن‌ها یکی کوچکتر از دیگری است. نقاره را با دو چوب می‌نوازند. نقاره‌ها انواع مختلفی دارند و به کسی که نقاره را می‌نوازد نقاره چی می‌گویند.

ساز نقاره

ستاره | سرویس فرهنگ و هنر – ساز‌های کوبه‌ای انواع مختلفی دارند، بعضی از آن‌ها دوطرفه هستند یعنی هر دو طرف ساز پوست کشیده شده و به هر دو طرف ضربه زده می‌شود و بعضی از آن‌ها یک طرفه هستند. گروهی از ساز‌های کوبه‌ای با دست نواخته شده و گروهی دیگر به وسیله‌ی چوب یا مضراب نواخته می‌شوند. ساز نقاره یا ناقاره یک ساز کوبه‌ای یک طرفه است که با چوب یا مضراب نواخته می‌شود. در ادامه بیشتر با این ساز آشنا می‌شویم.

 

آشنایی با ساز نقاره

 

ساز نقاره از گذشته تا امروز

در زمان‌های قدیم هم در زمان جنگ و هم در زمان جشن و شادی و صلح، برای اعلام حضور از ساز استفاده می‌کردند. یکی از ساز‌های مورد استفاده در این موارد ساز نقاره بوده است. مثلا در هنگام جنگ ساز را بر روی شتر سوار می‌کردند و یک نقاره چی سوار بر شتر آن را می‌نواخت. در زمان‌های جشن و شادی و یا در مهمانی‌ها ساز را بر گردن آویزان می‌کردند یا در جای معینی قرار می‌دادند و نقاره چی آن را می‌نواخت.

در ایام قدیم در کنار ساز نقاره از شیپور یا بوق هم استفاده می‌کردند و نواختن نقاره و سازهای دیگر نشان دهنده‌ی احضار شخصی یا مرخص کردن وی بود. از این ساز بیشتر در دربار شاهان و حکام استفاده می‌شده‌است.

نواختن طبل و ناقاره در ایران از زمان قاجار رواج داشت. در اکثر شهرهای مهم مثل تبریز یا اصفهان نقاره‌خانه‌هایی بود که اوقات شرعی و وقایع مهم را به گوش مردم شهر می‌رساندند. امروز تنها رفتن به مشهد و شنیدن صدای نقاره خانه حرم امام رضا (ع) این خاطره تاریخی را زنده می‌کند.  

 

آشنایی با ساز نقاره

نقاره یک ساز کوبه‌ای یک طرفه است که با چوب یا مضراب نواخته می‌شود. نقاره به صورت دوتایی و کنار هم است که معمولا یکی کوچکتر از دیگری است، مانند تصویر زیر. به طوری که نقاره‌ی بزرگتر صدای بم‌تر و نقاره‌ی کوچکتر صدای زیر تری دارد. جنس کاسه‌های آن از مس یا سفال است و جنس پوستی که روی آن می‌کشند از پوست گاو یا گوسفند است. نقاره در شهر‌ها و نواحی مختلفی وجود دارد که دارای تفاوت‌های جزئی در ابعاد و اندازه و گا‌ها جنس با یکدیگرهستند. در ادامه با انواع نقاره آشنا می‌شویم.

 

آشنایی با ساز نقاره

 

انواع نقاره در شهرهای مختلف

نقاره مازندران

نام دیگرش دسرکوتن است. جنس بدنه‌اش از سفال و پوستش پوست گاو است؛ آن را پوست صدای یک طرفه‌ی مضاعف معرفی می‌کنند؛ و از مهم‌ترین پوست صدا‌های مناطق مرکزی مازندران است. در این مناطق نقاره همراه با سرنا نواخته می‌شود. هنگام نواختن، ساز را یا زیر بغل یا روی زمین می‌گذارند و یا از گردن آویزان می‌کنند و با دو تکه چوب روی آن ضربه می‌زنند.
در این منطقه از نقاره بیشتر در مراسم شادی و عروسی استفاده می‌کنند. در قدیم هم در نقاره خانه استفاده می‌کردند و در مراسم کشتی مازندرانی همراه با سرنا نواخته می‌شد.

 

آشنایی با ساز نقاره - نقاره مازندران

 

نقاره‌ی گیلکی 

نقاره‌ی شمال یا گیلکی هم از دو کاسه کوچک و بزرگ تشکیل شده که با مضراب یا گا‌ها با دست نواخته می‌شود.

نقاره‌ی سنندج

نقاره سنندج کمی بزرگتر از نوع شمالی آن است. در بعضی از مواقع این ساز را به اسب می‌بندند و نوازنده همانطور که بر اسب سوار است، ساز نیز می‌نوازد.

نقاره قشقایی

ساز کوبه‌ای و یک طرفه‌ای است بسیار شبیه دوسرکوتن مازندرانی‌ها با اندازه‌ای بزرگ‌تر. کاسه‌اش از فلز مس ساخته و با دو قطعه چوب نواخته می‌شود و حجم صدای آن خیلی بالاست. این ساز همراهی کننده کرنا نوازان قشقایی است و در مناطق قشقایی نشین استان فارس و منطقه بویراحمد در همسایگی فارس نواخته می‌شود.

نقاره کرمان

در استان کرمان هم دو نوع نقاره وجود دارد. یک نقاره از جنس سفال که در امیرآباد شول رایج است و دیگری نقاره از جنس فلز که در مناطقی مثل بابک و شهداد کاربرد دارد. در اصطلاح محلی کرمان به نقاره بزرگ ناقاره و به نقاره کوچک زیل هم می‌گویند.

نقاره‌ی فارس

مثل دیگر نقاره‌های قبلی جفتی است ولی در ابعاد و اندازه با هم متفاوت‌اند. شکل نقاره‌ی فارس مثل خمره‌ای فشرده‌است.

 

آشنایی با ساز نقاره - نقاره فارس

 

نقاره‌ های نقاره خانه‌ی مشهد

این نوع نقاره تکی است و جنس بدنه‌ی آن از مس و جنس پوست آن از پوست گاو یا گوساله است. نقاره های این نقاره خانه چهار نوع هستند:
  •  نقاره‌ی سرچاشنی یا چاشنی: کوچکترین نقاره که شبیه کاسه است و از آغاز تا خاتمه‌ی نقاره کوبی نواخته می‌شود و دیگر نقاره‌ها از آن پیروی می‌کنند.
  • گورگه: نقاره‌ی بزرگی است که صدای بم و پرتری از سایر نقاره‌ها دارد و شبیه نیمه‌ی تخم مرغ است.
  • تخم مرغی: این نقاره نیز شبیه نیمه‌ی تخم مرغ است.
  • طبل ساده: از نقاره‌ی گورگه و تخم مرغی کوچکتر است و شکل آن نیز مانند نیمه‌ی تخم مرغ است.

 براساس اسناد رسمی و تاریخی موجود، تاریخچه نقاره‌زنی در حرم امام رضا به ۴۱۷ سال پیش باز می‌گردد و از دوره قاجاریه بر جای مانده‌است.

 

آشنایی با ساز نقاره - نقاره خانه مشهد

 

و اما نقاره خانه!

به محلی که نقاره در آن نواخته شود نقاره خانه می‌گویند. به نقاره‌خانه نوبت خانه یا کوس خانه هم می‌گفتند و به نوازنده‌های نقاره «نوبت نواز» و «نوبت زن» می‌گویند. نواختن نقاره در نقاره‌خانه زمان‌های مشخصی دارد، مثلا در بعضی نقاره‌خانه‌ها صبح و عصر در بعضی هنگام اذان یا طلوع خورشید و… ساز نقاره نواخته می‌شود. نقاره خانه در بعضی امامزاده‌ها و حرم‌ها نیز وجود دارد. مثل نقاره‌خانه مشهد و  مراسم نقاره زنی حرم امام رضا که آیینی قدیمی است و با ساز کرنا همراه است.
یادتون نره این مقاله رو به اشتراک بگذارید.
مطالب مرتبط

نظر خود را بنویسید