نویسنده: مجله ستاره
بروزرسانی: 18 بهمن 1400
اعتکاف توقف و ماندن در مسجد به قصد عبادت است. زمان اعتکاف بنا به عقیده مشهور ایام البیض یعنی روز سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماه رجب است. برخی ده روز آخر ماه رمضان را نیز ایام اعتکاف می‌دانند. معتکفان در این ایام در مسجد معتکف می‌شوند و اعمال اعتکاف را بجا می‌آورند. آنچه در این میان از اهمیت خاصی برخوردار است، این است که چرا باید اعتکاف را بجا آورد و چه فلسفه‌ای پشت این مراسم دینی و سه روز ماندن در مسجد وجود دارد؟ با ستاره همراه باشید تا فلسفه اعتکاف را به طور دقیق بدانید.
فلسفه اعتکاف: جمع‌آوری پراکندگی‌های قلب
یا حرکتش را در این مسیر کُند می‌کند، یا او را متوقف می‌سازد، لهذا رحمت پروردگار متعال اقتضا کرده که با تشریع روزه مانع زیاده‌روی آنها در خوردن و آشامیدن شود، و قلب و روح آنان را از شهوات مانع سیر الی الله خالی کند، و البته روزه را به مقداری واجب کرده که به مصلحت انسان است، و منافع او را در دنیا و آخرت تأمین می‌کند، و مانع مصالح حال و آینده او نمی‌شود، و ضرری به وی نمی‌رساند.
و برای پیشگیری از زیاده‌روی در اختلاط با مردم اعتکاف را تشریع نمود، اعتکافی که روح و هدف آن توقف و توجه قلب بسوی خداوند متعال، و نجات آن از پراکندگی‌ها و خلوت با خدا و انقطاع از مردم و اشتغال به پروردگار متعال است، تا اینکه هم و غم قلب و روح معتکف ذکر و یاد و حب و توجه به خداوند باشد، و توجه به خالق جایگزین انس با مخلوق شود، و سراسر ذهن و فکر او را توجه به جلب رضایت پروردگار فراگیرد، تا درنتیجه برای وحشت قبر، که هیچ انیس و یاوری جز خداوند متعال نخواهد داشت، آماده شود،
و جز به دیدار خداوند خوشحال نشود، که فلسفه اصلی و مهم اعتکاف همین مطلب است. و برای جلوگیری از زیاده‌روی در گفتار، به مؤمنین دستور داده شد که زبان را از هر سخنی که برای آخرت آنها سودی ندارد نگه دارند. و به منظور پیشگیری از افراط در خواب، تهجد نیمه شب و نماز شب، و راز و نیاز شبانه را وضع کرد.
بی‌شک اگر کسی در این چهار مورد خود را کنترل کند و از افراط و تفریط بپرهیزد، راه سیر و سلوک را به خوبی طی خواهد کرد، که ارباب ریاضات شرعیه و رهپویان سیر الی الله بر این ارکان چهارگانه مواظبت می‌کنند.
منبع: تفسیر القاسمی، ج ۳، ص ۴۶۲.
فلسفه اعتکاف: دل بریدن از غیر خدا
اعتکاف عملی است مرکب از چند عبادت. پس در یک نگاه اهداف عبادت، در اعتکاف هم منظور گردیده است. پس در اعتکاف نیز همان اهداف نماز، روزه، نماز شب، حضور در مسجد، دعا، توبه و استغفار مورد توجه قرار گرفته است. از مجموعه این عبادات می‌توان هدفی دیگر نیز در نظر گرفت که آن تمرین انقطاع از غیر خداوند است.
معتکف در طول مدت اعتکاف از همه تعلقات دنیایی می‌برد و تمام وقت به عبادت می‌پردازد. او در این مدت از مسجد که خانه خداست، به خانه خود و دیگران نمی‌رود. کلامی غیر از قرآن و دعا و نماز به زبان جاری نمی‌کند.
معتکف اراده خود را در مسیر اراده خدا قرار می‌دهد و در طول روز به خاطر او، دست از خوردن و آشامیدن می‌کشد و به روزه‌داری قیام می‌کند. پس هدف از اعتکاف، همان است که در مناجات شعبانیه از خداوند می‌خواهیم: الهی هب لی کمال الانقطاع الیک؛ خدایا! به من نهایت بریدگی وابستگی از غیر خودت را هدیه نما.
منبع: مجله سروش وحی، مرداد و شهریور ۱۳۸۴، شماره ۱۸.
فلسفه اعتکاف: پاسخ به نیازهای روحی و درونی انسان
راز این امر روشن است؛ معمولاً حضور پیوسته و دائمی در عرصه اجتماع و کار و تلاش عملی، رفته رفته روحیه عمل‌گرایی را در انسان تقویت می‌کند. پیدایش این روحیه چه بسا انسان را از درون تهی می‌کند تا آنجا که به چیزی جز عمل بیشتر نیندیشد.
شخص عمل‌گرا و عمل‌زده حتی گاه فرصت نمییابد نتایج کارها و تلاشهای خود را هم به درستی ارزیابی کند. لذا اعتکاف زمینه مناسبی است تا انسان به کاوش درباره انگیزهها و روحیات خویش بپردازد و برای رفع نقصان و تکامل آن بکوشد. بنابراین اعتکاف با ویژگی‌هایی که اسلام برای آن در نظر گرفته، پاسخی است به این نیاز روحی، و فرصتی است مغتنم برای رو آوردن به خود و خدا…
انسان معتکفی که به آداب اعتکاف پایبند است در هر موردی از نماز خواندن، دعا کردن، اندیشیدن، شب‌زنده‌داری و گریستن، به گنجینه‌هایی از رحمت خاص خدا دست مییابد که گرانبهاترین سرمایه زندگانی و بهترین زاد و توشه آخرت او خواهد بود…
در عصر ما که زندگی ماشینی و پیچیدگیهای آن، دیدگان انسان را به خود خیره کرده، روابط اجتماعی گسترده شده و خلاصه دامنه سرگرمی انسان به جلوهها و مظاهر مادی توسعه یافته است، تأکید بر نقش سازنده اعتکاف، ضرورتی دو چندان مییابد؛ زیرا اعتکاف انس با معشوق است که زمینه را برای گسستن فرد از سرگرمیهای پوچ فراهم می‌آورد؛ انسان را با خداوند پیوند می‌دهد و از آفت خدا فراموشی و از خود بیگانگی نگه می‌دارد.
منبع: سایت پرسمان متعلق به اداره مشاوره نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها
فلسفه اعتکاف؛ کوتاه و مختصر
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
فلسفه اعتکاف در چهار جمله
۱. ایجاد زمینه مناسب برای اندیشه و تفکر
شخص معتکف در مدت زمان اقامت خود در مسجد و بریدن از محیط پرهیاهوی زندگی، فرصتی می‌باید که گذشته خود را مرور و نقاط مثبت و منفی‌اش را ارزیابی کند.
۲. فراهم آمدن زمینه توبه و بازگشت
گاهی مشغله‌های زیاد زندگی و مشکلات آن، ما را از خودمان غافل می‌کند و فرصت ارزیابی و جبران عمل کرد گذشته را از ما می‌گیرد؛ اعتکاف این فرصت را در اختیار می‌گذارد تا به جبران نقایص و ضعف‌های خود بپردازیم و توبه کنیم.
۳. فراهم شدن فرصت نیایش، نماز و تلاوت قرآن
در حقیقت مدت زمان اعتکاف، فرصتی است کوتاه برای محاسبه نفس و خودسازی که انسان را از حاکمیت غریزه‌ها، عادت‌ها و اشتغالات معمول زندگی آزاد می‌سازد و به جبران کاستی‌ها وادار می‌کند.
۴. فراهم شدن دورهای کوتاه برای محاسبه نفس و خودسازی
حداقل سه روز طول می‌کشد تا انسان به محاسبه نفس بپردازد و اعتکاف انسان را از حاکمیت غریزه‌ها، عادت‌ها و اشتغالات معمول زندگی آزاد می‌سازد.
منبع: پرتال علوم اسلامی ثقلین تحت اشراف آیت الله کاظم صدیقی؛ این مطلب در مجله معارف اسلامی شماره ۷۱ نیز درج شده است.
سخن آخر
در میان عبادات «اعتکاف» ویژگی خاصی دارد و از جهاتی شبیه به مراسم حج و احرام است که انسان را به جهانی مملو از روحانیت و معنویت سوق می‌دهد. در محیط یک مسجد جامع سه روز ماندن، روزه گرفتن و به عبادت پرداختن و در خودسازی کوشیدن و به غیر خدا نیندیشیدن، تحول عظیمی در روح انسان پدید می‌آورد که صفا و نورانیت آن بی نظیر است.
در پایان امیدواریم همه مسلمانان چه آنان که می‌توانند در اعتکاف شرکت کنند و چه کسانی که شرایط شرکت در اعتکاف را ندارند، توفیق عبادت خالصانه و انس با خداوند را پیدا کنند. چنانچه در زمینه اعتکاف پرسش و ابهامی دارید، از طریق ارسال نظر با کارشناس مذهبی ستاره در میان گذاشته تا نسبت به رفع آن اقدام شود.
