واکسن پنج گانه شامل واکسن‌های دیفتری، سیاه سرفه، کزاز، هپاتیت B و هموفیلوس آنفولانزا نوع B می‌باشد که باعث حفاظت کودک در برابر پنج نوع بیماری می‌شود. در این مقاله توضیحاتی درباره واکسن پنج گانه، سه گانه و عوارض پس از تزریق آن به کودک، آورده شده است.
ستاره | سرویس مادر و کودک – واکسن پنج گانه یکی از موارد واکسیناسیون کودکان و نوزادان است که در این مقاله به آن می‌پردازیم.
واکسن پنج گانه باعث حفاظت کودک در برابر پنج نوع بیماری می‌شود. واکسن پنج گانه شامل واکسن‌های دیفتری، سیاه سرفه، کزاز، هپاتیت B و هموفیلوس آنفولانزا نوع B می‌باشد. به این ترتیب به این پنج نوع واکسن با هم، واکسن پنج گانه (پنتاوالان) می‌گویند. واکسن دیفتری، سیاه سرفه و کزار با یکدیگر ترکیب شده‌اند و واکسن سه گانه را تشکیل داده‌اند.
واکسن سه گانه (دیفتری، کزاز و سیاه سرفه) چیست؟
این سه واکسن، مخلوطی از سم تغییر شکل یافته (توکسوئید) دیفتری، کزاز و میکروب کشته شده‌ی سیاه سرفه است که در یک آمپول تهیه شده و در قسمت جلو و طرف ران در عضله ی کودک تزریق می‌گردد.
عوارض واکسن سه گانه چیست؟
بعد از تزریق واکسن سه گانه ممکن است بلافاصله یا در خلال ۲۴ ساعت بعد، تب نوزاد مشاهده شود و یا کودک نا آرامی کند که با دادن استامینوفن پس از یکی دو روز بهبود می‌یابد. اگر بعد از تزریق واکسن سه گانه، کودک دچار تب شدید ۴۰.۵ درجه‌ی سانتی گراد شود یا در خلال ۴۸ ساعت بعد از تزریق، کودک بیش از سه ساعت گریه‌ی شدید و مداوم کند یا دچار تشنج یا شوک (بی حالی شدید) شود، در نوبت‌های بعدی به جای واکسن سه گانه، واکسن دوگانه که بدون واکسن سیاه سرفه است، به او تزریق می‌گردد.
چون عوارض عصبی مانند تشنج، تب و علایم موضعی که بعد از تزریق واکسن سه گانه به وجود می‌آید، به واکسن سیاه سرفه نسبت داده می‌شود. در سال‌های اخیر واکسن سیاه سرفه که بدون سلول میکروب سیاه سرفه تهیه شده، در کشور‌های مختلف به کار برده می‌شود.
تحقیقات علمی نشان داده است که این نوع واکسن سیاه سرفه توام با واکسن کزاز و دیفتری که امروزه در اختیار است، عوارض موضعی و عمومی کمتری ایجاد می‌کند و در عین حال مصونیت کافی به وجود می‌آورد؛ بنابراین امروز توصیه می‌شود که در اولین یادآوری در ۱۲ تا ۱۵ ماهگی و دومین یاد آمد در ۴ تا ۶ سالگی، از مخلوط این سه نوع واکسن (توکسوئید دیفتری، کزاز و واکسن سایه سرفه بدون میکروب) استفاده گردد.
عوارض دیگر تزریق واکسن سه گانه عبارت است از:
سفتی گلوله مانند در محل تزریق که ممکن است مدت‌ها باقی بماند و اهمیت ندارد و نباید نگران بود.
قرمزی و حساس شدن محل تزریق که با گذاردن حوله‌ی مرطوب و نیمه گرم (کمپرس گرم) بهبود می‌یابد.
تاخیر در تزریق واکسن در زمان مناسب
اگر تزریق واکسن‌های چند نوبتی (مانند واکسن پنج گانه و فلج اطفال) به عللی مانند بیماری کودک یا مسافرت، در موقع خود انجام نگیرد و به تعویق بیفتد، بعداً در هر موقع می‌توان واکسن‌های عقب افتاده را تزریق کرد و واکسیناسیون کودک را ادامه داد و کامل کرد و احتیاج به از سر گرفتن واکسن نیست. سرماخوردگی خفیف کودک یا شل بودن مدفوع او مانعی برای تزریق واکسن و یا واکسن‌های عقب افتاده‌ی کودک نیست و می‌توان تزریق کرد.
واکسن هپاتیت B
واکسن هپاتیت B، جزو واکسن پنج گانه می‌باشد. بنابر توصیه‌ی مجامع علمی پزشکی کودکان، برای پیشگیری از ورم کبد ناشی از ویروس هپاتیت B و جلوگیری از تصلب کبد و سرطان کبد، این واکسن را باید بعد از تولد و یا قبل از مرخص شدن نوزاد از بیمارستان تزریق کرد. دو نوع واکسن در دسترس است که به کودکان با وزن بیش از دو کیلو گرم می توان تزریق کرد. اولین تزریق بعد از تولد، دومین در دو ماهگی و سوم در شش ماهگی تزریق می شود. در کشور ایران سال هاست واکسن هپاتیت B به کودکان تزریق می گردد.
واکسن میکروب هموفیلوس آنفولانزا نوع B
میکروب هموفیلوس آنفولانزا در کودکان مخصوصاً در شیرخواران ایجاد بیماری مننژیت، تورم هنجره و عفونت ریه می‌نماید. خوشبختانه این واکسن ساخته شده است و تحقیقات نشان داده است که تزریق این واکسن، در حدود ۷۰ الی ۱۰۰ درصد ایجاد مصومیت می‌نماید. همانطور که در بالا اشاره شد، این واکسن توام با واکسن دیفتری، کزاز، سیاه سرفه و هپاتیت (واکسن پنج گانه) در سنین ۲، ۴ و ۶ ماهگی به کودکان تزریق می‌گردد.
آنتی بیوتیک‌ها برای درمان بیماری‌های ناشی از میکروب هموفیلوس آنفولانزا همیشه به طور موثر عمل نمی‌کنند، زیرا حدود ۳ تا ۵ درصد بیمارانی که به مننژیت مبتلا می‌شوند با تجویز آنتی بیوتیک جان خود را از دست می‌دهند. برخی دیگر میکروب‌های هموفیلوس آنفولانزا به آنتی بیوتیک‌ها مقاوم شده اند و درمان آن‌ها بسیار مشکل است.
نکاتی در مورد واکسن های تزریقی
محل واکسن؛ واکسن تزریقی را از بدو تولد تا ۱۵ ماهگی باید در عضله‌ی ران و از ۱۵ مهاگی تا دوران بلوغ در عضله‌ی بازو تزریق کرد و سوزنی انتخاب شود (سوزن ۲۳ میلی متر) تا واکسن در عمق عضله تزریق گردد. اگر واکسن سطحی تزریق شود موجب تخریب و ضایع شدن عضله می‌گردد.
هنگام تزریق در کودکان کوچکتر از ۶ ماه کودک را می‌توان روی تخت خواباند. بعضی از والدین ترجیح می‌دهند کودک بزرگتر را در آغوش بگیرند و بعضی دیگر می‌خواهند هنگام تزریق حضور نداشته باشند و پزشک یا پرستار تزریق را انجام دهد.
نویسنده: مهسا زارعی
بروزرسانی: 19 دی 1400
