نویسنده: ابوالفضل ناظمی
بروزرسانی: 11 اردیبهشت 1401
ستاره | سرویس مذهبی – امروزه بیماری‌های فراوانی وجود دارد که بهبود آن‌ها مستلزم پیوند اعضا می‌باشد. حالا این سؤال پیش می‌آید که آیا گرفتن عضو از فرد دیگر درست است؟ آیا می‌توانیم این عضو را از یک فرد مرده بگیریم؟ آیا باید دیه آن را بپردازیم؟ حکم شرعی پیوند اعضا چیست؟ و خیلی سؤال‌های دیگر که ستاره در این مقاله به آن‌ها پاسخ خواهد داد؛
پیوند اعضا از میت
پیوند اعضای فردی که به طور طبیعی فوت کرده و ضربان قلب ندارد به بیمارانی که در خطر مرگ هستند یا زندگانی پرمشقتی دارند اشکالی ندارد.
اگر جسد مجهول‌الهویه باشد و پیوند بعضی از اعضای آن موجب نجات جان مسلمانی از مرگ یا یک بیماری مهم بشود استفاده از اعضای این جسد جایز است. حتی اگر بعداً ولی متوفی پیدا بشود و از این کار اظهار نارضایتی کند در این صورت عدم رضایت او مشکلی ایجاد نمی‌کند و فرقی بین مجهول‌الهویه و غیر آن نیست. ولی احتیاط صرف دیه آن در خیرات برای میت است.
اگر حیات رزمنده مسلمانی منوط بر پیوند اعضا از میت غیرمسلمان باشد این پیوند نه تنها جایر بلکه واجب است. عضو جدا شده برای نماز اشکالی ندارد و دیه‌ای هم ندارد.
اگر حفظ جان یا عضو مسلمانی به قطع عضو میت مسلمان و پیوند آن وابسته باشد این پیوند جایز است و اجازه شخص متوفی یا اولیای دم او لازم نیست هرچند گرفتن اجازه بهتر است و احتیاط آن است که دیه را بپردازد.
قطع عضو مسلمان مرده، مانند چشم و دستش براى پيوند زدن به بدن زنده جايز نيست و اگر كسى چنين كند، بر او ديه لازم مىآيد و دفن آن عضو قطع شده واجب است. ولى اگر پيوند زد و عضو زندهاى از بدن شد، قطع آن واجب نيست.
بریدن عضوی از اندام شخص مرده مسلمان یا غیرمسلمان با وصیت او و پیوند دادن آن به شخص دیگر مانعی ندارد، زیرا نجات یک انسان مسلمان موقوف به آن است، اما در غیر این دو صورت در نفوذ وصیت و در صحت آن و در جواز قطع عضوی از وی، اشکال است اما به هر حال اگر طبق وصیت عضوی از مرده مسلمان بریده شد برای قطع کننده آن، دیه واجب نمی‌شود.
بريدن عضوى از اعضاى بدن مسلمان مرده (مانند چشم و غير آن) به منظور پيوند زدن آن به بدن شخص زنده جايز نيست و قطع كننده بايد ديه آن عضو را كه ديه اعضاى جنين مسلمان است بپردازد ولى چنانچه زنده ماندن مسلمان متوقف باشد بر اين كه عضو بدن مسلمان مرده‌ای را ببرند و به او پيوند زنند، بريدن آن عضو جايز است ولى قطع كننده بايد ديه آن را بپردازد و پس از پيوند كه جزء بدن زنده گشت، احكام بدن زنده بر آن جارى است. اگر كسى در حال حيات خود وصيت كند كه پس از مردن او عضوى از اعضاى او را قطع كنند و به ديگرى پيوند زنند، صحت اين وصيت محل اشكال است.
آیت‌الله خامنه‌ای:
استفاده از اعضای ميت برای پيوند به بدن شخص ديگر برای نجات جان او يا درمان بيماری وی اشکال ندارد و وصيت به اين مطالب هم مانعی ندارد مگر در اعضايی که برداشتن آن‌ها از بدن ميت، موجب صدق عنوان مثله باشد و يا عرفا هتک حرمت ميت محسوب شود.
اگر با اذن ميت در دوران حياتش و يا با اذن اوليای او بعد از مردنش باشد و يا نجات جان نفس محترمی منوط به آن باشد، اشکال ندارد.
برداشتن قرنيه از بدن ميت مسلمان حرام است و موجب ديه می‌شود که مقدار آن پنجاه دينار است ولی اگر با رضايت و اذن ميت قبل از مرگش، برداشته شود اشکال ندارد و موجب ديه نيست.
نارضایتی نسبت به پیوند اعضا
اگر شخصی نسبت به پیوند اعضای خود به دیگران پس از مرگش ناراضی باشد اما بعد از مرگش ولی او به این کار رضایت دهد چنانچه موجب نجات جان مسلمانی از مرگ یا بیماری مهمی شود جایز است.
پیوند اعضا در بیماران مرگ مغزی
آیت‌الله مکارم شیرازی:
چنانچه فردی دچار مرگ مغزی شده باشد و هیچ گونه احتمال بازگشت به زندگی عادی وجود نداشته باشد برداشتن بعضی از اعضا (خواه قلب، کلیه یا عضو دیگری باشد) برای نجات جان مسلمان دیگر مانعی ندارد خواه وصیت این کار را کرده باشد یا نه ولی بهتر جلب رضایت اولیای میت است.
پیوند اعضای بیمار لاعلاج که مرگ او حتمی و قریب‌الوقوع است جایز نیست مگر در مواردی که مرگ مغزی رخ داده باشد.
پیشنهاد: در مورد احکام شرعی اهدای عضو بیماران مرگ مغزی قبلا مفصلا بحث کرده ایم.
اهدای عوض در زمان حیات
اهدای کلیه برای انسان غیر بالغ حتی اگر ولی او اجازه بدهد جایز نیست زیرا ولی در این‌گونه موارد ولایت ندارد.
برداشتن عضوی از بدن یک فرد زنده به منظور پیوند زدن به فردی دیگر اگر با اجازه خود فرد باشد و خطری جان او را تهدید نکند جایز است و دیه ندارد.
آیت‌الله خامنه‌ای:
مبادرت مکلف در هنگام حيات، به فروش يا هديه کردن کليه يا هر عضو ديگری از بدن خود برای استفاده بيماران از آن‌ها در صورتی که ضرر معتنابه برای او نداشته باشد اشکال ندارد، بلکه در مواردی که نجات جان نفس محترمی متوقف بر آن باشد، اگر هيچ‌گونه حرج يا ضرری برای خود آن شخص نداشته باشد، واجب می‌شود.
آیت‌الله سیستانی:
برداشتن عضوی از شخص زنده برای شخص زنده دیگر و پیوند آن به بدن دیگری اگر او را با خطر جدی روبرو نکند مانعی ندارد مانند آن که شخصی که کلیه دیگرش سالم است و کار می‌کند کلیه دومش را به بیمار کلیوی اهدا کند.
آیت‌الله وحید خراسانی:
اگر شخصى راضى شود كه در حال حيات خود عضوى از اعضاى او را بريده و به ديگرى پيوند زنند چنانچه آن عضو از اعضاى رئيسه باشد كه بريدن آن صدمه‌ای به حيات او می‌زند و يا نقص و عيبى در او ايجاد می‌کند، بريدن آن عضو جايز نيست و اگر با بريدن آن عضو ضرر و عيبى بر او وارد نمی‌شود (مانند بريدن مقدارى از پوست و يا گوشت ران كه جاى آن روييده می‌شود) بريدن آن عضو با رضايت او جايز است و می‌تواند براى رفع يد از آن عضو مبلغى دريافت كند.
پول گرفتن در قبال اعضای بدن
هرگاه قطع عضو جايز باشد گرفتن پولى به ازاى آن نيز جايز است.
آیت‌الله خامنه‌ای:
مانع ندارد و مى‌تواند در مقابل واگذارى حق اختصاص يا در مقابل اجازه دادن پول بگيرد.
آیت‌الله سیستانی:
برداشتن بخشى از بدن انسان زنده براى پيوند زدن در صورتى كه قطع آن زيان مهمى داشته باشد مانند چشم و دست و امثال آن‌ها جايز نیست اما اگر زيان مهمى نداشته باشد مانند قطعه‌ای از پوست يا نخاع يا يک كليه، در صورت سالم بودن كليه ديگر با فرض رضايت صاحبش جايز است. اگر كودک يا ديوانه نباشد وگرنه به هيچ وجه جايز نيست.
اهدای عضو محکومین به اعدام
آیت‌الله مکارم شیرازی:
اگر شخصی محکوم به اعدام یا حبس‌های طولانی باشد قاضی یا حاکم شرع در صورت رضایت محکوم می‌تواند در ازای اهدای عضو فرد محکوم در کیفرش تخفیف قائل شود به شرطی که ضرر مهمی برای فرد محکوم نداشته باشد. در صورتی که انعکاس خارجی این کار نامطلوب و دستاویزی برای دشمنان اسلام بشود باید از آن پرهیز کرد. البته در مورد محکومین به اعدام تنها صاحب حق قصاص یا دیات می‌تواند گذشت از تمام یا قسمتی از حق خود را مشروط به اهدای عضو فرد محکوم بکند.
دست قطع شده سارق پس از اجرای حد سرقت به خود او تعلق دارد ولی پیوند مجدد آن به صاحب اصلی جایز نیست اما می‌تواند به صورت مجانی یا در برابر قیمت، آن را واگذار کند.
اگر شرع مقدس و قانون نوع اعدام فرد محکومی را مشخص نکرده‌اند جایز نیست که اعضایی از بدن آن‌ها طی عمل جراحی برداشته شود به شکلی که با این کار متهم فوت کند.دلیلی بر جواز این نوع اعدام وجود ندارد.
پیوند عضوی که با قصاص قطع شده اشکال دارد.
فروش اعضای بدن بعد از مرگ
اگر کسی وصیت کند که بعد از مرگش اعضای او را بفروشند و در مواردی که وصیت کرده خرج کنند اشکالی ندارد و گرفتن پول به این صورت اشکالی ندارد ولی بهتر آن است که رایگان در اختیار نیازمندان بگذارد.
پیوند اعضای مسلمان به غیرمسلمان
انسان مسلمان نمی‌تواند وصیت کند که بعد از وفات اعضای مهم بدنش مثل قلب و… به فرد غیرمسلمان پیوند زده شود مگر این که هدف مهم‌تری در کار باشد.
پیوند اعضای حیوان به انسان
پیوند از اعضای حیوانات (حتی خوک) به انسان در موارد ضرورت اشکالی ندارد.
