وجه التزام در قراردادها چیست؟

 

 

وجه التزام در قراردادها چیست؟

وقتی قراردادی بین دو طرف بسته و قطعی بشود و یکی از طرفین معامله کاری کند که معامله انجام نشود باید مبلغی را به عنوان جریمه به طرف مقابلش پرداخت کند که به این مبلغ وجه التزام می‌گویند. در واقع وجه التزام خسارتی در قبال عدم انجام تعهد انتقال رسمی ملک یا مورد معامله است.
از نظر فقهی و حقوقی وجه التزام این‌طور تعریف می‌شود:
«مبلغی است که متعاقدین در حین انعقاد عقد به موجب توافق (خواه ضمن همان قرارداد اصلی، خواه به موجب موافقت مستقل، که در این صورت باید پیش از بروز تخلفِ متعهد از تعهد باشد) به عنوان میزان خسارت (مادی یا معنوی) محتمل الوقوع ناشی از عدم اجرای تعهد و یا ناشی از تأخیر در اجرای تعهد، پیش‌بینی کرده و بر آن توافق کنند. چنین توافقی هرگاه به صورت شرط ضمن عقد باشد، شرط جزاء یا شرط کیفری نامیده شده است.»

 

وجه التزام به انگلیسی

در زبان انگلیسی چند لغت معادل اصطلاح وجه التزام وجود دارد که اصلی‌ترین آن Consideration است. برای وجه التزام برای انجام قرارداد می‌توان از اصطلاح Performance bond استفاده کرد و در حقوق و جزا از Recognizance یا Penal sum استفاده می‌شود. شرط وجه التزام در قراردادها هم با اصطلاح Penalty clause نشان داده می‌شود.

 

نحوه تعیین وجه التزام

اگر در اجرای قراردادی تخلفی حاصل شود، جبران خسارت‌های ناشی از آن به یکی از سه روش زیر امکان‌پذیر است:

1. تعیین وجه التزام به وسیله قانون
   در ماده ۷۱۹ قانون آئین دادرسی مدنی آمده است:

   «در دعاوی که موضوع آن وجه نقد است اعم از این که راجع به معاملات با حق استرداد یا سایر معاملات استقراضی یا غیر معاملات استقراضی باشد، خسارت تأخیر تأدیه معادل صدی دوازده (۱۲%) محکومٌ به، در سال است و اگر علاوه بر این مبلغ، قراردادی به عنوان وجه التزام یا مال‌الصلح یا مال‌الاجاره و هر عنوان دیگری شده باشد، در هیچ مورد بیش از صدی دوازده در سال نسبت به مدت تأخیر حکم داده نخواهد شد؛ لیکن اگر مقدار خسارت کمتر از صدی دوازده معین شده باشد به همان مبلغ که قرارداد شده است حکم داده می‌شود.»

   در ماده ۷۲۶ هم آمده است:

   «هرگاه به عنوان خسارت بیش از مبلغی که قانون معین کرده است تأدیه شده باشد دعوی استرداد آن مسموع نخواهد بود.»

   و در ماده ۵۲۲ می‌خوانیم:

   «در دعاوی‌ای که موضوع آن دین و از نوع وجه رایج بوده و با مطالبه دائن و تمکن مدیون، مدیون امتناع از پرداخت نموده، در صورت تغییر فاحش شاخص قیمت سالانه از زمان سررسید تا هنگام پرداخت و پس از مطالبه طلبکار، دادگاه با رعایت تناسب تغییر شاخص سالانه که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می‌گردد محاسبه و مورد حکم قرار خواهد داد مگر این که طرفین به نحوه دیگری مصالحه نمایند.»

2. تعیین وجه التزام دادگاه

   در این‌گونه موارد متعهد له باید ثابت کند که از عدم انجام تعهد یا تأخیر در آن خسارت دیده و میزان این خسارت را با جلب نظر کارشناس تعیین کند.

3. تعیین وجه التزام توسط طرفین
   در این‌گونه موارد میزان خسارت با توافق هر دو طرف معین می‌شود. این توافق می‌تواند قبل از ورود خسارت یا بعد از آن تعیین شود.

 

وجه التزام در قولنامه

وجه التزام می‌تواند به یکی از دو روش زیر در قولنامه قرار بگیرد:

1. در قولنامه ذکر می‌شود در صورتی که فروشنده یا خریدار از اجرای مفاد تعهد خویش امتناع کند مبلغی را باید به طرف مقابل بپردازد. در این صورت اگر فروشنده به تعهد خود (انتقال مال) عمل نکند خریدار می‌تواند با احراز عدم اجرای تعهد وجه التزام تعیین شده را مطالبه کند.

2. طرفین به طور جامع‌تری توافق می‌کنند که در تاریخ معینی در دفترخانه حاضر شوند و سند رسمی تنظیم کنند و در صورت عدم حضور هر یک از طرفین، آن فرد مکلف است مبلغی را به طرف مقابل بپردازد و تعهد خود را هم انجام دهد.

 

نمونه قرارداد وجه التزام

در این قسمت دو نمونه از متن‌هایی که در قراردادها برای تعیین وجه التزام نوشته می‌شود را می‌بینید:

• وقتی مورد قرارداد فروش ساختمان باشد:

منافع مورد معامله قبلاً به كسی واگذار نشده و با قرار مورد معامله تماماً در تصرف فروشنده می‌باشد كه ضمن العقد لازم حاضر، فروشنده متعهد و ملتزم گردیده مورد معامله را تماماً و سالما در تاریخ ……………… تخلیه نموده در همان تاریخ تحویل خریدار نماید و نیز برای هر روز عدم تخلیه و تحویل از تاریخ مزبور متعهد و ملتزم به پرداخت مبلغ ……………… ریال روزانه به عنوان خسارت تأخیر در تخلیه و تحویل و به عنوان وجه التزام به خریدار می‌باشد و خریدار حق دارد از تاریخ سررسید مزبور لغایت مدت ده روز برای تخلیه و تحویل و وجه التزام مذكور علیه فروشنده در دادگاه صالحه اقدام نماید همچنین فروشنده متعهد به تأدیه و تسویه حساب بدهی‌های آب و برق و گاز مزبور تا روز تخلیه و تحویل می‌باشد در غیر این صورت خریدار می‌تواند آن را تأدیه و سپس با ارائه قبوض مثبته از فروش وصول كند.

• و زمانی که مورد قرارداد فروش محصول باشد:

نماینده فروش یک فقره چك به مقدار ……….. ریال به شماره ………………… نزد بانك …………… به تاریخ    /   /   ۱۳ در وجه شركت …………… برای تضمین پیش‌پرداخت محصولات موضوع قرارداد و حسن انجام قرارداد به شركت تحویل نمود. ( امكان تغییر نوع و میزان وجه ضمانت از طریق مذاكرات حضوری وجود دارد.)