فتومونتاژ چیست و چه کاربردی دارد؟

 

فتومونتاژ

طی قرن بیستم، فتومونتاژ نقش مهمی در هنرهای زیبا و هنرهای تجاری بر عهده داشت. ترکیب برش تصاویر و کنار هم گذاشتن آنها، در مدت زمان کمی که از اختراع عکاسی می گذشت، در ۱۸۳۰م. می توانست به دست یک گرافیست حرفه ای یا آماتور انجام شود. اما قرن گذشته با کنار هم نهادن خلاقانه تصاویر، اهمیت عکس های تکه تکه شده را نشان داد، که به استفاده عمودی این تکنیک منجر شد. 

برای مثال: در جنگ جهانی اول سربازان با کنار هم قرار دادن تصاویر برای خانواده هایشان کارت های یادگاری درست می کردند. پیامدهای فتومونتاژ در آغاز قرن بیستم به سرعت از تجربه های هنری اولیه به گرافیک متداول ارتباطی، گسترش یافت. البته در ابتدا همچون فعالیت های آوانگارد، مورد اعتراض قرار گرفت. در این باره از سوی رائول هاوسمان، هنرمند دادائیست، توضیحاتی داده شد. او در بیانیه دادا نوشت:« من نیز به نامی برای این تکنیک نیاز داشتم و به همراه گئورگه گروتس، جان هارتفیلد، یوهانس بادر و هانا هش، بر آن شدیم که این فن را فتومونتاژ بنامیم. این اصطلاح، تنفر ما را از ایفای نقش هنرمند خود راشکل یک مهندس تصور کردن، بیان می کرد. بنابراین ما خواستار کارکرد کلی بودیم. ما می خواستیم بسازیم،می خواستیم ساختار اصلی کارمان را گرد آوریم.» ( برگردان داون ادس از کتاب «فتومونتاژ»، انتشارات تیمس و هادسن، لندن، ۱۹۷۶م.) 

ابداع فتومونتاژ به صورتی که پیش از این توصیف شد، حاکی از دگرگونی بنیادین در تفکرات بود، که این دگرگونی ریشه ای سنتی داشت. چنانچه در نظر داشته باشیم که هاوسمان این مطالب را در دوران جنگ جهانی اول نوشته است، اهمیت آن چند برابر می شود. در توصیف او، فتومونتاژ ضمیمه ای بر کلاژ است که کنار هم چسباندن تصاویر عادی برای به وجود آوردن یک واقعیت مصور می باشد، همان گونه که پیکاسو، براک و دیگر هنرمندان کوبیسم پیش از ۱۹۱۴م. آن را تجربه کردند. در سال ۱۹۱۸م. زمانی که بنیان اروپا پس از جنگ ار هم گسیخه بود، هنرمندان زیادی طرفدار انقلاب هنری و سیاسی بودند و می خواستند خو را با طبقه کارگر هم ردیف کنند. 

در این شرایط فتومونتاژ که با ماشینی شدن تصاویر ایجاد شد، به عنوان راهی که صنعت را وارد دنیای هنر می نمود،شایسته تر از کلاژ شمرده شد. در ابتدا با عنوان پوچ کردن تصاویر رد شد، در حالی که فتومونتاژهای زیادی به سبک دادائیسم برای ایجاد تأثیری جدی در برخورد با جنگ خلق شدند. بی عدالتی، آشوب عمومی، فمینیسم و دگرگونی سیاسی موضوع هایی بودند که در آثار هانا هش مورد توجه قرار گرفتند. این هنرمند مانند هاوسمان با فالیت دادا در برلین مطرح شد. 

پس از دوره نخستین تجربیات دادائیسم، فتومونتاژ برای ساخت تصاویر روشنفکرانه به منظوره نشان دادن آرمانگرایی اجتماعی به کار رفت. به ویژه در انقلاب اتحاد شوروی سابق، برای دوری از زبان هنری گذشته که در گمان آنها در کنش با روسیه تزاری آلوده شده بود، طراحان اتحاد، مانند گوستاو کلوتسیس، ال لیسیتزکی و الکساندر رادچنکو به فتومونتاژ روی آوردند.

 

فتومونتاژ با کلاژ متفاوت است. کلاژ (تکه چسبانی) شیوه‌اى است که در آن نه تنها عکس بلکه مصالح مختلفى از قبیل مقوا، بریده روزنامه، پارچه، عکس، اشیاء و … روى سطح بوم یا هر زمینهٔ دیگر چسبانده مى‌شود و یک ترکیب‌بندى ایجاد مى‌کند. این روش در سال ۱۹۱۶ ابداع شد و نقاشان کوبیسم ازاین روش بهره می‌بردند.در کلاژ سازنده اثر ممکن است از عکسهایی که دیگر عکاسان ثبت کرده اند نیز استفاده کند که بحثهای بسیاری را نیز در پی داشت. پس اگرشما مواد و مصالحی را در ترکیب بندی خاصی برای بیان منظور و مقصود و اندیشه تان بگنجانید و ازآن عکسی ارائه دهید یک فتوکلاژ ارائه داده اید.

تعریف فتومونتاژ به گفته  استادهادی شفائیه، جمع آوری مصالح وعناصر مختلف و مجزا بوسیله یک روش عکاسیست.

این جمع آوری وترکیب برای رسیدن به یک ترکیب بندی خاص است که حاصل نگاه واندیشه خلاقانه سازنده اثر میباشد. گستردگی وتنوع دامنه این سبک ودسته بندی عکاسانه و وجود امکانات ونرم افزارهای کامپیوتری به سازنده اثر این امکان را میدهد تا تخیلات ورویاهای خود را بصورت یک اثر عکاسانه در این دسته بندی ارائه دهد.

شکل گیری و روشهای فتو مونتاژ به نوشته دوست ندیده با روشهای بریدن وچسباندن، قراردادن اشیاء در جلو تصویر، برروی هم انداختن چند شات عکس در یک نگاتیو فیلم (این قابلیت در دوربینهای پنتاکس دیجیتال هم وجوددارد) و عکسبرداری متوالی از یک سوژه بر روی یک فیلم عنوان شده است.

 

فتومونتاژ و ادوبی فتوشاپ

نرم افزار ادوبی فتوشاپ یکی از بهترین و به تعریفی دیگر بهترین نرم افزار برای این هنر است، در واقع می‌توان گفت یکی از ویژگی های مهم، که فتوشاپ برای آن ساخته شده است همین فتومونتاژ است این نرم افزار قدرت باور نکردنی به فتومونتاژ داده است که فرد حتی نمیتواند تفاوت بین واقعی و ساختگی را تشخیص دهد.

اگر بخواهیم نگاهی کوتاه ولی مهم به بحث فنی و تخصصی فتومونتاژ در نرم افزار قدرتمند فتوشاپ بپردازیم این است که در فتوشاپ ما میتوانیم میزان نور تصویر که به اصطلاح انگلیسی (shadow , mid tone , highlight ) اشاره کرد:

• shadow : در زبان انگلیسی به معنای سایه است که در ادیت عکس و اینکه سوژه مورد نظر را از نظر سایه با تصویر یکسان کند نقش بسیار بزرگی دارد فرض کنید یک میخواهیم در یک عکس که از یک آشپزخانه است در آن یک چاقو یا به طور مثال ظرفی را به عکس اضافه کنیم حالی اگر خود این ظرف از سایه محروم باشد عکس بسیار غیر واقعی به نظر میرسد از آن گذشته مسیر تابش نور که در مثال آشپزخانه ، لامپ است میبینیم که باید مسیر نور آن هم بر روی آن ظرف اعمال شود
• mid tone : در انگلیسی به معنای خاکستری که اگر بخواهیم دقیق تر به تعریف آن بپردازیم به حد وسط روشنایی مطلق یا ۱۰۰% تا سیاهی مطلق به این بین که رنگ خاکستری را تشکیل میدهد که میتوان گفت بیشتر تصویر را در بر میگیرد
• highlight  : به طور خلاصه روشنایی ، نور و هرچیز که نور زیادی دارد در تصویر ما highlight نامیده میشود باید دقت کرد که ما نباید در تصویر خود نور ۱۰۰% و مطلق داشته باشیم زیرا این بدین معنا است که به اصطلاح میگوییم عکس سوخته است.

 

 

سخن آخر

تکنیک فتومونتاژ از قرن نوزده تا امروز، تحت تاثیر تغییرات اجتماعی، سیاسی، تکنولوژی و جنبش‌های هنری، فراز ونشیب‌های زیادی را در جهت تکامل تجربه کرده است. اگر چه این روش، پس از مدتی؛ هویت خودرا به‌عنوان یک جریان هنری مستقل از دست داد اما همچنان در نقش یک تکنیک پویا در آثار هنری قابل تشخیص و ارزیابی است. فتومونتاژ در دو دهه‌ی اخیر و با ظهور «کامپیوتر» در کنار «عکاسی دیجیتال» راه را برای گسترش خویش بیش از همیشه هموار ساخته است. این تکنیک در رسانه‌های سنتی‌ای مانند: پوستر، جلد کتاب، مطبوعات، تابلوهای تبلیغاتی، بسته‌بندی‌ها و تصویرسازی‌ها تا ابزارهای مدرنی چون: صفحات وب، موشن گرافیک، تیزرها و تیتراژها، کلیپ‌ها و… همچنان پررونق‌ترین روش مورد استفاده است. 

منهای دنیای وسیع تبلیغات تجاری، بسیاری از طراحان گرافیکی که در زمینه‌های فرهنگی مشغول بکارند نیز از این تکنیک برای بُروز ایده‌ها و بیان پیام‌شان استفاده می‌کنند. کافی است با کمی دقت، رد‌پای فتومونتاژ را در آثار طراحی گرافیکی که بطور روزمره می‌بینید و یا طراحی می‌کنید تعقیب کنید تا شاهدِ قدرت و وسعت این تکنیک منحصر بفرد باشید.