گام در موسیقی و انواع آن

ستاره | سرویس فرهنگ و هنر – یکی از اصطلاحات رایج در موسیقی گام است. برای هر کسی که بخواهد با آلات موسیقی قطعاتی را اجرا کند یا به آهنگ سازی تمایل دارد، شناختن گام و دانستن در مورد آن لازم است. آگاهی داشتن در مورد گام در موسیقی ما را به شناخت بهتر دیگر مفاهیم و اصطلاحات موسیقی مانند آکورد کمک می‌کند.

گام در موسیقی چیست؟

گام عبارت است از تعدادی اصوات پی در پی که با فاصله‌های معین و حساب شده به دنبال هم قرار گیرند. به عبارت دیگر گام موسیقی توالی چند نت‌ موسیقی است که با هم فاصله‌ای مشخص دارند و آخرین نت، هنگام بالایی نت اول است. بنابراین در هر گام، آنچه اهمیت دارد تعداد اصوات پیاپی و نیز فاصله‌ی میان آنهاست و این عوامل است که نوع گام را تعیین می‌کند. اصوات معین و پی در پی را درجه‌ی گام می‌نامند.

گام‌ها از هر نتی که آغاز شوند به دو گروه کلی تقسیم می‌شوند:

• گام‌های کروماتیک
• گام‌های دیاتونیک

گام کروماتیک

دو  سی   لادیز  لا    سل دیز  سل   فادیز   فا   می‌   ردیز  ر  دودیز  دو

گام کروماتیک خود بر دو گونه است

• کروماتیک ملودیک

دو   سی    لادیز    لا    سل دیز   سل   فادیز   فا   می‌  ردیز  ر  دودیز  دو

• کروماتیک هارمونیک

دو   سی   سی بمل  لا    لابمل   سل   فادیز  فا   می‌   می بمل   ر   ربمل   دو

تفاوت این دو در انتخاب نشانه‌های دیز و بمل برای نیم پرده‌ای کردن فواصل یک پرده است.

در گونه‌ی کروماتیک ملودیک، از یک نت به نت بعد (به فاصله‌ی یک پرده)، ابتدا نیم پرده‌ی کروماتیک و سپس نیم پرده‌ی دیاتونیک می‌آید.در حالی که در گونه‌ی کروماتیک هارمونیک ترتیب نیم پرده‌ها عکس آن است.

گام دیاتونیک

این نوع گام در موسیقی به دو دسته تقسیم می‌شود.

۱. از گام‌هایی تشکیل شده است که به جای یکی از فاصله‌های پرده یا نیم پرده (و گاه یک پرده و نیم)، یا در کنار این دو گونه فاصله، فاصله(ها)‌ی دیگری میان درجه‌های خود داشته باشند. (امروزه این دسته از گام‌ها در موسیقی غربی متروک شده‌اند).

۲. آن دسته از گام‌ها را شامل می‌شود که فاصله‌ی میان درجه‌های متوالی آن‌ها از فاصله‌های دو گانه‌ی پرده و نیم پرده تشکیل یافته باشد؛ که خود به دو دسته‌ی ماژور و مینور تقسیم می‌شوند.

گام‌های دیاتوتیک بزرگ (ماژور)

این گام با احتساب نت همنام آخر، هشت نت دارد و فاصله‌های میان درجه‌های متوالی، متشکل از پنج پرده و دو نیم پرده بر اساس الگوی زیر تنظیم شده است. از چپ به راست خوانده شود:

نیم پرده   پرده   پرده   پرده   نیم پرده   پرده   پرده

در گام دیاتونیک بزرگ ردیف فاصله‌های میان درجه‌ای همواره تغییر ناپذیر باقی می‌ماند، به این معنی که هر گاه جای پرده‌ها و نیم پرده‌ها تغییر کند، ممکن است که الگوی به دست آمده دیگر متعلق به این گام نباشد.

گام‌های دیاتونیک کوچک (مینور)

انواع گام مینور عبارتند از:

• مینور تئوریک یا طبیعی: این گام با احتساب نت همنام آخر، هشت نت دارد و فاصله‌های میان درجه‌های متوالی، متشکل از پنج پرده و دو نیم پرده بر اساس الگوی زیر تنظیم شده است. از چپ به راست خوانده شود:

پرده   پرده   نیم پرده   پرده    پرده    نیم پرده    پرده

• مینورملودیک: این گام با احتساب نت همنام آخر، هشت نت دارد و فاصله‌های میان درجه‌های متوالی، متشکل از پنج پرده و دو نیم پرده بر اساس الگوی زیر تنظیم شده است. از چپ به راست خوانده شود:

نیم پرده  پرده  پرده  پرده  پرده  نیم پرده  پرده  : بالا رونده
پرده  پرده  نیم پرده   پرده   پرده  نیم پرده   پرده  : پایین رونده

• مینور هارمونیک: این گام با احتساب نت همنام آخر، هشت نت دارد و فاصله‌های میان درجه‌های متوالی، متشکل ازسه پرده وسه نیم پرده و یک یک ونیم پرده بر اساس الگوی زیر تنظیم شده است. از چپ به راست خوانده شود:

نیم پرده    یک و نیم پرده   نیم پرده  پرده   پرده   نیم پرده   پرده

با مطالعه مقاله آشنایی با اصطلاحات موسیقی با سایر اصطلاحات رایج در موسیقی آشنا شوید.

برگرفته از: کتاب تئوری بنیادی موسیقی از پرویز منصوری