مراحل رشد پیاژه، از تولد تا بلوغ فکری

• مرحله حسی حرکتی: از تولد تا دو سالگی
• مرحله تفکر پیش عملیاتی: از ۲ تا ۷ سالگی
• مرحله تفکر عملیات عینی: از ۷ تا ۱۱ سالگی
• مرحله عملیات انتزاعی یا صوری: پس از ۱۲ سالگی

پیاژه بر این باور بود که کودکان نقش فعالی در فرآیند یادگیری دارند و مانند دانشمندان کوچکی هستند که پدیده‌های جهان را مشاهده می‌کنند، آزمایش می‌کنند و از آن‌ها یاد می‌گیرند. همین طور که کودکان در جهان پیرامونشان مشغول کشف و شهود هستند، دانسته‌های جدیدی بدست می‌آورند که از آن‌ها برای تحکیم دانسته‌های قبلی خود و گردآوری اطلاعات جدید استفاده می‌کنند.

مراحل رشد پیاژه

مرحله حسی حرکتی (sensorimotor): از تولد تا دو سالگی

ویژگی های رشد در این مرحله

• نوزاد جهان را از راه احساسات و حرکاتش می‌شناسد.
• نوزادان از طریق مکیدن، چنگ زدن، نگاه کردن و گوش کردن، درباره دنیای پیرامونشان می‌آموزند.
• نوزادان یاد می‌گیرند که اجسام و اشخاص حتی اگر دیده نشوند، هنوز هم وجود دارند (ثبات اشیا).
• نوزادان می‌فهمند که مجزا از اشخاص و اشیا اطرافشان هستند (در سن ۹ تا ۱۲ ماهگی).
• آن‌ها می‌فهمند که کارهایشان می‌تواند موجب اتفاقاتی در دنیای اطرافشان شود (روابط علت و معلولی).

در اولین دوره رشد شناختی، نوزادان و کودکان نوپا دانش خود را از محیط از طریق تجربیات احساسی و دستکاری اشیا به دست می‌آورند. در این دوره از رشد کودک تجربیات خود را از واکنش‌های اساسی، احساسات و پاسخ‌های حرکتی بدست می‌آورد.
در دوره حسی حرکتی کودکان رشد جسمی و ذهنی چشمگیری دارند. آن‌ها در تعامل با دنیای پیرامون خود، هر بار چیز‌های جدیدی را کشف می‌کنند.
رشد شناختی که در این دوره کوتاه اتفاق می‌افتد، بخش بزرگی از رشد همه جانبه کودک را شامل می‌شود. کودکان در این دوره نه تنها حرکات جسمی مانند خزیدن و راه رفتن را یاد می‌گیرند، بلکه بخش بزرگی از زبان آموزی نیز با تعامل آن‌ها با افراد پیرامونشان، تکمیل می‌شود.
پیاژه معتقد است که آگاهی کودک به ثبات اشیا بخش مهمی از این مرحله از رشد است. اینکه کودک در می‌یابد که دیده نشدن اشیا دلیل بر وجود نداشتن آن‌ها نیست. کودک می‌آموزد که هر یک از اشیا هویتی مستقل از او دارد و بتدریج یاد می‌گیرند که به اشیا و اشخاص نامی اطلاق کنند. در حدود سن ۱۸ ماهگی کودک به این مرحله از رشد شناختی می‌رسد.

مرحله تفکر پیش عملیاتی (Pre-operational): از ۲ تا ۷ سالگی

ویژگی های رشد در این مرحله از مراحل رشد پیاژه به شرح زیر است:

• کودکان در این مرحله یاد می‌گیرند که بطور سمبلیک فکر کنند و از واژه‌ها و تصاویر برای بیان مقصود خود استفاده کنند.
• تفکر و استدلال کودک در سطح استدلال مستقیم است. یادگیری در این مرحله به صورت مستقیم بوده و بدون استفاده از استدلال است.
• کودکان در این بازه زمانی، تمایل به استقلال و خود محوری دارند. خود را محور عالم تصور می‌کنند و و دیدگاه محدودی دارند. نمی‌توانند رفتار خود را به خاطر دیگران تغییر دهند.
• وقوع دو واقعه همزمان را به هم ربط می‌دهند و به عنوان علت و معلول در ذهن خود ثبت می‌کنند.
• توانایی حرف زدن و فکر کردنشان بیشتر می‌شود، اما در مورد مسایل محدودی فکر کنند. به حوادث و اشیا در ذهن خود جان می‌دهند و صفات انسانی برایشان قایل می‌شوند.

پایه‌های سخن گفتن در مرحله قبلی رشد ریخته شده است، اما ظهور آن در این مرحله اتفاق می‌افتد. مهارت‌های کودک در این زمان افزایش یافته و تمایل به بازی در کودک بیشتر می‌شود.
مثالی از طرز فکر کودک در این مرحله این است. پژوهشگری یک کلوخه گل بر می‌دارد و آن را به دو قسمت تقسیم می‌کند. یکی را به شکل توپ گرد در میاورد و یکی دیگر را به شکل پن کیک پهن می‌کند و به کودک می‌گوید یکی را انتخاب کند. از آنجایی که قسمت پن کیکی شکل بزرگتر به نظر می‌رسد، کودک آن را بر می‌دارد.

مرحله تفکر عملیات عینی (concrete operational): از ۷ تا ۱۱ سالگی

ویژگی های رشد در این مرحله

• در این مرحله از مراحل رشد پیاژه، کودک شروع به فکر کردن منطقی و سازماندهی شده می‌کند.
• کودک مفهوم پایستگی را می‌فهمد، اینکه مقدار آب موجود در یک فنجان کوتاه پهن، با مقدار آب موجود در یک لیوان بلند باریک برابر است.
• کودک شروع به استفاده از منطق استقرایی می‌کند و برای صحبتش دلیل می‌آورد.

کودکان در این مرحله می‌توانند در مورد مسایلی که برایشان عینیت دارد و ملموس است، صحبت کنند. هم چنین در این مرحله از خود محوری کودک کاسته شده و افکار و احساسات دیگران برایش مهم می‌شود. کودک احترام به مقررات را می‌آموزد.

مرحله عملیات انتزاعی یا صوری (formal operational): پس از ۱۲ سالگی

ویژگی‌های رشد در این مرحله

• در این مرحله از رشد، نوجوان توانایی تفکر انتزاعی و استدلال قیاسی را پیدا می‌کند.
• نوجوان می‌تواند صورت‌های ذهنی، نمادی و سمبلیک را به کار برد.
• نوجوان در این مرحله شروع به فکر کردن در مورد مسایل اخلاقی، فلسفی، اجتماعی و سیاسی می‌کند.
• او می‌تواند در مورد مساله‌ای به طرح و تنظیم نقشه و راهبرد اقدام کند.

این دوره از رشد شناختی از ۱۲ سالگی آغاز می‌شود و تا دوران بزرگسالی فرد ادامه دارد. در این مرحله از رشد نوجوان معنای احتمالات را درک می‌کند و از تعبیر، تفسیر، ضرب المثل و فرضیه سازی استفاده می‌کند. رسیدن به این مرحله از لحاظ سنی بین نوجوانان متفاوت است. برخی کمی زودتر و برخی دیرتر این توانایی را پیدا می‌کنند.
اگر کودک و نوجوان این چهار دوره را به خوبی گذرانده باشد، در حدود سن ۱۷ تا ۲۰ سالگی به بلوغ فکری می‌رسد.

شما می توانید در ستاره  اثرات بازی کردن بر میزان هوش و رشد کودکان را نیز بخوانید.

برگرفته از: verywellmind