هنر پته دوزی چیست و چگونه انجام می‌شود؟

ستاره | سرویس خانه داری –پته دوزی یک هنر اصیل ایرانی است که نام‌های دیگر آن فطه دوزی و سلسه دوزی می‌باشد. پارچه زمینه پته پارچه‌ای ضخیم و پشمی است که عریض نامیده می‌شود.

همچنین در برخی موارد از نقش‌ها و طرح‌های کهن ایران زمین شامل بته جقه یا درخت زندگی استفاده می‌شود.

در دوخت پته از چه وسایلی استفاده می‌شود؟

پته از عریض که پارچه زمینه آن است و ریس که نخ‌های رنگین برای دوخت روی آن می‌باشد به وجود می‌آید. همچنین از سوزن تپستری برای دوخت ریس روی عریض استفاده می شود.

عریض چیست؟

پارچه‌ای دستباف پشمی است که در قدیم با دستگاه‌های بافندگی چوبی تولید می‌شد و از آن برای دوخت کت، دامن و پالتو استفاده می‌کردند. ولی امروزه دستگاه‌های چوبی جای خود را به دستگاه‌های برقی دادند و پس از آن نیز به مرور بافته‌های صنعتی جانشین عریض‌های دستباف شد و هم اکنون پته‌های استان کرمان نیز بیشتر این نوع پارچه‌های صنعتی تهیه می‌شوند.

ریس چیست؟

ریس نوعی نخ پشمی ‌دست ریسی شده یا ریسیده شده به وسیلهٔ ماشین است که در رنگ‌های عنابی، مشکی، سبز روشن، سبز تیره، زرد، نارنجی، قرمز، آبی‌تیره، سبز ماشی، لاکی و… مورد استفادهه پته دوزان قرار می‌گیرد. میزان مصرف ریس در پته به نوع نقش و ضخامت یا نازکی نخ مورد مصرف بستگی دارد. اما به ط‌ور متوسط رودوزی هر متر پته به‌ حدود ۴۰۰ گرم نخ احتیاج دارد.

 مراحل پته دوزی از ابتدای کار تا زمان فروش

در مرحله طراحی، ابتدا طرح را روی کاغذ کالک ترسیم می‌کنند سپس خط‌وط طرح را به ط‌ور متناسب با سوزن سوراخ کرده و روی عریض منطبق می‌سازند و روی آن‌ گچ یا خاکهٔ زغال می‌ریزند که به این کار گرته زنی می‌‌گویند. در گرته زنی برای پارچه‌های تیره از خاک گچ و برای پارچه‌های روشن از خاک زغال استفاده می‌شود.

بعد از گرته زنی نقاط مشخص شده را با قلم و مرکب چین روی پارچه مشخص می‌سازند. پس از طراحی نقش باید نوع و رنگ نخ انتخاب شود. برای طرح‌های اصیل‌تر از رنگهای تیره استفاده می‌شود، زیرا معمولا طرح‌های پته نه شلوغ است و نه هندسی بنابراین رنگ‌های روشن نمی‌تواند جاذبه زیادی به آن بدهد و تیره بودن رنگ‌ها ارتباط نقوش را منظم‌تر و زیباتر می‌سازد. البته در سال‌های اخیر  رنگ‌های روشن نیز به پته دوزی راه یافته است.

پس از انتخاب و تهیهٔ نخ، پته دوز ابتدا جای خطوط اصلی را سوزن می‌زند. این مرحله به دلیل آنکه نقش‌ها به طور خطی دوخته می‌شود، به عنوان ساقه دوزی معروف است. سپس داخل نقش‌ها و متن با اسلوب خاصی سوزن دوزی و پر می‌شود، که به این کار آب دوزی یا متن دوزی می‌گویند.

مرحله بعد برگ دوزی و سایه زدن با نخ پیرامون گل‌ها و نقش‌ها می‌باشد که از مهمترین مراحل پته ‌دوزی است. برگ دوزی معمولاً در اطراف حاشیه و به صورت زیگزاک انجام می‌شود و آن را پتک دوزی (جوانه دوزی) نیز می‌نامند.

پس از اتمام دوخت پته را شسته و با کمک دستگاه مخصوصی بنام نورد اتو زده و آماده ‌فروش می‌کنند.

دوخت‌های مورد استفاده در پته دوزی چگونه انجام می‌شود؟

دوخت‌های مورد استفاده در پته دوزی شامل ساقه دوزی، پتک دوزی، برگ دوزی و رودوزی می‌باشد که اکنون روش انجام هرکدام را شرح می‌دهیم:

• رو دوزی: شامل ساقه دوزی یا همان خط دوزی تمامی بخش‌های طرح و پر کردن فواصل خالی بین پتک‌ها به صورت بخیه بلند و بست زدن است. مهمترین نوع رودوزی، بخیه رومانی است.
• پتک دوزی: این مدل دوخت به دو نوع پتک مورب و مربع تقسیم می­‌شود. از پتک مورب برای دوخت متن پته و از پتک مربع برای دوخت خطوط حاشیه استفاده می‌شود. نحوه دوخت پتک مربع به این صورت است که ابتدا سوزن را از یک گوشه مربع بیرون آورده و یک زاویه ۹۰ درجه با سوزن ایجاد کرده سپس با استفاده از بخیه رومانی، زاویه دوخت را ثابت می‌کنیم. و برای کامل شدن مربع، همین کار را روبروی زاویه تکرار می‌کنیم.
• برگ دوزی: شامل بخیه‌های مورب و شویدی به صورت کوتاه و بلند است.

اگر به دوخت‌های سنتی و سوغاتی های سنتی علاقه‌مند هستید می‌توانید آموزش سرمه دوزی روی ترمه و معرفی ۸ سوغاتی معروف شهر کرمان را نیز در ستاره بیاموزید.