روز الست چه روزی است؟ عالم ذر کجاست؟

ستاره | سرویس مذهبی – محدثان اسلامی بر این باوردند که بر اساس برخی از روایات و بر اساس آبات ۱۷۲ سوره اعراف، خداوند به هنگام آفرینش حضرت آدم، تمامی فرزندان آینده او را در «عالم ذر» به صورت موجودات ریز در آورده و به آنان گفته است: «ألست بربّكم» و آنان پاسخ داده اند: «بلی» و سپس همگی را به صلب و پشت آدم (ع) بازگردانده است. آنان در هنگام خطاب الهی دارای عقل و شعور بوده اند و در جواب سخن خدا پاسخ مثبت داده اند و این پیمانی است که از آن ها گرفته شده تا در روز رستاخیز بهانه ای نداشته باشند. 

آیه مربوط به روز الست

«وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ ۖ قَالُوا بَلَىٰ ۛ شَهِدْنَا ۛ أَنْ تَقُولُوا یوْمَ الْقِیامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَٰذَا غَافِلِینَ»

(آیه ۱۷۲ سوره اعراف)

«و (به خاطر بیاور) زمانی را که پروردگارت از پشت و صلب فرزندان آدم، ذریه آنها را برگرفت و آنها را گواه بر خویشتن ساخت؛ (و فرمود:) «آیا من پروردگار شما نیستم؟» گفتند: «آری، گواهی می‌دهیم» (چنین کرد مبادا) روز رستاخیز بگویید: ما از این، غافل بودیم؛ (و از پیمان فطری توحید بی‌خبر ماندیم)»

روز الست از دیدگاه علامه طباطبایی

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان درباره روز الست چنین می گوید:

«این آیه ناظر به وجود و حضور جمعی انسان ها در حضور خداست؛ حضوری كه غیبت در آن متصور نیست، گویی همه فرزندان آدم یك جا از پشت پدران گرفته شده، گرد هم جمع آمده اند و در برابر خدا حضور دارند. در این حالت هر انسانی خود را حضوری می یابد. یافته اش گواهی روشن بر وجود خدا و خداوندگاری اوست، ولی قرار گرفتن انسان ها در گردونه زمان و تحولات جهان، آدمی را چنان مشغول و از خود بی خود می كند كه از آن علم حضوری كه به آفریدگار خود داشت، غافل می گردد.»

عالم ذر چیست؟

امام صادق (ع) درباره عالم ذر می فرمایند: «فطرت الله، اسلام است که خداوند هنگام پیمان گرفتن آنان را بر فطرت توحید آفرید و فرمود: آیا پروردگار شما نیستم؟ در آنجا کافر و مؤمن حضور داشت.»

بر اساس این حدیث، مراد از عالم ذر همان فطرت انسانی است. انسانهای بدوی و متکامل در این احساس مشترک اند که همه بنده و خداوند پروردگار آنهاست و انسانها هرگز از این پیمان و شناخت غافل نبوده و نیستند.

علامه طباطبایی درباره عالم ذر چنین می گوید: «عالم ذر، روح این عالم است که آن را «عالَم غیب» نیز می‌گویند. توضیح اینکه هر موجودی دو وجه (صورت و جنبه) دارد: وجهی به سوی خدا که زمان و تدریج در آن راه ندارد و وجهی به سوی دیگر که در آن تدریج و زمان راه دارد. خداوند متعال می‌فرماید: «إِذا أَرادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُون» «وقتی بخواهد چیزی را ایجاد کند، به آن می‌گوید: موجود شو! بی‌درنگ به وجود می‌آید.»، «کُن» هم امر (دستور) است و هم مخاطب درست کن. پس کلمه «کُن» از طرفی وجود شی و از طرفی ایجاد شی است و این موجود منبسط یک وجه الی الله دارد که عالم ذرّ است و همان موجود یک وجه دیگر دارد که همین دنیای ظاهر است؛ بنابراین، عالم ذرّ این عالم مسلوب نیست.»