علت سردرد چیست؟ + آشنایی با انواع سردرد

سردرد و آمارها

چگونگی تشخیص دهیم که سردرد وخیم است یا خیر

سردرد اولیه به سردردی گفته می‌شود که عامل و شرایط دیگری باعث بروز سردرد نشده باشند. مانند میگرن، سردرد تنشی و سردرد خوشه‌ای. اما سردرد ناشی از برخی بیماری‌ها از جمله سینوزیت یا مننژیت، اغلب به عنوان سردرد ثانویه در نظر گرفته می‌شوند و عدم تشخیص سردرد‌های ثانویه می‌تواند مرگبار باشد.
برای تشخیص سردرد ثانویه از سردرد اولیه باید ویژگی‌های سردرد، علائم و معاینه فیزیکی را مد نظر قرار داد.

ویژگی‌های زیر ممکن است به سردرد ثانویه اشاره داشته باشند:

• یک سردرد شدید و مداوم که طی چند ثانیه یا چند دقیقه به حداکثر شدت خود برسد
• عدم بروز چنین سردردی در گذشته
• وجود یک عفونت همزمان (به عنوان مثال سینوزیت یا دیگر عفونت‌های دستگاه تنفسی)
• تغییر وضعیت ذهنی (مثلا سردرگمی، غش یا تغییر در سطح هشیاری و آگاهی)
• سردرد همراه با تشنج
• سردرد در زمان فعالیت (به عنوان مثال رابطه جنسی، ورزش)
• سن بالای ۵۰ سال
• سن کمتر از ۵ سال
• وجود سرطان، عفونت اچ آی وی و یا سرکوب سیستم ایمنی
• اختلالات بینایی
• ناهنجاری‌های عصبی در زمان معاینه فیزیکی (به عنوان مثال عدم تقارن مردمک، رفلکس کف پا)
• سفتی گردن یا دیگر علائم مننژیسم (به عنوان مثال نشانه کرنیگ، نشانه‌های برودزینسکی)
• علائم یا سابقه شوک روحی

ویژگی‌های زیر ممکن است به سردرد اولیه اشاره داشته باشند:

• سابقه سردرد در طی ماه‌ها یا سال‌ها
• سابقه خانوادگی
• معاینات فیزیکی طبیعی
• سردرد‌هایی که به طور مداوم به علت قاعدگی، غذا‌های خاص، ورودی حسی و یا تغییرات آب و هوایی اتفاق می‌افتند

برای تشخیص  علت سردرد، در بیشتر موارد از ام آر آی استفاده می‌شود ولی در موارد مشکوک به شوک روحی یا بروز ناگهانی سردرد، از سی تی اسکن استفاده می‌شود. در صورت بروز ضربه نخاعی برای تشخیص خونریزی زیر عنکبوتیه و عفونت، از مایع مغزی نخاعی استفاده می‌کنند. 

علت سردرد اولیه

سردرد اولیه ممکن است به علت عواملی که خوش خیم هستند پدید آید، اما به مرور می‌تواند به ناتوانی‌های جدی نیز منجر شود. سردرد‌های خوش خیم در سه گروه قرار می‌گیرند: سردرد‌های تنشی، میگرن، و سردرد خوشه ای.

۱. سردرد‌های تنشی

سردرد تنشی شایع‌ترین نوع سردرد اولیه است که در بین عموم بسیار شایع بوده و دومین اختلال و بیماری شایع در جهان است.
میانگین شیوع این سردرد در بزرگسالان ۴۲٪ است. در نتیجه میزان بالای شیوع آن، باعث افزایش میزان ناتوانی می‌شود. به علت عدم طبقه بندی مناسب، تحقیقات زیادی بر روی این نوع سردرد صورت نگرفته است.
این نوع سردرد به ندرت شدید می‌شود، معمولا هر دو طرف سر را تحت تاثیر قرار می‌دهد و نسبت به نور و صدا حساسیت نداشته و باعث بروز تهوع و استفراغ نمی‌شود. اغلب این سردرد باعث بروز حساسیت عضلات در سر، گردن یا شانه‌ها می‌شود. گزارش شده است که استرس و فشار‌های روانی از شایع‌ترین محرک‌ها برای بروز سردرد تنشی هستند.

سردرد تنشی شامل سه زیر مجموعه می‌شود:

• سردرد موقتی و نادر، احتمال وقوع آن کمتر از یک روز در ماه است
• سردرد موقتی و مکرر، احتمال وقوع آن ۱ تا ۱۴ روز در ماه است
• سردرد تنشی مزمن، احتمال وقوع آن ۱۵ روز یا بیشتر در ماه است

برای درمان سردرد‌های موقتی می‌توان از دارو‌های ضد درد و بدون نسخه مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن استفاده کرد. گاهی اوقات آسپرین یا استامینوفن را با کافئین یا یک داروی آرام بخش مصرف می‌کنند. توجه داشته باشید که از این دارو‌ها بیش از حد استفاده نکنید. دارو‌های ضد افسردگی سه حلقه ای، از جمله آمی تریپتیلین و پروتریپتیلین از دارو‌های شایع برای پیشگیری از سردرد تنشی هستند. همچنین، گاهی اوقات می‌توان از طب سوزنی و ماساژ نیز برای بهبود این سردرد‌ها استفاده کرد.

۲. میگرن

میگرن نوعی اختلال بوده که با حملات مکرر سردرد همراه است. درد میگرن را نوعی تپیدن و زق زق کردن توصیف می‌کنند که معمولا در یک طرف سر ایجاد می‌شود. میگرن معمولا با تهوع، استفراغ و حساسیت به نور و صدا همراه است. علائم اولیه ممکن است یک یا دو روز قبل از حمله میگرن روی دهند. این علائم عبارتند از یبوست یا اسهال، تغییرات خلقی، تغییر در اشتها از جمله میل به غذا، مشکلات تمرکز، سرد شدن دست و پا، افزایش تشنگی، تکرر ادرار و خمیازه مداوم.
قبل یا همراه با سردرد نیز ممکن است علائم هشدار دهنده‌ای روی دهند. علائمی مانند اختلالات بینایی و اختلالات حسی مانند احساس سوزش یا حساس شدن پوست در یک طرف صورت، دست یا پا. هرچند بیشتر افراد مبتلا به میگرن (۷۵-۸۰ ٪) این علائم را تجربه نمی‌کنند.
عواملی که می‌توانند باعث تحریک حملات میگرنی شوند عبارتند از فشار‌های عاطفی، قاعدگی، محرک‌های بصری مانند چراغ و نور‌های درخشان، روزه، شراب، فعالیت جسمی، اختلالات خواب، مصرف نوشابه‌های حاوی کافئین و اسپرتیم (شیرین ساز مصنوعی و کم کالری).
علت دقیق بروز میگرن ناشناخته است، اما به نظر می‌رسد که می‌تواند ناشی از فعالیت غیرطبیعی مغز مانند عدم تعادل مواد شیمیایی مانند سروتونین باشد. این اختلالات ممکن است موقتا بر روی سیگنال‌های عصبی و رگ‌های خونی مغز تاثیر گذارند و علت سردرد شوند.

۳. سردرد خوشه‌ای

سردرد خوشه‌ای نوعی اختلال نادر بوده که از هر ۱۰۰۰ نفر، حدود ۱ تا ۲ نفر به آن مبتلا می‌شوند.
این سردرد اغلب باعث بروز درد شدید در یک طرف سر، چشم، شقیقه یا پیشانی می‌شود و ممکن است به سرعت و بدون هشدار شروع شود. این درد بسیار شدید بوده، اما معمولا بیشتر از ۱ تا ۲ ساعت طول نمی‌کشد.

سردرد خوشه‌ای حداقل یک مورد از علائم زیر را خواهد داشت:

• قرمز شدن چشم و آبریزش چشم
• تورم پلک چشم
• کوچک شدن یکی از مردمک‌های چشم
• تعرق صورت
• گرفتگی با آبریزش بینی

افرادی که سیگار می‌کشند، بیشتر در معرض ابتلا به سردرد خوشه‌ای قرار دارند. حملات سردرد خوشه‌ای گاهی اوقات ممکن است به علت نوشیدن الکل یا استشمام بویی قوی مانند عطر، رنگ یا بنزین، تحریک شود.

علت سردرد ثانویه

۴. عفونت دستگاه تنفسی فوقانی

عفونت دستگاه تنفسی فوقانی از علل شایع در بروز سردرد، بخصوص در کودکان و نوجوانان (حدود ۵۷٪) است. این نوع عفونت‌ها شامل عفونت ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی ۳۹ ٪، سینوزیت ۹ ٪ و فارنژیت استرپتوکوکی ۹ ٪ می‌شود که اغلب با تب و گلو درد همراه هستند.
سردرد سینوسی معمولا توسط پزشکان و خود بیمار تشخیص داده می‌شود. با این حال، به نظر می‌رسد که سینوزیت یک علت غیر معمول برای بروز سردرد‌های عودکننده بوده و بسیاری از بیماران مبتلا به سردرد سینوسی، در واقع دچار میگرن هستند.

۵. التهاب مغز و مننژیت

التهاب مغز نوعی عفونت مغزی بوده که اغلب توسط نوعی ویروس ایجاد می‌شود. علائم این بیماری عبارتند از تب، تشنج، تغییر در رفتار، گیجی و اختلال در موقعیت یابی.
از طرف دیگر به التهاب غشا‌های اطراف مغز مننژیت گفته می‌شود. زمانی که این التهاب توسط باکتری ایجاد شود، به آن مننژیت باکتریایی گفته می‌شود. این باکتری‌ها معمولا مخاط مجرای تنفسی را آلوده کرده و از آنجا وارد جریان خون می‌شوند و در نهایت با عبور از سد خونی مغزی، وارد مغز می‌شوند.

• شایع‌ترین انواع مننژیت باکتریایی شامل مننژیت پنوموکوک و مننژیت مننژوکوکال است. مننژیت باکتریایی یک بیماری نادر اما کشنده است. اگر عوامل دیگری مانند دارو یا عفونت‌های غیر باکتریایی سبب بروز مننژیت شوند، به آن مننژیت آسپتیک گفته می‌شود.
• برای تشخیص التهاب مغز و مننژیت معمولا از مایع مغزی نخاعی استفاده می‌کنند.
• تب ناگهانی و سردرد شدید از علائم بارز مننژیت باکتریایی هستند. بیماران مبتلا به مننژیت باکتریایی اغلب دچار تهوع، استفراغ، دو بینی، خواب آلودگی، حساسیت به نور روشن و خشکی گردن می‌شوند. تشخیص زودهنگام این بیماری بسیار مهم است، زیرا مننژیت باکتریایی حاد باید بلافاصله با آنتی بیوتیک‌های داخل وریدی و گاهی کورتیکواستروئید‌ها درمان شود.

۶. خونریزی زیر عنکبوتیه (SAH)

فضای زیر عنکبوتیه ناحیه‌ای بین مغز و جمجمه است که معمولا توسط مایع مغزی نخاعی پر می‌شود. خونریزی زیر عنکبوتیه نوعی بیماری کشنده بوده که به علت خونریزی در فضای زیر عنکبوتیه ایجاد می‌شود.
خونریزی زیر عنکبوتیه می‌تواند به علت پاره شدن آنوریسم، ناهنجاری‌های عروقی رگ و یا آسیب مغزی نیز ایجاد شده و علت سردرد در برخی از بیماران باشد. علائم خونریزی زیر عنکبوتیه عبارتند از سردرد شدید، تهوع و استفراغ، خشکی گردن، نور هراسی (فتوفوبیا) و گاهی اوقات تاری دید، دو بینی، عدم هوشیاری و تشنج.
درمان خونریزی زیر عنکبوتیه، بسته به علت اصلی خونریزی، وضعیت بیمار و میزان آسیب وارده به مغز متفاوت است.

۷. سکته مغزی

سکته مغزی زمانی روی می‌دهد که جریان خون به مغز قطع شود. اگر خون به مغز نرسد، سلول‌های مغزی از بین رفته و آسیب دائمی به مغز وارد می‌شود.
در سکته مغزی ایسکمیک، یک لخته خون باعث توقف جریان خون به مغز می‌شود. اما در سکته مغزی هموراژیک، به علت پاره شدن رگ، بافت مغزی دچار خونریزی می‌شود.
بیمار در مراحل اولیه سکته مغزی ممکن است دچار سردرد شود. این سردرد ممکن است با سرگیجه یا استفراغ همراه باشد. هرچند اغلب بیماران دچار نارسایی عصبی نیز می‌شوند. مانند عدم توانایی در حرکت اندام، بی حسی و لکنت زبان. بنابراین همانگونه که متوجه شده‌اید سکته مغزی نیز می‌تواند علت سردرد در شما باشد که نباید به سادگی آنرا نادیده بگیرید.

۸. تروما یا ضربه سر

معمولا پس از آسیب به سر، فرد دچار سردرد شده که بعد از چند دقیقه یا چند روز از بین خواهد رفت. با این حال گاهی اوقات سردرد ممکن است برای ماه‌ها یا سال‌ها نیز باقی بماند. به این نوع سردرد‌های طولانی مدت، سردرد‌های پس از ضربه گفته می‌شود.
سردرد‌های پس از ضربه، به طور معمول بر هر دو طرف سر تاثیر گذاشته و اغلب به طور روزانه روی می‌دهند. شدت این سردرد‌ها از کم تا متوسط است. با این وجود ممکن است سردرد‌های شدید بیشتر روی داده و علائمی شبیه به میگرن داشته باشند. امروزه بسیاری از موارد سردرد‌های پس از ضربه را جزء سردرد‌های تنشی مزمن طبقه بندی می‌کنند.

۹. هماتوم ساب دورال مزمن (SDH)

هماتوم ساب دورال مزمن یک لخته خون قدیمی بر روی سطح مغز بوده که در زیر لایه بیرونی آن قرار می‌گیرد. ۸۰ درصد بیماران از سردرد شکایت کرده‌اند.
این بیماری در افراد بالای ۶۰ سال شایع است. بسیاری از بیماران به علت سن یا بیماری، دچار آتروفی مغز (کوچک شدن) هستند.
این بیماری معمولا با یک ضربه ضعیف به سر شدت گرفته و سبب پاره شدن عروق خونی در سطح مغز می‌شود و در نهایت طی چند روز تا چند هفته، منجر به تجمع آهسته خون خواهد شد. مصرف الکل و استفاده از دارو‌های رقیق کننده خون را می‌توان از عوامل خطرزا برای بروز این بیماری در نظر گرفت.

۱۰. تومور مغزی

سردرد یکی از شایع‌ترین علائم در بیماران مبتلا به تومور‌های مغزی است. این سردرد معمولا همیشگی بوده، اما اغلب در زمان صبح بدتر می‌شود. این سردرد عموما بسیار ماندگارتر از سردرد میگرنی است و گاهی اوقات با حالت تهوع یا استفراغ همراه است. اگر تومور مغزی علت سردرد در فرد بیمار باشد، شدت آن می‌‌تواند با سرفه، ورزش یا تغییر در وضعیت بدن بدتر شده و معمولا نسبت به درمان‌های سردرد معمولی واکنش نشان نمی‌دهد.

علائم و نشانه‌های تومور مغزی بسیار متفاوت بوده و بستگی به اندازه تومور، محل و میزان رشد تومور دارد:

1. وجود تومور در قسمت پشت مغز ممکن است باعث بروز سرگیجه یا عدم تعادل در راه رفتن شود.
2. وجود تومور در بخش اصلی مغز ممکن است باعث بروز مشکلات گفتاری یا از دست دادن تدریجی احساس یا حرکت دست یا پا شود.
3. وجود تومور در اطراف غده هیپوفیز ممکن است باعث بروز مشکلات بینایی مانند تاری، دو بینی یا از دست دادن دید جانبی شود.
4. گاهی اوقات ممکن است علائمی مانند گیجی، تغییر شخصیت یا رفتار، تشنج و مشکلات شنوایی نیز به وجود آید.

۱۱. ورم شریان گیجگاهی

التهاب سرخرگی غول‌یاخته‌ای به وضعیتی گفته می‌شود که در آن شریان‌های متوسط و بزرگ، ملتهب می‌شوند. به این وضعیت گاهی ورم شریان گیجگاهی نیز گفته می‌شود، زیرا اغلب شریان‌های اطراف گیجگاه تحت تاثیر قرار می‌گیرند. در این شرایط، اطراف گیجگاه اغلب دچار درد شده و عضلات فک در زمان غذا خوردن درد می‌گیرند. ممکن است فرد بینایی خود را نیز از دست بدهد. سردرد بیشتر در یک طرف سر متمرکز شده و حالت زق زق دارد.
ورم شریان گیجگاهی معمولا در افراد مسن روی می‌دهد. افراد بالای ۵۰ سال، اگر دچار سردرد در یک طرف سر شدند، بهتر است به پزشک مراجعه کنند.
با آزمایش خون می‌توان سرعت رسوب گلبول‌های قرمز را بررسی کرد. بدین منظور از سرخرگ گیجگاه نمونه برداری می‌شود. ورم شریان گیجگاهی معمولا به دارو‌های استروئیدی واکنش مثبت نشان می‌دهد. ممکن است برای دو سال نیاز به مصرف کورتیکواستروئید‌ها باشد.

۱۲. پارگی سرخرگ کاروتید یا سرخرگ مهره‌ای

سرخرگ کاروتید و سرخرگ مهره‌ای از عروق مهم بوده که خون غنی از اکسیژن را از طریق گردن به مغز می‌رسانند. پارگی ناگهانی در دیواره شریان موجب می‌شود که جریان خون از لایه‌های دیوار جدا شده و وارد کانال دیگری شود. در نتیجه این امر منجر به انسداد شریان‌ها خواهد شد. پارگی ممکن است بدون علت ظاهری (پارگی خود به خود سرخرگ کاروتید) یا ضربه (مانند تصادف، آسیب ورزشی، جراحی، کایروپراکتیک گردن) به وجود آید.
سردرد مرتبط با پارگی سرخرگ کاروتید یا سرخرگ مهره‌ای اغلب در گردن و صورت پدید می‌آید. این درد ممکن است ثابت، لحظه‌ای، تدریجی یا شدید باشد.
لخته‌های خون می‌توانند باعث انسداد شریان‌های کوچکتر شده و موجب بروز سکته مغزی شوند. در نتیجه بیمار ممکن است دچار احساس ضعف در یک طرف بدن، اختلالات بینایی، افتادگی صورت و مشکل تکلم شود.

۱۳. سردرد ناشی از مصرف بیش از حد دارو (MOH)

این نوع سردرد، یک سردرد مزمن و روزانه بوده که به علت مصرف بیش از حد دارو روی می‌دهد. اگر این سردرد درمان نشود، می‌تواند برای ۱۵ روز یا بیشتر در ماه و به مدت ۴ ساعت یا بیشتر طول بکشد. استفاده مکرر از دارو‌های ضد درد، مخصوصا دارو‌های بدون نسخه و مسکن‌های تجویزی باعث می‌شود که در نهایت این دارو‌ها دیگر اثر نداشته باشند.
استفاده از کدئین و دارو‌های اپیوئیدی برای درمان سردرد‌های تنشی یا میگرن توصیه نمی‌شود. این دارو‌ها به عنوان دارو‌های روان گردان شناخته می‌شوند؛ بنابراین وابستگی به این دارو‌ها می‌تواند مشکل ساز باشد.
اولین قدم برای درمان این بیماری این است که افراد، مصرف این نوع دارو‌ها را کنار بگذارند. اکثر بیماران ۲ تا ۱۰ روز پس از سم زدایی بدن، علائم ترک اعتیاد را تجربه می‌کنند. شایع‌ترین علامت عبارت است از بروز سردرد که با تهوع، استفراغ، تپش قلب، بی حسی، اضطراب و عصبانیت همراه است.

۱۴. خماری

سردرد خماری به سردردی گفته می‌شود که پس از مصرف الکل ایجاد شود. مصرف نوشیدنی‌های الکلی باعث تحریک میگرن، سردرد تنشی و خوشه‌ای نیز می‌شوند. این نوع سردرد معمولا در دو طرف سر و عمدتا در جلوی پیشانی ایجاد می‌شود، حالت زق زق داشته و معمولا با انجام فعالیت‌های بدنی بدتر می‌شود.

۱۵. زونا

زونا یک عفونت ناشی از ویروس واریسلا-زوستر بوده که این ویروس باعث ایجاد آبله مرغان نیز می‌شود. این ویروس می‌تواند سال‌ها به صورت نهفته در دستگاه عصبی باقی بماند. زونا باعث ایجاد بثورات پوستی شده که می‌توانند دردناک و سوزنده باشند. به طور معمول، زونا به صورت تاول و در یک طرف بدن، اغلب در تنه، گردن، و صورت به وجود می‌آید. در بیشتر موارد، زونا طی دو تا سه هفته برطرف می‌شود.
اگر زونا، عصب سه قلو و عصب دهانه رحم را درگیر کند، می‌تواند باعث ایجاد سردرد شود. این سردرد معمولا قبل از بروز بثورات ایجاد می‌شود.

۱۶. پرفشاری درون جمجمه‌ای ناشناخته

این بیماری یک اختلال نادر بوده که در آن بدون علت، فشار داخل جمجمه افزایش یافته و می‌تواند علت سردرد در شما باشد. علائم این بیماری عبارتند از سردرد و کاهش بینایی. این بیماری اغلب بر روی زنان جوانی که اضافه وزن دارند، تاثیر می‌گذارد. برای درمان این بیماری از دارو و گاهی اوقات جراحی مغز نیز استفاده می‌شود.

۱۷. فشار خون بالا

افردا مبتلا به فشار خون بالا می‌دانند که این عارضه می‌تواند علت سردرد در آنان باشد. این بیماری زمانی ایجاد می‌‌شود که فشار خون سیستولیک بالاتر از ۱۴۰ میلی متر جیوه و یا فشار خون دیاستولیک بالاتر از ۹۰ میلی متر جیوه باشد.
فشار خون بالا عاملی خطرزا در بروز سکته مغزی، بیماری عروق کرونر و بیماری مزمن کلیه است. برخی مطالعات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به فشار خون بالا، بیشتر دچار سردرد می‌شوند.
اگر فشار خون بسیار بالا باشد، می‌تواند به فشار خون بدخیم یا بحران فشار خون نیز منجر شود. این بیماری با سردرد، تاری دید، درد قفسه سینه و تهوع همراه است.

۱۸. ترک کافئین

کافئین یک دارو و ماده پر مصرف در جهان است. مطالعات درباره مصرف کافئین نشان می‌دهند، زمانی که افراد میزان معمول کافئین خود را دریافت نمی‌کنند، دچار علائم ترک اعتیاد می‌شوند؛ از جمله سردرد، درد عضلانی، خستگی، خواب آلودگی، بدخلقی، عدم تمرکز و علائمی شبیه به آنفولانزا.
سردرد شایع‌ترین علامت ترک کافئین است. این درد معمولا طی ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از قطع کافئین شروع می‌شود. اوج این درد در دو روز اول بوده و ممکن است تا ۷ الی ۹ روز طول بکشد.
مصرف مجدد کافئین در زمان ترک، می‌تواند سردرد را در عرض ۳۰ تا ۶۰ دقیقه متوقف کند، اما درمان نهایی، شامل عدم مصرف کافئین است.