اشعار عطار نیشابوری؛ زیباترین رباعیات، تک بیتی ها و شعرهای عاشقانه

فریدالدین ابوحامد محمد عطار نیشابوری مشهور به شیخ عطار نیشابوری شاعر، نویسنده، عارف ایرانی در نیمه دوم قرن شش و ربع اول قرن هفتم می‌زیسته است. او در سال ۵۴۰ هجری در نیشابور زاده شد.

زندگی او به تنظیم اشعار بسیار گذشت. آوازه شعر او در روزگار حیاتش از نیشابور و خراسان گذشته و به نواحی غربی ایران رسیده بوده است. سبک نوشتاری عطار مثنوی، نثر و غزل بوده و به سادگی و روانی معروف است. همین سادگی نیز در دوران معاصر الگویی برای آثار شاعران معاصر از جمله اشعار مهدی فرجی شده است. آثار عطار «اسرارنامه»، «الهی‌نامه»، «منطق‌الطیر»، «مصیبت‌نامه»، «مختارنامه»، «تذکره الاولیاء» و «دیوان اشعار» (مجموعه قصاید و غزلیات عطار و بیشتر آن‌ها عرفانی و دارای مضمون‌های بلند صوفیانه) هستند.

عطار نیشابوری در سال ۶۱۸ هجری به هنگام حمله مغول در نزدیکی دروازه شهر به دست سربازان مغول کشته شد.

آرامگاه شیخ فریدالدین عطار نیشابوری در محله باستانی شادیاخ نیشابور قرار دارد. روز ۲۵ فروردین در تقویم ایران روز بزرگداشت عطار است که هرساله در نیشابور، آرامگاه وی، برنامه‌های عطارشناسی برگزار می‌شود. با مجموعه‌ای از زیباترین و معروفترین اشعار عطار نیشابوری همراه ما باشید.

 

 

ای دل اگر عاشقی در پی دلدار باش
بر در دل روز و شب منتظر یار باش

دلبر تو دایماً بر در دل حاضر است
رو در دل برگشای حاضر و بیدار باش

دیده ی جان روی او تا بنبیند عیان
در طلب روی او روی به دیوار باش

ناحیت دل گرفت لشگر غوغای نفس
پس تو اگر عاشقی عاشق هشیار باش

نیست کس آگه که یار کی بنماید جمال
لیک تو باری به نقد ساخته ی کار باش

در ره او هرچه هست تا دل و جان نفقه کن
تو به یکی زنده‌ای از همه بیزار باش

گر دل و جان تو را در بقا آرزوست
دم مزن و در فنا همدم عطار باش

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

برقع از ماه برانداز امشب
ابرش حسن برون تاز امشب

دیده بر راه نهادم همه روز
تا درآیی تو به اعزاز امشب

کارم انجام نگیرد که چو دوش
سرکشی می‌کنی آغاز امشب

گرچه کار تو همه پرده‌دری است
پرده زین کار مکن باز امشب

همچو پروانه به پای افتادم
سر ازین بیش میفراز امشب

مرغ دل در قفس سینه ز شوق
می‌کند قصد به پرواز امشب

دانه از مرغ دلم باز مگیر
که شد از بانگ تو دمساز امشب

دل عطار نگر شیشه صفت
سنگ بر شیشه مینداز امشب

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

گر مرد رهی ز رهروان باش
در پرده سر خون نهان باش

بنگر که چگونه ره سپردند
گر مرد رهی تو آن چنان باش

خواهی که وصال دوست یابی
با دیده درآی و بی زبان باش

از بند نصیب خویش برخیز
دربند نصیب دیگران باش

در کوی قلندری چو سیمرغ
می‌باش به نام و بی نشان باش

بگذر تو ازین جهان فانی
زنده به حیات جاودان باش

منگر تو به دیده تصرف
بیرون ز دو کون این و آن باش

عطار ز مدعی بپرهیز
رو گوشه‌نشین و در میان باش

 

 

عزم آن دارم که امشب نیم مست
پای کوبان کوزه دُردی به دست

سر به بازار قلندر در نهم
پس به یک ساعت ببازم هرچه هست

تا کی از تزویر باشم خودنمای
تا کی از پندار باشم خودپرست

پرده پندار می‌باید درید
توبه زهاد می‌باید شکست

تو بگردان دور تا ما مردوار
دور گردون زیر پای آریم پست

مشتری را خرقه از سر برکشیم
زهره را تا حشر گردانیم مست

پس چو عطار از جهت بیرون شویم
بی جهت در رقص آییم از الست

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

ما ز خرابات عشق مست الست آمدیم
نام بلی چون بریم چون همه مست آمدیم

پیش ز ما جان ما خورد شراب الست
ما همه زان یک شراب مست الست آمدیم

خاک بد آدم که دوست جرعه بدان خاک ریخت
ما همه زان جرعه دوست به دست آمدیم

ساقی جام الست چون و سقیهم بگفت
ما ز پی نیستی عاشق هست آمدیم

خیز و دلا مست شو از می قدسی از آنک
ما نه بدین تیره جای بهر نشست آمدیم

دوست چو جبار بود هیچ شکستی نداشت
گفت شکست آورید ما به شکست آمدیم

گوهر عطار یافت قدر و بلندی ز عشق
گرچه ز تأثیر جسم جوهر پست آمدیم

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

عشق را اندر دو عالم هیچ پذرفتار نیست
چون گذشتی از دو عالم هیچکس را بار نیست

هر دو عالم چیست رو نعلین بیرون کن ز پای
تا رسی آنجا که آنجا نام و نور و نار نیست

آنچه می‌جویی تویی و آنچه می‌خواهی تویی
پس ز تو تا آنچه گم کردی ره بسیار نیست

جان چو در جانان فرو شد جمله جانان ماند و بس
خود به جز جانان کسی را هیچ استقرار نیست

جمله اینجا روی در دیوار جان خواهند داد
گر علاجی هست دیگر جز سر و دیوار نیست

گر تو باشی گنج نی و گر نباشی گنج هست
بشنو این مشنو که این اقرار با انکار نیست

تا دل عطار بیخود شد درین مستی فتاد
بیخودی آمد ز خود او نیست شد عطار نیست

 

 

حکایت سیمرغ در منطق الطیر عطار نیشابوری

ابتدای کار سیمرغ ای عجب
جلوه‌گر بگذشت بر چین نیم شب

در میان چین فتاد از وی پری
لاجرم پر شورشد هر کشوری

هر کسی نقشی از آن پر برگرفت
هرک دید آن نقش کاری درگرفت

آن پر اکنون در نگارستان چینست
اطلبو العلم و لو بالصین ازینست

گر نگشتی نقش پر او عیان
این همه غوغا نبودی در جهان

این همه آثار صنع از فر اوست
جمله انمودار نقش پر اوست

چون نه سر پیداست وصفش رانه بن
نیست لایق بیش ازین گفتن سخن

هرک اکنون از شما مرد رهید
سر به راه آرید و پا اندرنهید

جمله مرغان شدند آن جایگاه
بی‌قرار از عزت آن پادشاه

شوق او در جان ایشان کار کرد
هر یکی بی صبری بسیار کرد

عزم ره کردند و در پیش آمدند
عاشق او دشمن خویش آمدند

لیک چون ره بس دراز و دور بود
هرکسی از رفتنش رنجور بود

گرچه ره را بود هر یک کار ساز
هر یکی عذری دگر گفتند باز…

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

تنت قافست و جانت هست سیمرغ
ز سیمرغی تو محتاجی به سی مرغ

حجاب کوه قافت آرد و بس
چو منعت می‌کند یک نیمه شو پس

به جز نامی ز جان نشنیده تو
وجود جان خود تن دیده تو

همه عالم پر از آثار جان است
ولی جان از همه عالم نهانست

تو سیمرغی ولیکن در حجابی
تو خورشیدی ولیکن در نقابی

ز کوه قاف جسمانی گذر کن
بدار الملک روحانی سفر کن

تو مرغ آشیان آسمانی
چو بازان مانده دور از آشیانی

چو زاغان بر سر مُردار مردی
ز صافی گشته خرسندی بدردی

چو بازان باز کن یک دم پر و بال
برون پر زین قفس وین دام آمال

چو بازان ترک دام و دانه کردی
قرین دست او شاهانه کردی

به پری بر فلک زین توده خاک
همی گردی تو با مرغان در افلاک

وگرنه هر زمان بی بال و بی پر
چو مرغ هر دری گردی به هر در

گهی در آب گردی همچو ماهی
گهی چون آب باشی در تباهی…

 

 

یک شبی در تاخت جبریل امین
گفت ای محبوب رب العالمین

صد جهان جان منتظر بنشسته‌اند
در گشاده دل بتو در بسته‌اند

هفت طارم را ز دیدارت حیات
تا برآیی زین رواق شش جهات

انبیا را دیده ها روشن کنی
قدسیان را جانها گلشن کنی

اول آدم را که طفل پیرزاد
برگرفت از خاک و لطفش شیر داد

بود آدم بی پدر بی مادری
او بپروردش زهی جان پروری

حله پوشیدش از عریان خویش
چیست عریان یعنی از ایمان خویش

اولش اسما همه تعلیم داد
وز مسمی آخرش تعظیم داد

بعد از آن در صدر شد تدریس را
درس ما اوحی بگفت ادریس را

در مصیبت نوح راتصدیق کرد
نوحه شوق حقش تعلیق کرد

روی از آنجا سوی ابراهیم داد
صد سبق از خلتش تعلیم داد

در عقب یعقوب را درمانش داد
درد دین را کلبه احزانش داد

سوی یوسف رفت هم سیر فلک
وز ملاحت کرد حسنش خوش نمک

سوی اسماعیل شد جانیش داد
کشته بود از عشق قربانیش داد

کار موسی را بسی غورش نمود
برتر از صد طور صد طورش نمود

از نبی داود را صد راز گفت
سر مکنون زبورش باز گفت

پس سلیمان رادران سلطان سری
داد در شاهی فقر انگشتری

کرد ایوب نبی را نومحل
ملک کرمان با بهشتش زد بدل

رهبر یونس شد از ماهی بماه
کردش از مه تا بماهی پادشاه

تشنه او بود خضر پاک ذات
بر لبش زد قطره آب حیات

چون سر بریده یحیی بدید
با حسین خویش در سلکش کشید

سوی عیسی آمد و مفتیش کرد
در هدایت تا ابد مهدیش کرد

دو کمان قاب قوسین ای عجب
در هم افکندند از صدق و طلب

چون چنین عقدیش حاصل شد ز دوست
قول و فعلش جمله قول و فعل اوست

 

 

تک بیتی عطار نیشابوری

برخی از تک بیتی های ناب و زیبای عطار نیشابوری را در ادامه می خوانید. 

ای ز عشقت این دل دیوانه خوش
جان و دردت هر دو در یک خانه خوش

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

تا جان به عشقت بنده شد، زین بندگی تابنده شد
تا دل ز نامت زنده شد، پر شد دو عالم نام دل

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

تا تو را جان و دل خود خوانده‌ام
بی دل و بی جان شدم ای جان من

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

از کمان ابروش چون تیر مژگان بگذرد
بر دل آید چون ز دل بگذشت از جان بگذرد

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

جانا حدیث حسنت در داستان نگنجد
رمزی ز راز عشقت در صد زبان نگنجد

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

ز بس کز عشق تو در خون بگشتم
نه کفرم ماند و نه ایمان کجایی

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

دلا در راه حق گیر آشنایی
اگر خواهی که یابی روشنایی

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

همه دل فرو گرفتی به تو کی رسم که گر من
در دل بسی بکوبم تو ز دل به در نیایی

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

هر چیز که در هر دو جهان بسته آنی
آن است تو را در دو جهان مونس و معبود

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

چون ز من خالی بماند جای من
گر تو همراهم نباشی وای من

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

دلا یک دم رها کن آب و گل را
صلای عشق در ده اهل دل را

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

چه عجب کسی تو جانا که ندانمت چه چیزی
تو مگر که جان جانی که چو جان جان عزیزی

 

 

رباعیات عطار نیشابوری

هر چند که در ره دراز استادی
غبن است که از سر مجاز استادی

چون روح ترا نهایتی نیست پدید
آخر تو به یک پرده چه باز استادی

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

نه جان تو با سرّ الاهی پرداخت
نه در طلب نامتناهی پرداخت

دردا که به نفس آنچنان مشغولی
کز نقش به نقّاش نخواهی پرداخت

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

گر میخواهی که مرد مقبول شوی
جاوید ز شغل خلق معزول شوی

آخر چو به دوست میتوان شد مشغول
غبنی باشد به هرچه مشغول شوی

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

در راه طلب مرد بهمت باید
یک یک جزوش نقطهٔ حکمت باید

ور روی نمایدش جمالی که مپرس
چشمش به ادب دلش به حرمت باید

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

ای مرد رونده مرد بیچاره مباش
از خویش مرو برون وآواره مباش

در باطن خویش کن سفر چون مردان
اهل نظری تو اهل نظّاره مباش

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

تا مرغ دل تو بال وپر نگشاید
این واقعه بر جان تو در نگشاید

از عقل عقیله جوی، بیزاری جوی
کاین عقده به عقل مختصر نگشاید

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

تا کی دل تو گرد جهان بر پرّد
چون نیست رهش کز آسمان بر پرّد

این بیضهٔ هفت آسمان بشکن خرد
تا مرغ دلت ازین میان بر پرّد

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

تا چند نه آرام ونه بشتافتنت
نه سر بنهادن ونه سر تافتنت

نی دارد سود موی بشکافتنت
نه سوز طلب، نه درد نایافتنت

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

از غیب گرت هست نشان آوردن
از عیب نشاید به زبان آوردن

کان چیز که ازدست بشد گر خواهی
دشوار به دست میتوان آوردن

✿´⌣`✿♡✿´⌣`✿

گر مرد رهی راه نهان باید رفت
صد بادیه را به یک زمان باید رفت

گر میخواهی که راهت انجام دهد
منزل همه در درون جان باید رفت

 

از اینکه با بهترین اشعار عطار نیشابوری، این شاعر نامدار ایرانی همراه ما بودید بسیار سپاسگزاریم. عطار در موضوعات مختلفی شعر سروده که از مشهورترین آن‌ها می‌توان به شعر درباره مرگ اشاره کرد.