صبر چیست؟ تعریف انواع و مراتب صبر

صبر یکی از مکارم اخلاقی است که انسان را وادار به انجام کاری می‌کند که عقل و شرع دستور می‌دهند و در مقابل از انجام کاری که عقل و شرع نهی کرده بازمی‌دارد.

ستاره | سرویس مذهبی – صبر کردن یکی از کارهایی است که انجام دادنش صبر ایوب می‌خواهد! آیا می‌دانید صبر چیست؟ چند نوع صبر داریم؟ بالاترین مرتبه صبر کدام است و یا اصلاً صبر چه فایده‌ای دارد؟ با ستاره باشید تا پاسخ این سؤال‌ها را با هم بخوانیم.

 
حدیث درباره صبر
حدیث در مورد صبر

 

معنای لغوی صبر

صبر در زبان عربی به معنی حبس کردن و در تنگنا قرار دادن است و بعضی آن را به معنی حبس کردن نفس از بیان بی‌تابی و بی‌قراری معنی کرده‌اند.

 

تعریف صبر

صبر در فرهنگ اخلاقی عبارت است از وانمود کردن نفس به آنچه که عقل و شرع اقتضا می‌کند و باز داشتن نفس از چیزی که عقل و شرع نهی می‌کند. در تعریف دیگری از صبر به عنوان حفظ نفس از اضطراب، اعتراض و شکایت یاد شده است.

 

تقسیم‌بندی صبر

به طور کلی صبر را در دو شاخه تقسیم می‌کنند:

صبر بدنی: صبر در برابر مشقت‌هایی که به بدن و جسم انسان وارد می‌شود. این صبر یا با عمل محقق می‌شود (انجام عبادات سخت) یا با تحمل و استقامت (در برابر بیماری‌ها) مانند صبر حضرت ایوب که مصداق بارز صبر جمیل است:

«وَاذْکُرْ عَبْدَنا أَیُّوبَ إِذْ نادی‌ رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ الشَّیْطانُ بِنُصْبٍ وَ عَذابٍ‌… إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِرًا» (آیات ۴۱ و ۴۴ سوره ص)

«و به خاطر بیاور بنده ما ایوب را، هنگامی که پروردگارش را خواند (و گفت: پروردگارا!) شیطان مرا به رنج و عذاب افکنده است‌… ما ایوب را شکیبا یافتیم.»

صبر نفسی: صبر در برابر شهوات نفسانی:

«فَأَمَّا مَنْ طَغی‌ وَ آثَرَ الْحَیاةَ الدُّنْیا… وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَی النَّفْسَ عَنِ الْهَوی…» (آیات ۳۷ و ۴۰ سوره نازعات)

«اما آن کسی که طغیان کرده و زندگی دنیا را مقدم داشته‌… و آن کس که از مقام پروردگارش ترسان باشد و نفس را از هوی بازدارد…»

 

انواع صبر

صبر از نظر مفهوم به دو معناست:

  • ایجاد هر نوع محدودیت در برابر دافعه‌ها و جاذبه‌های نفسانی
  • منع کردن نفس از بروز بی‌تابی و عدم رضایت در برابر سختی‌ها

صبر از نظر موضوع به این روش دسته‌بندی می‌شود:

  • صبر در برابر مکروهات: صبر در برابر سختی‌ها و مصائب و جلوگیری از اضطراب و پریشانی و حفظ سعه‌صدر در برابر آن‌ها.
  • صبر در انجام عبادات
  • شجاعت: صبر در برابر دشواری‌های میدان جنگ
  • حلم و کظم غیظ: صبر در برابر سرکشی و طغیان خشم و غضب
  • عفت: صبر در برابر شهوات و غریزه جنسی
  • زهد: صبر در برابر غریزه زیاده‌خواهی و دنیاطلبی
  • رازداری: صبر در برابر افشای اسرار
  • روزه: صبر در برابر خوردن و آشامیدن

صبر از نظر حکم تکلیفی به ۵ دسته تقسیم می‌شود:

  1. صبر واجب: در برابر شهوات و کارهای حرام
  2. صبر مستحب: صبر در برابر دشواری‌های انجام مستحبات
  3. صبر حرام: صبر در برابر آزار و اذیت‌ها
  4. صبر مکروه: صبر در برابر روزه گرفتن در روز عاشورا
  5. صبر مباح: هر صبری غیر از موارد بالا 

 

درجات صبر

 بر اساس روایتی از حضرت محمد (ص) صبر دارای سه مرتبه است:

۱. صبر در برابر مصیبت: «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‌ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرین‌ الَّذینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصیبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُون» (آیات ۱۵۵ و ۱۵۶ سوره بقره)

«قطعاً همه شما را با چیزی از ترس، گرسنگی و کاهش در مال‌ها و جان‌ها و میوه‌ها آزمایش می‌کنیم و بشارت ده به استقامت کنندگان! آن‌ها که هرگاه مصیبتی به ایشان می‌رسد، می‌گویند: ما از آنِ خداییم و به سوی او بازمی‌گردیم!»

۲. صبر در برابر اطاعت: «رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما فَاعْبُدْهُ وَاصْطَبِرْ لِعِبادَتِه» (آیه ۶۵ سوره مریم)

«همان پروردگار آسمان‌ها و زمین و آنچه میان آن دو قرار دارد! او را پرستش کن و در راه عبادتش شکیبا باش.»

۳. صبر در برابر معصیت: بالاترین مرتبه صبر است و از آن به صبر در برابر نعمت هم یاد کرده‌اند؛ به این معنا که وجود نعمت موجب غفلت و معصیت فرد نشود:

«وَ لَئِنْ أَذَقْناهُ نَعْماءَ بَعْدَ ضَرَّاءَ مَسَّتْهُ لَیَقُولَنَّ ذَهَبَ السَّیِّئاتُ عَنِّی إِنَّهُ لَفَرِحٌ فَخُورٌ إِلاَّ الَّذینَ صَبَرُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحات» (آیات ۱۰ و ۱۱ سوره هود)

«و اگر بعد از شدت و رنجی که به او رسیده، نعمت‌هایی به او بچشانیم، می‌گوید: مشکلات از من برطرف شد و دیگر باز نخواهد گشت و غرق شادی و غفلت و فخرفروشی می‌شود… مگر آن‌ها که (در سایه ایمان راستین) صبر و استقامت ورزیدند و کارهای شایسته انجام دادند.»

 

فواید صبر

صبر آثار و فواید فراوانی بر دنیا و آخرت افراد دارد. بعضی از علمای اخلاق صبر را دروازه ورود به مقام رضایت از مقدرات الهی و مقام رضا را دروازه رسیدن به وادی محبت پروردگار می‌دانند. امام علی (ع) درباره عزت و ذلت می‌فرماید: «چون خدا دید چگونه در راه دوستی او بر آزار شکیبایی‌اند و چه سان از بیم او ناخوشایندی را تحمل می‌نمایند، از تنگناهای بلا، گشایشی برایشان پدید آورد و از پسِ خواری، ارجمندشان فرمود و آرامش را جایگزین بیم کرد. پس پادشاهانِ حکمران شدند و پیشوایان با فر و شأن ‌و کرامتِ خدا در حق آنان تا بدان جا رسید که دیده آرزو نهایت آن را ندید.»

یادتون نره این مقاله رو به اشتراک بگذارید.
وب گردی:
مطالب مرتبط

نظر خود را بنویسید