طبق احکام نماز، متن تسبیحات اربعه، در رکعت سوم و چهارم نماز خوانده می‌شود و از نظر معنایی به اصول بنیادین دین از جمله تسبیح خداوند اشاره دارد.
برای تسبیحات اربعه که در رکعت سوم و چهارم گفته می‌شود در کلام معصومین، خواص زیادی ذکر شده است. امام صادق (ع) درباره خواص تسبیحات اربعه در نماز فرموده‌اند:
«كعبه چهارگوش است چون محاذى بیت المعمور است. بیت المعمور چهارگوش است، چون محاذى عرش است. عرش چهارگوش است چون كلماتى كه دین اسلام بر آن استوار است چهار مورد است: سبحان الله، الحمد لله، لا إله إلاّ الله و الله اكبر.»
در ادامه این مطلب احکام و معنای دقیق تسبیحات اربعه، موارد قرائت تعداد تکرار آن و همچنین علت نامگذاری این ذکر نورانی را بررسی خواهیم کرد.
متن تسبیحات اربعه با معنی فارسی
۴ ذکر تسبیحات اربعه عبارتند از:
علت نامگذاری دعای تسبیحات اربعه چیست؟
تسبیحات اربعه شامل چهار ذکر سُبْحانَ اللهِ (تسبیح خداوند)، الْحَمْدُ لِله (حمد خداوند)، لا إلهَ إلاّ اللهُ (تهلیل خداوند)، و اللهُ أکْبَرُ (تکبیر خداوند) است که تنها ذکر اول تسبیح خداوند است اما به کل این اذکار تسبیحات اربعه می‌گویند. برخی معتفدند علت این نامگذاری به این موضوع برمی‌گردد که «الحمد الله» به توحید افعالی، «لا اله الا الله» به توحید اسمائی و صفاتی و «الله اکبر» به توحید ذاتی خداوند و «سبحان الله» به تنزیه خدا از تمام مراتب تصور شده اشاره دارد.
تعداد تسبیحات اربعه در نماز چندتاست؟
برای پاسخ به این سوال که در رکعت سوم و چهارم نماز چه میگوییم و تعداد آن چندتاست، باید احکام تسبیحات اربعه را بررسی کرد. در رکعت سوم و چهارم نمازهای یومیه، تسبیحات اربعه به جای حمد و سوره خوانده می‌شود. بعضی از مراجع معتقدند که در هر رکعت باید سه بار تسبیحات اربعه تکرار شود و بعضی دیگر معتقدند که گفتن یک بار آن هم کفایت می‌کند.
تسبیحات اربعه در نماز وتر و جعفر طیار
به جز نمازهای یومیه، تسبیحات اربعه در نماز جعفر طیار پس از خواندن سوره، نماز مشترک شب‌های ماه رمضان و هنگام به جا آوردن اعمال ماه ذی الحجه و بعد از اتمام نمازِ مشترک هم خوانده می‌شود.
بیشتر بخوانید: نمازهای ماه رمضان به تفکیک روزهای مختلف
احکام تسبیحات اربعه
طبق احکام تسبیحات اربعه در نمازهای یومیه شامل نماز ظهر، عصر، مغرب و عشا ذکر تسبیحات اربعه در رکعت‌های سوم و چهارم به جای حمد و سوره خوانده می‌شود که برخی مراجع تقلید معتقدند در رکعت سوم و چهارم، تسبیحات اربعه باید ۳ مرتبه خوانده شود و بعضی دیگر می‌گویند، خواندنِ ۱ مرتبه آن کافیست.
- همچنین می‌توانید در یک رکعت سوره حمد را بخوانید و در رکعت بعدی تسبیحات اربعه را بگویید، ولی بهتر است که در هر دو رکعت تسبیحات اربعه را بگویید. اما اگر در رکعت سوم و چهارم سوره حمد را خواندید باید بسم الله آن را آهسته بگویید.
- اگر وقت برای خواندن نماز کم است می‌توانید به ۱ بار تسبیحات اربعه در هر رکعت اکتفا کنید.
- چه زن و چه مرد باید تسبیحات اربعه را آهسته بخوانند و بلند خواندن آن جایز نیست.
- در رکعت سوم و چهارم مستحب است بعد از تسبیحات استغفار کنید، مثلًا بگویید: «استَغفِرُ اللّهَ رَبِی وَ اتُوبُ الَیه» یا بگویید «اللّهُمَّ اغفِر لِی»
خواص تسبیحات اربعه
در کتاب عین الحیات علامه مجلسی از حضرت امام موسی (ع) نقل شده است که جمعی از یهودیان نزد حضرت محمد (ص) رفتند و از ایشان چند سؤال پرسیدند و چون جواب شنیدند مسلمان شدند، یکی از آن سوالات این بود: یا محمد مرا خبر ده از کلماثی که حق تعالی آنها را برای حضرت ابراهیم علیه السلام اختیار نمود در هنگامی که خانه کعبه را بنا کرد. حضرت فرمود که: «این کلمات بود: سبحانالله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله أکبر». یهودی پرسید: «چه ثواب دارد کسی که این کلمات را بگوید؟» حضرت فرمود که:
چون بنده سبحان الله می گوید با او تسبیح می گویند آنچه در زیر عرش اند. پس به گوینده تسبیح ده برابر ثواب تسبیح آنها را عطا می کنند. و چون الحمدلله می گوید حق تعالی نعیم دنیا را به او کرامت می فرماید، و وصل می کند آن را به نعیم آخرت. و این کلمه ای است که چون اهل بهشت داخل بهشت می شوند این کلمه را می گویند، و سخنانی که در دنیا می گفته اند همه منقطع می شود بغیر این سخن. و اما لا اله الا الله ؛ پس بهشت جزای آن است؛ چنانچه حق تعالی می فرماید که: هل جزاء الاحسان الا الاحسان. یعنی: نیست جزای لا اله الا الله مگر بهشت.
بنابراین طبق قول شریف پیامبر (ص) از جمله فضائل و برکات تسبیحات اربعه می‌توان به مواردی همچون نزدیکی به خداوند، دفع بلا‌های دنیوی و استجابت دعا اشاره کرد:
در روایتی دیگر پیامبر (ص) از تسبیحات اربعه به عنوان «سید التسابیح» (سید وسرور تسبیحات) یاد کرده است. امام صادق (ع) نبر در این باره می‌فرماید:
وقتی از خواندن نماز فراغت پیدا کردید، ۳۰ بار بگویید: «سبحان اللّٰه و الحمد للّٰه و لا إله إلاّ اللّٰه و اللّٰه أکبر.»، زیرا این کلمات ویرانی، غرق شدن، سوختن، افتادن در چاه، خوراک درندگان قرار گرفتن، جان سپردن به صورت بد و هرگونه نکبت و گرفتاری و مصیبتی را که بر بنده در آن روز فرو می‌آید، دفع می‌کنند و آنها معقبات هستند.
هرکس در تعقیب نمازهای واجب پیش از آن که آسوده بنشیند، ۴۰ بار بگوید: «سبحان اللّٰه و الحمد للّٰه و لا إله إلاّ اللّٰه و اللّٰه أکبر» سپس از خداوند درخواست نماید، هر چه بخواهد به او عطا می‌شود.
