ریشه پیدایش نان فطیر به قوم یهود برمیگردد که هنگام خروج از مصر، برای ور آمدن خمیر وقت کافی نداشتند و برای تهیه نان از خمیر فطیر استفاده میکردند. امروزه نوعی نان فطیر با شیرینی ملایم و تقریبا در همه شهرهای ایران، با مواد اولیه مختلفی درست میشود. مواد اصلی مورد استفاده در تهیه این نان آب، آرد، شکر و تخم مرغ میباشد که گاهی نیز از شیر به جای آب استفاده میشود.
نان فطیر به صورت سنتی در تنور پخته میشود، ولی میتوان آن را در فر و یا به صورت نان روغنی در ماهیتابه نیز درست کرد. اگر به دنبال طرز تهیه نان حجیم در منزل بدون فر و با فر هستید، طرز تهیه فطیر مغزدار که فطیر اراک و توتک نیز نامیده میشود را در ادامه بخوانید.
طرز تهیه فطیر بدون فر
مواد لازم برای تهیه نان فطیر بدون فر | |
آرد | ۴ پیمانه |
آب ولرم | ۲ پیمانه |
مایه خمیر | ۱ قاشق غذاخوری |
شکر | ۳ قاشق غذاخوری |
نمک | ۱ قاشق چایخوری |
روغن مایع | ۱ قاشق غذاخوری |
مواد لازم برای تهیه خمیر میانی | |
آرد | ۱۰۰ گرم |
کره | ۱۰۰ گرم |
شکر | ۱ قاشق غذاخوری |
دستور تهیه فطیر خانگی بدون فر مغزدار:
- مایه خمیر را به همراه یک قاشق چایخوری شکر در ظرف کوچکی ریخته و حدود ۴-۳ قاشق غذاخوری آب ولرم روی آن بریزید.
- ظرف را به مدت ۱۰ دقیقه در جای نسبتا گرمی قرار دهید تا مایه خمیر پف کند.
- آب ولرم را در ظرفی که قصد دارید خمیر را در آن درست کنید، بریزید، سپس شکر، نمک، روغن و مایه خمیر را به آن اضافه کنید.
- آرد را به تدریج به محلول فوق اضافه کرده و ورز دهید تا خمیری یک دست حاصل شود و به دست نچسبد. در صورتی که با این مقدار آرد، خمیر به دست میچسبد، کمی آرد و روغن مازاد بر دستور ارائه شده (به ازای ۱/۳ پیمانه آرد، ۱ قاشق سوپخوری روغن مایع) اضافه کنید.
- خمیر را به مدت ۲ ساعت در جای نسبتا گرمی قرار دهید و روی آن را با نایلون بپوشانید تا حجم آن دو برابر شود.
- خمیر را چانه بگیرید، کف سینی کمی آرد بپاشید و چانهها را در سینی قرار دهید. حدود ۲۰-۱۵ دقیقه فرصت دهید تا چانهها حجیم شوند.
- برای درست کردن مواد میانی نان، آرد را در ماهیتابه تفت دهید و پس از اینکه رنگ آن طلایی شد، کره و ۱ قاشق غذاخوری شکر اضافه کنید.
- هر چانه را به شکل یک کاسه گود کرده و یک قاشق از مواد میانی را در آن قرار دهید و سر آن را ببندید.
- روی سطح کار، کمی آرد بپاشید و خمیر را به ضخامت حدود ۱ سانتیمتر روی آن باز کنید.
- روی سطح خمیر، کمی روغن مایع بمالید و کنجد بپاشید.
- ماهیتابه را روی حرارت متوسط قرار دهید تا گرم شود، خمیر را در آن قرار دهید و برای زیر ماهیتابه از شعله پخش کن استفاده کنید.
- برای هر طرف نان به مدت ۱۰ دقیقه فرصت دهید تا بپزد و رنگ آن طلایی شود.
نکات تکمیلی در تهیه نان فطیر بدون فر
- این نان را در ظرف در بسته و در جای خشک و تاریک نگهداری کنید.
- نان فطیر، دیر هضم است و باعث انسداد مجاری میشود، بنابراین بهتر است همراه کمپوت، قند و شیرینی که مصلح آن است مصرف شود.
- برای داشتن بافت منسجمتر میتوانید ۱ عدد تخم مرغ به خمیر اضافه کنید.
- در صورت تمایل میتوانید کمی بکینگ پودر به مواد اضافه کنید تا نان، خوب پف کند.
طرز تهیه نان فطیر مغزدار خانگی در فر
مواد لازم | |
آرد به اندازه ای که خمیر به دست نچسبد | ۵۰۰ تا ۶۰۰ گرم |
ماست | نصف لیوان |
روغن مایع یا کره | ۱۵۰ گرم |
پودر زنجبیل | ۱ قاشق غذا خوری |
تخم مرغ | ۱ عدد |
آب | نصف لیوان |
نمک | ۱ قاشق مربا خوری |
خمیر مایه | ۱ قاشق غذا خوری |
شکر | ۱ قاشق مربا خوری |
مواد لازم برای رومال نان | |
روغن مایع | ۱ قاشق مرباخوری |
زرده تخم مرغ | ۱ عدد |
شیر | ۱ قاشق مرباخوری |
مواد لازم برای مغز نان | |
آرد | ۱.۵ پیمانه سرخالی |
زردچوبه | ۲ قاشق مربا خوری سرپر |
زنجبیل | ½ قاشق مرباخوری |
کره یا روغن حیوانی | ۱۰۰ گرم |
دستور تهیه نان فطیر مغزدار خوشمزه محلی:
- آب نیمه ولرم را در کاسه کوچکی ریخته و شکر را در آن حل می کنیم. دمای آب را با انگشت کوچک امتحان کرده و در صورتی که دمای آن مناسب بود و انگشت را نسوزاند خمیر مایه را روی سطح آب می پاشیم و کمی مخلوط می کنیم و اجازه می دهیم خمیر مایه عمل آمده و کف کند.
- تخم مرغ، کره نرم، نمک، ماست و زنجبیل را مخلوط کرده و کمی با چنگال یا مفتول می زنیم تا تخم مرغ ها از لختگی خارج شود. خمیر مایه آماده شده را به مواد افزوده و آرد را به تدریج اضافه می کنیم. وقتی خمیر منسجم تر شد روی سطح کار آرد پاشیده و خمیر را روی آن منتقل می کنیم. در صورتی که خمیر چسبنده بود به آن آرد اضافه کرده و ورز می دهیم تا خمیر حاصله به دست نچسبد و در عین حال نرم و لطیف بماند. بعد از گرفتن چسبندگی خمیر چند دقیقه آن را ورز داده یا دو تا سه بار به آن ضربه می زنیم.
- خمیر آماده شده را در کاسه ای با گنجایش کافی که مقداری چرب شده است قرار داده و خمیر را یک دور در آن می چرخانیم تا تمام قسمتهای خمیر چرب شده و در طول استراحت خشک نشود. روی خمیر را با دستمال نخی تمیزی پوشانده و در جای مناسبی قرار می دهیم تا استراحت کرده و حجمش دو برابر شود (نیم تا یک ساعت).
برای تهیه مواد میانی نان کره ای تبریز به دو روش می توان عمل کرد:
- آرد را با کره ذوب شده، زردچوبه و زنجبیل مخلوط کرده و بین دو دست می سابیم تا مواد به خورد هم رفته و مثل دانه ارزن (کمی درشت تر) شود. مقدار زردچوبه به اندازه ای است که رنگ مواد میانی را زردرنگ کند. این روش در نوع سنتی رایج تر است.
- آرد را با کره تفت می دهیم تا خامی اش برود. زردچوبه و زنجبیل را افزوده و کره را به آن اضافه می کنیم تا با حرارت آرد ذوب شود. مواد را کاملاً به خورد هم داده و کنار می گذاریم تا خنک شود.
- بعد از آماده شدن خمیر نان فطیر مغزدار ، آن را روی یک کاغذ روغنی آرد پاشی شده به ضخامت ۴ میلیمتر باز کرده و به کمک یک پیشدستی، گرد می بریم. خمیر برش داده شده را به سینی مناسبی که کاغذ روغنی انداخته ایم منتقل کرده و مقداری از مغز آماده شده را با رعایت فاصله از لبه های خمیر، روی آن پخش می کنیم. مجدداً خمیر دیگری را به شکل گرد روی کاغذ روغنی برش داده و آن را روی مواد میانی انداخته و لبه های خمیر را کمی فشار می دهیم تا دو لبه به هم بچسبد.
- با باقی مانده های خمیر گیس بافت های ظریفی تهیه کرده و دور نان قرار می دهیم (نیازی به مرطوب کردن و … نیست چون در حین پخت این گیس بافت ها به نان خواهد چسبید). روی نان را با کاتر گردی که در مرتباً در آرد فرو می بریم طرح انداخته و روی سینی را مجدداً با دستمال پوشانده و بیست دقیقه دیگر استراحت می دهیم.
- بعد از اتمام استراحت تمام مواد رومال را با هم مخلوط کرده و با قلم مو به آرامی و در یک جهت روی سطح نان می کشیم (اینکار را با ملایمت انجام دهید تا پف نان نخوابد).
- نان را در طبقه وسط فری که از یک ربع قبل با دمای ۱۸۰ درجه سانتیگراد گرم شده است به مدت سی دقیقه یا تا زمانی که سطح نان طلایی شود می پزیم.
نکاتی تکمیلی پخت نان فطیر مغزدار خانگی
- این دستور ۲۵۵ گرم کربوهیدرات، ۶۰ گرم پروتئین، ۲۵۵ گرم چربی و ۳۵۵۵ کیلوکالری انرژی دارد.
- می توان در مواد میانی به جای زرد چوبه از یک قاشق سوپ خوری زعفران دم کرده و یا یک قاشق سوپ خوری زنجبیل استفاده کرد که طعم نان را تند می کند و برای کسانی که از طعم زنجبیل لذت می برند مناسب است.
- مقدار زردچوبه در مواد میانی بسته به مرغوبیت آن می تواند متفاوت باشد. زرد چوبه را به اندازه ای اضافه کنید که رنگ مواد میانی زرد خوشرنگ شود.
- میتوانید مقدار زنجبیل موجود در خمیر نان فطیر مغزدار را کمتر یا بیشتر کنید.
برای تهیه نانهای کوچک یکنفره می توانید گلوله هایی از خمیر برداشته و مثل کوفته مقداری از مواد میانی داخل آن گذاشته و خمیر را ببندید. بعد خمیر را در سینی قرار داده و روی آن با کف دست فشار دهید تا پهن شود و مراحل را ادامه دهید. - در صورتی که بعد از سی دقیقه سطح نان طلایی نشد آن را به یک طبقه بالاتر از وسط منتقل کنید و چند دقیقه صبر کنید.
- می توانید بعد از رومال کردن نان فطیر مغزدار ، روی آن مقداری کنجد بپاشید.
- نان کره ای تبریز اصالتاً با کره تهیه می شود ولی امکان جایگزینی کره با روغن مایع وجود دارد که طعم دلچسب نان کره ای را نخواهد داشت.
آشنایی با انواع نان فطیر محلی
از انواع معروف نان فطیر در ایران میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- نان فطیر گناباد: در گناباد، دو نوع فطیر وجود دارد، یکی نان بدون مایه یا خمیر ترش و دیگر نان روغنی.
- نان فطیر اراک: در اراک و شهرهای مرکزی ایران، نان فطیر نوعی نان شیرمال است که به خمیر آن مایه نمیزنند، روی آن زردچوبه میزنند و به اندازههای کوچک در تنور میپزند. معمولاً روغن و شیره انگور یا خرده قند نیز به خمیر آن میافزایند و این نان را بیشتر برای زمستان یا نوروز تهیه میکنند.
- نان فطیر مهربان: نان فطیر در شهر مهربان از توابع سراب، به صورت نان شیرین دایرهای شکل، در تنور تهیه میشود و معمولا به عنوان صبحانه و عصرانه مصرف میشود. نان فطیر مغزدار سراب و اردبیل از سوغاتی های خوشمزه این شهرها می باشد و در کنار چایی و دمنوش ها بسیار ار دلچسب است.
- فطیر گردویی یا پنیری: این نوع نان در زنجان و از ترکیب پنیر، گردو، خمیر و سبزیهای محلی تهیه میشود که به عنوان عصرانه مورد استفاده قرار میگیرد.
- نان فطیر یهودیت: یهودیان معتقدند که بنی اسراییل هنگام خروج از مصر فرصت کافی برای تهیه خمیر جهت پخت نان نداشتند، بنابراین مجبور شدند بدون خمیر مایه نان فطیر بپزند. فطیر در زبان عبری مَصا نام دارد و یهودیان در عید فطیر تنها نان فطیر میخورند.
سخن آخر
امیدواریم از این مطلب استفاده لازم را برده باشید. پیشنهاد میکنیم اگر به تهیه نان خانگی بدون فر علاقه دارید، طرز تهیه نان کماج شمالی را نیز در ستاره مطالعه کنید.
ولی الله اسلامیه گرگان
درود . نان فطیر نخورید مگر مجبوری و نداشتن وقت مادرم گاهی صبحانه نان نداشتیم زودی آرد و آب خمیر می کرد بدو استراحت دادن تو مای تابه یک کم روغن می انداخت با شعله کم نان فطیر درست می کرد گفتم مجبوری بدانید نان فطیر ریز مغذی ندارد مس ندارد آهن ندارد کم خونی می آورد . منیزیم ندارد قند و کربوهیدات نمی سود تو خون می ماند به مرض قند دچار میشی . روی ندارد خلاصه 20 نوع ریز مغذی نارد نان باید مایه ترشیده درست شود در تابستان 2 ساعت در زمستان 3 ساعت خمیر استراحت بدهیم رویش پتو بندازیم که جایش کمی گرم باشد