آشنایی با حرم حضرت معصومه (س) در قم

حرم حضرت معصومه (س) دومین مرکز زیارتی ایران بعد از حرم امام رضا از لحاظ اهمیت و تعداد زوار به شمار می‌آید. حرم حضرت معصومه در شهر قم است.

ستاره | سرویس گردشگری – شهر قم که به عنوان مهم‌ترین پایگاه مذهبی در جهان تشیع و دومین مرکز زیارتی ایران پس از مشهد شناخته می‌شود، یکی از مقاصد اصلی گردشگری مذهبی در کشور است که سالانه میلیون‌ها زائر و گردشگر را در خاک خود، پذیرا است. از جمله مکان‌های محبوب و معروف مذهبی در این شهر را حرم مطهر حضرت معصومه (س) و مسجد مقدس جمکران تشکیل داده است که با حضور گردشگران و توریست‌های مذهبی، درآمد ارزی قابل توجهی را برای رشد اقتصاد این شهر، به ارمغان آورده است. در این مطلب تنها نگاهی به حرم حضرت معصومه (س) انداخته‌ایم.

 

حرم حضرت معصومه- عکس حرم حضرت معصومه- نقشه حرم حضرت معصومه

تصویری قدیمی از حرم حضرت معصومه (س)

 

تاریخچه حرم حضرت معصومه (س)

سیر تاریخی مرقد فاطمه معصومه در طول دوره‌های مختلف دستخوش تغییراتی بوده است.در سال ۶۰۵ هجری «امیر مظفر احمد بن اسماعیل» بزرگ خاندان آل مظفر، بزرگ‌ترین استاد کاشی‌ساز آن زمان «محمد بن ابی طاهر کاشی قمی» را به‌کار ساخت و پرداخت کاشی‌های متنوع مرقد واداشت. او به مدت هشت سال به این کار مشغول بود تا سرانجام در سال ۶۱۳ کاشی‌های مرقد آماده و کار گذاشته شد.

به نوشته شاردن، سیاح فرانسوی عصر صفوی، در کتیبه سردر بنا کلمه «مشتاق درک» جهت ثبت سال بنا درج شده بود که به حساب ابجد ۱۰۶۵ (زمان سلطنت شاه عباس دوم) می‌شود. در سال ۱۳۷۷ شمسی مرقد به شکل جدید که آمیخته‌ای از کاشی و سنگ است تجدید بنا شد و همچنین دیواره‌های داخلی با سنگ مرمر سبز آراسته گردید.

 

حرم حضرت معصومه- عکس حرم حضرت معصومه- نقشه حرم حضرت معصومه

نمایی از داخل حرم حضرت معصومه (س)

 

معماری حرم حضرت معصومه (س)

حرم فاطمه معصومه در میان بقعه با بلندی ۲۰/۱ و طول و عرض ۹۵/۲ در ۲۰/۱ متر قرار گرفته و با کاشی‌های نفیس و زرفام آغاز قرن هفتم پوشیده شده‌است. گرداگرد مرقد، دیواری به بلندی دو متر و طول و عرض تقریبی (۸۰/۴ در ۴۰/۴) قرار دارد که در سال ۹۵۰ بنا گردید و با کاشی معرق آراسته شد که اکنون این دیوار با ضریح مشبک از جنس نقره پوشیده شده است.
 
در حال حاضر حرم مطهر دارای ۴ رواق (محدوده هاى نزدیک تر به ضریح مطهر را رواق می گویند) به نام های زیر می باشد:
  1. رواق بالاسر که محوطه بین مسجد بالاسر تا ضریح مطهر است و با آیینه کارى و گچکارى هاى بسیار زیبا آراسته شده است.
  2. رواق دارالحفاظ که محوطه بین ایوان طلا و ضریح مطهر است.
  3. رواق آینه (شهید بهشتى) که در بخش زنانه و پایین پاى حضرت (س) واقع است.
  4. رواق پیشرو که محوطه بین مسجد طباطبایى تا ضریح مطهر است.

 

حرم حضرت معصومه- عکس حرم حضرت معصومه- نقشه حرم حضرت معصومه

گنبد و گلدسته‌های حرم حضرت معصومه (س)

 

همچنین حرم مطهر دارای سه صحن است:

  1. صحن نو (اتابکى): این صحن زیبا داراى چهار ایوان شمالى، جنوبى و شرقى و غربى است: ایوان شمالى آن ورودى از میدان آستانه و ایوان جنوبى ورودى از طرف قبله و ایوان شرقى ورودى از خیابان ارم و ایوان غربى همان ایوان آینه است. در هر کدام از این ایوان هاى یاد شده ظرایف و آثار هنرى، معمارى خاصى به کار رفته است. این صحن آز آثار (میزرا على اصغر خان صدر اعظم) است که از سال ۱۲۹۵ هجرى قمرى تا سال ۱۳۰۳ بناى آن طول کشیده است.
  2. صحن عتیق (قدیم): صحن عتیق (واقع در شمال روضه مبارکه) اولین صحنى است که در این بارگاه مبارکه بنا شده، این صحن را چهار ایوان زیبا فرا گرفته است. ایوانى با عظمت در جنوب که همان ایوان طلا (ورودى صحن به روضه مطهره) مى باشد و ایوانى در شمال که ورودى فیضیه به صحن را تشکیل مى دهد که ساختمان نقاره خانه روى آن بنا شده است و ایوانى در غرب که ورودى مسجد اعظم به صحن است و در شرق، ایوان ورودى صحن عتیق به صحن نو واقع است. این صحن و ایوان هاى اطراف آن را «شاه بیگى» همسر شاه اسماعیل صفوى در سال ۹۲۵ هجرى قمرى بنا نمود. از سال ۱۳۷۷ نیز تعمیرات اساسى در این صحن و مقابر اطراف شروع شده است که همچنان ادامه دارد.
  3. صحن صاحب الزمان: این صحن با بیوتات متعلق به آن در مساحتی حدود ۸ هزار متر مربع با چهار جهت ورودی، در سال ۱۳۸۱ شروع و در سال ۱۳۸۴ افتتاح گردید. (ورودی شرقی “شبستان امام خمینی”، ورودی غربی “پل آهنچی”، ورودی شمالی “بست مسجد اعظم”، ورودی جنوبی “خیابان جدید الاحداث”. دیواره های اطراف این صحن منقوش به کتیبه های قرآنی با خطوط بنائی و کوفی در ساختار و طرح جدید با ترکیبی از سیمان سفید و آجر است.

 

حرم حضرت معصومه- عکس حرم حضرت معصومه- نقشه حرم حضرت معصومه

زوار داخل حرم حضرت معصومه (س)

 

حرم حضرت معصومه دارای ۳ گلدسته می باشد:

  1. گلدسته های ایوان طلا: در دو طرف این ایوان در صحن عتیق، گلدسته هایی پوشیده از کاشی گرهی به صورت مارپیچ (به بلندی ۱۷٫۴ متر از سطح بام و قطر ۱٫۵ متر) ساخته شده است که بین پیچ ها، اسامی مبارک: «الله»، «محمد»، «على» به خط کوفی نوشته شده است که در بالای آن ها زیر مقرنس کتیبه ای قرار دارد، که سقف آن “ان الله و ملائکته یصلون …” است. این مأذنه ها به دستور «محمد حسین خان شاهسون شهاب الملک»، در سال ۱۲۸۵ هجرى قمرى، طلا کارى شد. در سال ۱۳۸۵ هجری شمسی تعمیرات دیگری بر روی این گلدسته ها صورت گرفت و سر گلدسته ها طلاکاری شد.
  2. گلدسته هاى ایوان آینه: بر فراز پایه هاى دو طرف ایوان دو مأذنه است که از بلندترین بناهاى آستانه مى باشد. ارتفاع آن ها از سطح بام ۲۸ متر و از سطح صحن ۴۲٫۸ متر و محیط آن ۳٫۳ متر می باشد. در بالاى مأذنه ها کتیبه اى با پهناى حدود یک متر دیده مى شود که متن آن در یکى از مأذنه ها «لا حول ولا قوه الا بالله العلى العظیم» و در دیگرى «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر» است. پوشش هر دو مأذنه از بالا تا پایین سرتاسر کاشى گرهى است که در میان آن ها نام هاى پروردگار متعال خوانده مى شود. بانی آن ها، امین السلطان و معمار، استاد حسن معمار قمی می باشد و کاشی کاری گلدسته های مذکور بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تعویض شده است.
  3. گلدسته های صحن بزرگ: در صحن بزرگ (نو یا اتابک) روبروی ایوان آیینه قرار دارند. پوشش آنها، کاشی گرهی هشت ضلعی متساوی است. روی چهار ضلع این گلدسته ها نامای مبارک «الله»، «محمد»، «على» از بالا به پایین ۴ مرتبه نوشته شده است.

 

حرم حضرت معصومه- عکس حرم حضرت معصومه- نقشه حرم حضرت معصومه

عکسی قدیمی از حرم حضرت معصومه (س)

 

ضریح

در سال ۹۶۵ هجری شاه طهماسب صفوی، در چهار طرف مرقد ضریحی آجری آراسته به کاشی‌های هفت رنگ و کتیبه‌های معرق بنا نمود و در اطراف آن منافذی باز بود تا هم مرقد دیده شود و هم زائران نذورات خود را داخل ضریح بریزند.در سال ۱۲۳۰ هجری قمری فتحعلی شاه همان ضریح را نقره پوش کرد که این ضریح به مرور زمان فرسوده شد و در سال ۱۲۸۰ ضریحی که از نقره ضریح سابق و نقره‌های موجود در خزانه ساخته شده بود به جای آن نصب گردید.

این ضریح چندین مرتبه تجدید بنا و اصلاح شد و سال‌های متمادی روی مرقد فاطمه معصومه باقی بود تا این که در سال ۱۳۶۸ هجری شمسی به دستور تولیت آن زمان شکل ضریح را تغییر دادند و ضریحی را با ظرایف هنری ویژه‌ای به جای آن نصب نمودند که آن ضریح همچنان برفراز قبر فاطمه معصومه برقرار است و در اسفند ماه ۱۳۸۰ شمسی اصلاحات و تعمیرات جدید صورت گرفت. تمام قسمت‌های نقره‌ای ضریح از نقره ۹۲ درصد با نقره ۱۰۰ درصد خالص خریداری شده از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعویض شد و چوب‌های زیر آن اعم از ستون و پایه و… به دست استادان اصفهانی ساخته و قلم‌زنی شد و کارشناسان آستانه مقدسه (قسمت نقره‌ای) آن را تعویض کردند و ضریح سابق فرسوده شده را به خزانه تحویل داده شد.

 

حرم حضرت معصومه- عکس حرم حضرت معصومه- نقشه حرم حضرت معصومه

نمایی از ضریح حرم حضرت معصومه (س)

 

گنبد

اولین گنبدی که «پس از سایبان حصیری موسی بن خزرج» برفراز قبر فاطمه معصومه بنا شد، قبه‌ای برجی شکل بود که به همت زینب دختر محمد تقی از مصالح آجر و سنگ و گچ در اواسط قرن سوم هجری ساخته شد.

به مرور زمان و پس از دفن بعضی از بانوان علوی در جوار فاطمه معصومه دو گنبد دیگر در کنار گنبد اول ساخته شد. این سه گنبد تا سال ۴۴۷ هجری ی برقرار بودند تا این که در همان سال «میر ابوالفضل عراقی» (وزیر طغرل کبیر) به تشویق شیخ طوسی به جای آن سه گنبد، گنبد مرتفعی، آراسته به نقش‌های رنگ آمیزی و تزیینات آجری و کاشی بدون ایوان و حجره بنا نهاد، که تمام قبور سادات و آن بانوان را فرا می‌گرفت.

درسال ۱۳۸۰ به علت تخریب ظاهر گنبد و جهت جلوگیری از وارد شدن صدمات دیگر به ساختمان گنبد توسط تولیت آستانه مقدسه، مسعودی خمینی جهت بازسازی و تعمیرات اساسی گنبد حرم اقدام شد و خشت‌های طلایی سابق جمع‌آوری گردید. پس از بازسازی و تعمیرات اساسی که با هزینه‌ای بالغ بر ۲۵ میلیارد ریال بر روی گنبد صورت گرفت، پرده برداری از گنبد جدید در تاریخ ۶/۲/۱۳۸۴ هجری شمسی به دست آیت الله بهجت انجام شد.

 

حرم حضرت معصومه- عکس حرم حضرت معصومه- نقشه حرم حضرت معصومه

دورنمایی از گنبد و گلدسته‌های حرم حضرت معصومه (س)

 

پادشاهان مدفون در حرم حضرت معصومه (س)

چهار پادشاه از صفویان، دو پادشاه از قاجار، و همچنین تعدادی از شاهزادگان قاجار در این مکان دفن شده‌اند. پادشاهان صفوی در سمت جنوب غربی حرم (رواق جنوبی) دفن شده‌اند. این قبرها تماماً برداشته شده و جای آنها هموار است.
  • شاه صفی 
  • شاه عباس دوم
  • شاه سلیمان
  • شاه سلطان حسین
پادشاهان قاجار در ضلع شمالی صحن عتیق دفن شده‌اند. سنگ قبرها برداشته شده و اکنون در موزه نگهداری می‌شوند.
  • فتحعلی‌شاه قاجار
  • محمدشاه قاجار

 

حرم حضرت معصومه- عکس حرم حضرت معصومه- نقشه حرم حضرت معصومه

تصویری هوایی از حرم حضرت معصومه (س)

 

پیشنهاد ستاره

برای دیدن حرم حضرت معصومه (س) حداقل ۳ روز وقت بگذارید و در کنار این حرم به دیدار مسجد جمکران نیز بروید. سفرتان قبول حق.
یادتون نره این مقاله رو به اشتراک بگذارید.
وب گردی:
مطالب مرتبط

  • باسلام
    خدا زیارت آن حضرت را نصیب همه بکنه ولی سوئیت‌ها و مسافرخانه‌های اطراف حرم لایق زائرین نیستن. واقعا تحقیر کننده‌ست

نظر خود را بنویسید