طاق بستان؛ یادگار تاریخی ساسانیان

تاره | سرویس گردشگری – طاق‌بستان مجموعه‌ای از سنگ نگاره‌ها و سنگ نبشته‌های واقع در دامنه کوهی با همین نام است که در حدود ۳۰ کیلومتری شمال شرقی شهر کرمانشاه قرار گرفته است. طاق بستان یکی از آثار با ارزش بر جامانده از دوران ساسانیان مربوط به سده سوم بعد از میلاد مسیح است که در کنار یک دریاچه زیبا توسط هنرمندان این سرزمین ایجاد شده است.

 

طاق بستان در گذر تاریخ

در کتاب‌های تاریخی و متون مختلف از این اثر با نام‌های شبدیز، قصر شیرین، طاق وسطام، طاق بیستون، تخت بستان و طاق بهستون یاد شده است. اما توسط اهالی کرمانشاه و مردم کرد زبان منطقه با نام “طاق وسان” شهرت پیدا کرده است که علت این نامگذاری به کار بردن کلمه سان، به معنی سنگ در کنار طاق یعنی طاقی که از سنگ تراشیده شده است. این طاق‌های سنگی در ارتفاع ۳۲ متری نسبت به سطح زمین کنده شده‌اند در دو بخش کوچک و بزرگ مشاهده می‌شوند. هنوز راز اصلی این سنگ نگاره‌ها و طاق نما‌های سنگی مشخص نشده است، برخی از کارشناسان ایران شناسی و باستان شناسی معتقد هستند که طاق‌بستان در اصل یک مکان مقدس در زمان ساسانیان بوده که به دلیل وجود چشمه آب در کنار طاق، این معبد را به آناهیتا نیز نسبت می‌دهند.

برخی دیگر از کارشناسان معتقد هستند که خسرو پرویز، پادشاه سلسله ساسانی قصد داشته تا برای خود در دل کوه‌ها کاخی سنگی بنا کند، اما این کاخ نیمه کاره باقی مانده است. هرچند که هنوز دلیل اصلی ساخت طاق‌بستان و سنگ نگاره‌های آن مشخص نیست، اما آنچه مسلم است توجه بسیار زیاد به طاق‌بستان و اهمیت بالای آن در دوران خود بوده است، زیرا طاق‌بستان در مسیر راه ابریشم قرار داشته و این امر اهمیت جایگاه طاق‌بستان را کاملا بیان می‌کند.

 

 

با دقت در سنگ نگاره‌های طاق‌بستان می‌توان بخشی از تاریخ این مرز بوم را به خوبی مشاهده کرد. باید بدانید که سنگ نگاره‌های بسیاری از تاجگذاری پادشاهان ساسانی در کنار تخت جمشید قرار گرفته است، اما در دوران پادشاهی اردشیر دوم، یازدهمین پادشاه ساسانیان، تصمیم گرفته می‌شود سنگ نگاره‌های تاج‌گذاری پادشاه ساسانی در دیگر نقاط ایران به نمایش درآید. بنابراین طاق‌بستان در دامنه کوه‌های زاگرس، به دلیل داشتن موقعیت جغرافیایی مناسب، مکان مناسبی تشخیص داده می‌شود.

 

 

طاق کوچک طاق‌بستان

همان‌طور که در بالا اشاره شد طاق‌بستان دارای دو طاق بزرگ و کوچک است. در طاق کوچک آن که طاقی مستطیلی شکل در ابعاد ۵.۸ در ۵.۳ متر است می‌توان پیکره‌های تراشیده شده از شاهپور سوم و شاهپور دوم بر روی سنگ به صورت تمام رخ و نیم رخ با تنهای کامل را مشاهده نمود که هر دو دست راست خود را بر روی شمشیر گذاشته‌اند، در حالی که شاهپور دوم تاجی کنگره‌دار به سرنهاده و در گوش و گردن او گوشوار و گردنبند مشاهده می‌شود. علاوه بر این در طاق کوچک می‌توان کتیبه‌های نوشته شده در مورد شاهپور دوم و شاهپور سوم را در به ترتیب در ۹ و ۱۳ سطر مشاهده کرد.

 

 

در سمت راست ایوان طاق کوچک، صحنه تاج‌گذاری اردشیر دوم (نهمین پادشاه سامانی) به چشم می‌خورد. در این نما، اردشیر را سه رخ، با ابرو‌های پیوسته، ریش بلند و مو‌های مجعد، با لباسی بلند بر روی زانو و شلواری چین دار، در حالی که دست راست خود را بر روی قبضه شمشیر قرار داده است، همراه با گردنبند مروارید، گوشواره و دستبند و تاج مشاهده می‌کنیم. جالب است که در این تصویر اردشیر دوم در حال گرفتن حلقه روبان‌دار از اهورامزداست و پشت سر اردشیر دوم، ایزدمهر بر روی نیلوفر بزرگ با حاله‌ای از نور قرار گفته است. ایزدمهر در بالای سر خود، دسته‌ای از شاخه نبات (که مربوط به مراسم مذهبی خاصی است) دارد. در زیر پای همه آن‌ها پیکر اورا ولیانوس (امپراطور روم که توسط اردشیر دوم کشته شد) حکاکی شده است.

 

طاق بزرگ

در طاق بزرگ که ابعادی به بزرگی ۷.۸۵ در ۱۱.۹ متر دارد می‌توان مجموعه آثار باارزشی را مشاهده کرد که بخشی از تاریخ ایران را به تصویر کشیده است. دو طرف آن دیوار‌های چهارگوش قرار دارد که بر روی آن‌ها آثار به جامانده از دوران ساسانیان را به خوبی قابل مشاهده است. بالای دیوارها، یک قوس به گونه‌ای طراحی شده که بخش بالایی آن کمی از دیوار‌ها عقب‌تر قرار گرفته است. بر روی این قوس می‌توان نقوش گیاهی را به شکل تزئینی دید. همچنین یک الهه همراه بال (به نام نیکه) که در یک دست جامی پر از مروارید دارد و در دست دیگر یک حلقه روبان، قابل مشاهده است. علاوه بر این ویژگی‌ها در انتهای ایوان طاق بزرگ سکویی دیده می‌شود که بر روی آن دو نیم ستون به ارتفاع ۴ متر به شکل ستون‌های بیزانس قرار گرفته اند.

 

 

در دیوار انتهایی ایوان می‌توان دو نقش یکی صحنه تاج‌گذاری پادشاهان ساسانی را دید که به شکل سه رخ و تمام‌ قد در مقابل اهورامزدا قرار گرفته و یک دست خود را بر روی شمشیر خود قرار داده است. در این تصویر اهورامزدا با یک دست خود در حال بخشیدن حلقه روبان به شاه ساسانی (که دارای موهای مجعد، انبوه و بلند است همراه با گردنبند و گوشوار و دستبند) است. در کنار آن‌ها می‌توان آناهیتا را نیز مشاهده کرد که در یک دست حلقه روبان دار و در دست دیگر جامی از آب را گرفته است.

 

 

در حکاکی دوم که در زیر تصویر اول قرار گرفته است می‌توان، سوارکاری سه رخ نشسته بر اسب و نیزه به دست را مشاهده کرد که بنابر گفته‌ای مورخین، این سوارکار خسرو پرویز است که بر اسب خود به نام شبدیز نشسته است. بهتر است اشاره کنیم که بر روی دیوارهای جانبی این طاق بزرگ می‌توان تصاویر مشهور از صحنه شکار گوزن و شکار گراز را مشاهده کرد. این تصاویر به اندازه‌ای زیبا و همراه با جزئیات است که گویا به جای حجاری این تصاویر را نقاشی کرده‌اند؛ زیرا در آن می‌توان فیلبان‌ها، سپاهیان، همراهان پادشاه و حتی گروه نوازندگان زن را نیز مشاهده کرد.

 

 

نکته جالب در مورد سنگ‌نگاره موجود بر روی دیوار طاق بزرگ، وجود سنگ‌نگاره‌ای مربوط به دوره قاجار از بر تخت نشستن محمدعلی قاجار همراه با تاج کنگره‌دار پادشاهی مربوط به فتحعلی شاه قاجار است، همچنین بر روی این سنگ‌نگاره خط نستعلیق نیز کنده کاری شده است. کتیبه‌ای در کنار این اثر مشاهده می‌شود که با خط نستعلیق بر روی آن نوشته شده است: “نیمی از مزارع کبود خانی باید برای عزاداری امام حسین (ع) اختصاص داده شود”. (این کتیبه در سال ۱۲۳۷ هجری قمری به دست میرزا جعفر سنگ تراش حکاکی و به دستور محمد علی میرزا خواجه باشی تهیه شده است).

 

 

چشمه‌های طاق‌بستان

شما با سفر به منطقه طاق‌بستان نه تنها با شگفتی‌ها و آثار به جا مانده از دوران ساسانیان آشنا خواهید شد، بلکه می‌توانید، با تماشای یکی از زیباترین مناطق کرمانشاه، لذت سفر خود را چند برابر کنید. در این منطقه چشمه‌های آب هزار ساله‌ای جریان دارد که از همان دوران ساسانیان منبع آب مزارع کشاورزی و شرب بوده است.

این چشمه امروزه آب روستای طاق‌بستان را تأمین می‌کنند تا امروزه دلیل سبزی و حیات محیط اطراف طاق‌بستان باشد. بنابراین با سفر به طاق‌بستان می‌توان از طبیعت اطراف آن نیز بهره برد.