مراحل رشد جنین، از لقاح تا تولد

بارداری زمانی اتفاق می‌افتد که تخمک و اسپرم با یکدیگر تماس پیدا کنند. این اتفاق در لوله‌های فالوپ رخ می‌دهد. در این مرحله تخمک و اسپرم با همدیگر تشکیل نطفه (تخم یا زیگوت) می‌دهند. نطفه به دفعات متعدد به چند سلول تقسیم می‌شود که به آن بلاستوسیست گفته می‌شود و از لوله فالوپ به درون رحم سرازیر می‌شود. هنگامی که به رحم می‌رسد، اتفاقات مهمی رخ می‌دهد.

در روز پنجم بلاستوسیست طی فرایندی به نام لانه گزینی به دیواره پرخون رحم می‌چسبد. بخشی از بلاستوسیست رشد می‌کند تا به رویان (جنین در هشت هفته اول رشد) تبدیل شود و بخش دیگر آن به جفت (عضوی که درون رحم تشکیل می‌شود تا اکسیژن و غذای جنین را تامین و مواد زاید را دفع کند) تبدیل می‌شود.

فرزند شما در کیسه آمنیوتیک در رحم رشد می‌کند. کیسه آمنیوتیک مملو از مایع شفافی بنام مایع آمنیوتیک است. این کیسه بادکنکی در واقع از دو لایه نازک غشایی تشکیل می‌شود که کوریون و آمنیون نام دارند (که با یکدیگر به غشا‌های جنینی معروفند). هنگامی که مردم از پاره شدن کیسه آب صحبت می‌کنند، منظور پارگی همان غشاهاست. جنین در این مایع شناور و توسط بند ناف به جفت متصل است.

به محض آنکه رویان در رحم لانه گزینی می‌کند، جفت شروع به شکل گیری می‌کند. عروق خونی مادری و جنینی در داخل جفت بسیار به هم نزدیک هستند که موجب می‌شود مواد گوناگون (مانند غذا، اکسیژن و مواد زاید) به پس و پیش انتقال یابد. خون مادر و خون جنین در تماس نزدیک با یکدیگرند، ولی با هم مخلوط نمی‌شوند.

جفت مانند یک درخت رشد می‌کند، شاخه‌هایی شکل می‌گیرند که به نوبت به شاخه‌های کوچک‌تری تقسیم می‌شوند. به ریزترین جوانه‌های جفت، پرز‌های کوریونی می‌گویند. درون این پرز‌ها عروق جنین شکل می‌گیرند. در حدود سه هفته پس از لقاح، این عروق خونی به هم می‌پیوندند تا سیستم گردش خون جنین را تشکیل بدهند و قلب شروع به تپیدن می‌کند.

پس گذشت هشت هفته از بارداری، رویان در حال رشد، جنین نام می‌گیرد. شگفت آنکه در این زمان تمام اندام‌ها و ساختار‌های جنین پیش از این تشکیل شده است. ۳۲ هفته باقیمانده، به ساختار‌های جنین امکان رشد و تکامل می‌دهد. از طرفی دیگر مغز، گرچه از همان ابتدا تشکیل شده است، به رشد خود در تمام دوران بارداری (و حتی دوران خردسالی) ادامه می‌دهد.

منظور از هفته‌های بارداری، شمارش هفته‌ها از آخرین عادت ماهانه است، نه شمارش از شروع بارداری؛ بنابراین در هشت هفتگی، در حقیقت جنین شش هفته سن دارد. در پایان هفته هشتم، دست‌ها، پاها، انگشتان دست‌ها و پا‌ها شروع به شکل گیری می‌کند. در حقیقت رویان حرکات خفیف و خود به خودی را انجام می‌دهد. مغز به سرعت بزرگ می‌شود. گوش‌ها و چشم‌ها ظاهر می‌شوند. اندام تناسلی خارجی آشکار می‌شود.

در پایان هفته دوازدهم بارداری جنسیت جنین قابل تشخیص است. در این زمان، طول جنین حدود ۸ سانتی متر و وزن آن در حدود ۶۰۰ گرم است. سر جنین به نظر بزرگ و گرد می‌رسد و پلک‌های چشم‌ها کاملا بسته‌اند. روده‌ها داخل شکم قرار دارند. ناخن‌ها روی انگشتان پدیدار می‌شوند و مو‌ها بر سر جنین شروع به رشد می‌کنند. کلیه‌ها در طول ماه سوم، تولید ادرار می‌کنند، که می‌توانید آن را در سونوگرافی ببینید.

جنین در سه ماهه دوم به سرعت رشد می‌کند. در هفته سیزدهم، طول جنین حدود ۱۰ سانتی متر است و در هفته ۲۶ به ۳۵ سانتی متر می‌رسد.
بین هفته‌های ۱۴ و ۱۶ دست‌ها و پا‌ها کشیده می‌شود و به شکل دست و پا در می‌آید. هماهنگی حرکات دست و پا نیز در سونوگرافی مشهود است. ممکن است بین هفته‌های ۱۸ و ۲۲، حرکات جنین را احساس کنید.

سر بچه که در سه ماهه اول، به نسبت بدن بزرگ بود، با رشد بدن تناسب بیشتری پیدا می‌کند. استخوان‌ها سفت شده و در سونوگرافی قابل تشخیص است. در اوایل سه ماهه دوم، جنین مانند یک بیگانه فضایی است. ولی از هفته ۲۶ بیشتر شبیه نوزاد انسان است.
جنین فعالیت‌های قابل تشخیص بسیاری نیز انجام می‌دهد. او فقط حرکت نمی‌کند. بلکه دوره‌های منظمی از خواب و بیداری و قدرت شنوایی و بلع دارد.

تکامل ریه‌ها بین هفته‌های ۲۰ و ۲۵ به صورت چشمگیری افزایش می‌یابد. از هفته ۲۴ سلول‌های ریه شروع به ترشح عامل فعال سطحی می‌کند، یک ماده شیمیایی که ریه‌ها را قادر می‌کند باز بماند. بین هفته‌های ۲۶ و ۲۸ چشم‌ها باز می‌شود و مو بر روی سر و بدن ظاهر می‌شود. لایه‌های چربی در زیر پوست شکل می‌گیرد، دستگاه عصبی مرکزی به طرز فوق العاده‌ای کامل می‌شود.

از هفته‌های ۲۳ تا ۲۴ جنین زنده ماندنی قلمداد می‌شود. به این معنا که اگر در این زمان به دنیا بیاید، در صورت وجود تجهیزات لازم برای نوزادان بسیار نارس، شانس زنده ماندن وجود دارد. نوزاد نارسی که در ۲۸ هفتگی به دنیا می‌آید (تقریبا سه ماه زودتر) و در بخش مراقبت‌های ویژه از او نگه داری می‌شود، شانس زیادی برای زنده ماندن دارد.

در این زمان اکثر مادران حرکت جنین خود را احساس می‌کنند. مادران در حدود هفته‌های ۱۶ تا ۲۰، حسی از حرکات لرزشی دارند (که به آن دمیدن روح گفته می‌شود). در حدود هفته‌های ۲۰ تا ۲۲ حرکات جنین راحت‌تر قابل تشخیص است، ولی هنوز مداوم نیست. حرکات جنین در چهار هفته آینده الگوی منظمی پیدا می‌کند.

در ۲۸ هفتگی طول جنین حدود ۳۵ سانتی متر و وزن او حدود ۱ کیلوگرم است. ولی تا آخر سه ماهه سوم، طول او به حدود ۵۰ سانتی متر و وزن او در حدود ۳ کیلوگرم خواهد بود. جنین در سه ماهه سوم بیشترین رشد خود را می‌کند. چربی اضافه می‌کند و به رشد اندام‌های مختلف، به خصوص سیستم اعصاب مرکزی ادامه می‌دهد. دست‌ها و پا‌ها بزرگتر و پوست ضخیم‌تر و نرم‌تر می‌شود.

در طول سه ماهه سوم، جنین نسبت به عفونت‌ها و عوارض جانبی داروها، مقاوم‌تر است. معمولا دو ماه آخر به آماده شدن برای انتقال به دنیای خارج از رحم سپری می‌شود. تغییرات نسبت به قبل کمتر بارز است، ولی رشد و تکاملی که در این زمان صورت می‌گیرد، از اهمیت زیادی برخوردار است.
بطور کلی از ۲۸ تا ۳۴ هفتگی، سر جنین در پایین قرار می‌گیرد. به این طریق سرین و پا‌ها در جادار‌ترین قسمت رحم قرار می‌گیرند.

از ۳۶ هفتگی رشد کند می‌شود و حجم مایع آمنیوتیک به بالاترین سطح خود می‌رسد. پس از این زمان، حجم مایع آمنیوتیک شروع به کم شدن می‌کند. دلیل آن این است که جریان خون به کلیه‌های جنین به خاطر پیرشدن جفت کاهش می‌یابد و جنین کمی ادرار تولید می‌کند.
پزشکان به طور منظم حجم مایع آمنیوتیک را از طریق سونوگرافی یا لمس شکم در هفته‌های آخر بارداری کنترل می‌کنند تا از کافی بودن میزان آن مطمئن شوند.

اگر پزشک تشخیص سزارین داده باشد، در ۳۸ هفتگی بایستی برای عمل آماده شوید. در غیر اینصورت در حدود ۴۰ هفتگی (کمی زودتر یا دیرتر) درد زایمان به سراغتان می‌آید و نوزادتان را در آغوش خواهید گرفت.

برگرفته از: بارداری به زبان آدمیزاد / دکتر جوآن استون، دکتر کیت ادلمن، مری دوئن والد