امید در زندگی و سلامت انسان چه نقشی دارد؟

ستاره | سرویس روانشناسی – امید انگیزه اصلی حرکت رو به جلو بشر می‌باشد و نقش بسیار مهمی درزندگی ایفا می‌کند. خداوند نیز در قرآن بزرگترین گناه را برای آدمی ناامیدی از درگاه خویش می‌داند. با این حال از لحاظ علمی نقش امید به اندازه کافی مورد بررسی قرار نگرفته است. در این نوشتار به اهمیت امید در زندگی و سلامت روان پرداخته‌ایم.

امید در روانشناسی به چه معناست؟

امید مفهوم جدیدی در روانشناسی نیست. در سال ۱۹۹۱، چارلز آر اسنایدر ((Charles R. Snyder، روان‌شناس مثبت‌گرا به همراه همکارانش تئوری امید را مطرح کرد. پروفسور اسنایدر امید را اینطور تعریف کرده است: «نوعی تفکر معطوف به هدف است که در آن فرد درباره مسیرها (یعنی به کارگیری ظرفیت ادراکی خود برای یافتن راههایی به سمت اهدافش) و درباره عامل یا فاعل (یعنی درباره انگیزش‌های لازم برای استفاده از آن راه‌ها برای رسیدن به هدف‌ها) فکر می‌کند.»

طبق این نظریه، امید، اراده‌ی رفتن و راه‌های مختلفی برای رسیدن است و از «واسطه» و «گذرگاه‌ها» تشکیل شده است. کسی که امید داشته باشد، عزم و اراده‌ی رسیدن به اهداف و همچنین مجموعه‌ای از استراتژی‌ها برای رسیدن به اهداف را در اختیار دارد.

به عبارت ساده تر امید یعنی داشتن انتظار مثبت برای رسیدن به هدف. بر اساس این تعریف فرد امیدوار، کسی است که در زندگی هدف یا اهدافی دارد و انتظار دارد تا به این اهداف برسد.

از دیدگاه روانشناسی امید دارای سه بعد می‌باشد:

1. اهداف (هر نوع امیدی باید در بطن خود هدفی داشته باشد)
2.  مسیرهایی که برای رسیدن به این اهداف انتخاب می‌شوند.
3.  عامل یا فاعلی که در این مسیرها یا راه‌ها حرکت می‌کند تا به اهداف مورد نظر برسد.

در واقع احساس امید زمانی روی می‌دهد که فرد فکر می‌کند انگیزه و اراده لازم برای حرکت در مسیرهای انتخاب شده را برای رسیدن به اهداف مطلوب خود دارد. به همین دلیل است که امید را نوعی فکر کردن درباره اهداف (یا تفکر معطوف به هدف) تعریف کرده‌اند.

نقش امید در زندگی

تحقیقات روانشناسی نشان می‌دهد که امیدوار بودن و امید به زندگی پیش‌بینی کننده عملکرد بهتر در زمینه‌های ورزشی، تحصیلی و اجتماعی است. به این معنا که هرچقدر امید در زندگی بالاتر باشد، در زندگیتان به موفقیت بیشتری خواهید رسید.

امید فقط یک حس خوب نیست، بلکه سیستم انگیزش شناختی پویایی نیز هست. بر اساس این مفهوم، احساسات به دنبال شناخت حرکت می‌کنند و از این مسیر منحرف نمی‌شوند. امید منجر به داشتن اهداف یادگیری می‌شود که برای رشد و توسعه فردی مفید هستند.

ما ترجیح می‌دهیم فکر کنیم که توانایی فعلی، بهترین پیش‌بینی‌کننده‌ی موفقیت آینده است. مطالعات مهم روان‌شناسی نشان می‌دهند توانایی مهم است، اما این ابزارها هستند که واقعا آدم‌ها را به جایی که می‌خواهند می‌رسانند. اغلب اوقات این ابزارها حتی به شما کمک می‌کنند آن توانایی را که هرگز فکر نمی‌کردید داشته باشید، بروز دهید. امید، با اراده و راه‌هایش، یکی از مهم‌ترین ابزارهاست.

تاثیر امید در زندگی بر سلامت انسان

جالب است بدانید که امید به زندگی رابطه معکوس و منفی با میزان افسردگی و اضطراب شما دارد. پس هرچقدر امید در زندگیتان بالاتر باشد، میزان اضطراب و افسردگی‌تان پایین‌تر است. در حقیقت مهم‌ترین کارکرد امید را می‌توان افزون بر تحرک بخشی و تلاش زایی در انسان، جلوگیری از افسردگی و خودکشی دانست.

تفکر امیدوارانه تأثیرات عصبی زیستی بسیاری دارد، این تأثیرات در زمینه رفتارهای هدفمند آشکارتر است. “نورمن کوشینگ” درباره ارتباط مغز و افکار امیدآفرین چنین می‌نویسد: «محققانی که بر روی مغز کار می‌کنند، معتقدند که آنچه در بدن اتفاق می‌افتد می‌تواند بر مغز اثر بگذارد و آنچه در مغز روی می دهد، بر جسم تأثیر دارد. معنا و امید در زندگی صرفا حالت‌های روانی نیستند، بلکه این امور ارتباطات الکتروشیمیایی هم دارند که در فعالیت‌های دستگاه ایمنی بدن و در همه ارگانیسم انسانی نقش مهمی ایفا می‌کنند. خلاصه اینکه صحبت از بیولوژی امید، چندان هم غیرعلمی نیست…»

یکی از بخشهای جالبی که در مباحث امید در زندگی به وفور در کتابها و مجلات علمی به آن پرداخته می‌شود، نقشی است که امید در تشخیص و درمان بیماری‌های صعبالعلاجی چون سرطان یا ایدز دارد. به طور کلی گفته می‌شود که امید هم به شکل مستقیم و هم غیرمستقیم و از چند طریق با سرطان ارتباط دارد:

1. افراد امیدوارتر پریشانی و ناراحتی کمتری دارند و هنگامی که می‌شنوند به سرطان مبتلا شده‌اند، با استفاده از روش‌های سازگارانه‌تر و فعالتر با این بیماری کنار می‌آیند.
2. افراد امیدوارتر، هدفمندترند و معتقدند که توانایی یافتن راه‌حل‌های مهم برای حل مشکلاتشان و همچنین توانایی پیگیری پرشور و حرارت این راه‌حل‌ها را دارند.
3. تحقیقات نشان داده است که وقتی بیماران مبتلا به سرطان به اولویتبندی اهدافشان در زندگی می‌پردازند، بعضی از آنان، افکار امیدوارانه‌تری به دست می‌‌آورند.

پروفسور اسنایدر معتقد است بیماران مبتلا به سرطان سینه که امید زیادی دارند، در خلال مرحله بهبودی سازگاری روانی خیلی خوبی دارند و کمتر گرفتار پریشانی و ناراحتی می‌شوند. این عده درباره زندگی خود افکار منفی کمتر و افکار مثبت بیشتری دارند. مهمترین کار آنها این است که می‌کوشند در دوره بهبودی برای خود اهداف تازهای بیابند و راه‌های جدیدی برای نگاه به زندگی در پیش بگیرند.

اندازه‌گیری امید در زندگی

اسنایدر و همکارانش همچنین به روشی برای اندازه‌گیری امید دست یافتند؛ امید هم به‌عنوان ویژگی پایدار شخصی و هم به‌عنوان وضعیتی که هر کسی می‌تواند هر لحظه‌ای تجربه کند. مقیاس امید (The Hope Scale) که به بیش از ۲۰ زبان مختلف ترجمه شده، شامل مواردی مربوط به واسطه (مثلا «من با انرژی اهدافم را دنبال می‌کنم.») و گذرگاه‌ها (برای مثال، «دور و بر هر مشکلی، راه‌های فراوانی وجود دارند.») است. امید چه به‌عنوان ویژگی اندازه‌گیری شود و چه وضعیت، در هر صورت با نتایج مثبت ارتباط دارد.

شما هم می‌توانید با کمک تست روانشناسی زیر میزان امیدواری خود را اندازه بگیرید: