نویسنده: ساغر شفیعی
بروزرسانی: 10 آذر 1400
ستاره | سرویس هنر – یکی از دستگاه‌های موسیقی ایرانی راست پنجگاه است. موسیقی ایرانی دارای هفت دستگاه با نام‌های شور، سه گاه، همایون، چهارگاه، نوا، راست پنجگاه، ماهور و پنج آواز به نام‌های ابوعطا، بیات ترک، افشاری، دشتی، اصفهان است. آواز‌های ابوعطا، بیات ترک، افشاری و دشتی کوک یکسانی با دستگاه شور داشته و از متعلقات آن محسوب می‌شوند و آواز اصفهان نیز به همان دلیل از متعلقات دستگاه همایون است.
این نوع دسته بندی برای موسیقی ایرانی به دلیل حس و حال متفاوت و همچنین تفاوت در تاکید‌ها و ایست‌های گوشه‌ها (نغمه‌ها) صورت گرفته است. ابتدا کلمه دستگاه را تعریف کرده و بعد از آن به بررسی دستگاه راست پنجگاه می‌پردازیم.
مفهوم دستگاه
موسیقی امروز ایران شامل تعدادی آهنگ یا لحن است. این تعداد آهنگ که به طور متوسط بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ عدد هستند، در اصطلاح موسیقی امروز «گوشه» نامیده می‌شوند و بر حسب مشابهت‌های ساختاری و فنی و حس و حال موسیقایی در هفت مجموعه‌ی بزرگ به نام دستگاه و پنج مجموعه‌ی کوچک به نام آواز تقسیم شده است. تعداد گوشه ها‌ی آواز‌ها کمتر از دستگاه‌ها هستند. همچنین از نظر حالت و نت‌های شاهد و ایست تفاوت‌هایی با هم دارند.
دستگاه در واقع از دو کلمه «دست» و «گاه» تشکیل شده است و از زمان قاجار در موسیقی ایرانی رواج یافته است. تا قبل از آن از واژه‌ی مقام به جای دستگاه استفاده می‌کردند. از آنجا که در موسیقی قدیم ایران، «گاه» به معنای پرده ساز بوده‌است؛ بنابراین دستگاه به معنی قرار گرفتن انگشتان دست بر روی پرده‌های ساز است. این نوع انگشت‌گذاری در هر قطعه یا آهنگ یا نغمه شکل خاص خود را دارد.
دستگاه راست پنجگاه
حس و حال دستگاه راست پنجگاه
ویژگی‌های گام راست پنجگاه
گوشه‌های مهم دستگاه راست پنجگاه
توضیح برخی گوشه‌های مهم دستگاه راست پنجگاه
- درآمد: نت شاهد درجه اول است.
- روح افزا: با این گوشه به دستگاه نوا اشاره می‌شود.
- پنجگاه: با این گوشه روی درجه پنجم تاکید شده و به دستگاه نوا می‌رود.
- سپهر: به واسطه‌ی این گوشه به دستگاه راست پنجگاه باز می‌گردد؛ و روی نت درجه ششم تاکید می‌شود.
- عشاق: با این گوشه به دستگاه نوا وارد می‌شود و سپس به راست پنجگاه بازمی‌گردد.
- نیریز: با این گوشه وارد گوشه نیریز دستگاه نوا شده و سپس به راست پنجگاه بازمی‌گردد.
- بیات عجم: روی درجه پنجم تاکید دارد.
- بحر نور: به واسطه‌ی این گوشه وارد شور می‌شویم.
- مبرقع: با این گوشه از حالت شور خارج شده و وارد راست پنجگاه می‌شویم.
- طرز: این گوشه روی درجه پنج تاکید دارد و وارد دستگاه همایون می‌شویم.
- فرنگ: به واسطه این گوشه بعد از طرز باز به راست پنجگاه بازمی‌گردیم.
در پایان گوشه روح افزا در دستگاه راست پنجگاه را با هم می‌شنویم:
