دوست یابی کودکان و عوامل موثر بر آن

ماندگاری دوستی‌ها

دوستی‌های دوران کودکی عموما شکننده است. خیلی سری شکل می‌گیرد و زود هم پایان می‌گیرد. ولی حتی در سال‌های قبل از مدرسه در بعضی از کودکان دوستی‌های عمیق شکل می‌گیرد. چنین دوستی‌هایی معمولا در میان کودکانی است که در نزدیکی یکدیگر زندگی می‌کنند، علایق و فعالیت‌های مشترک و وسایل جالبی برای بازی دارند.

معیار دوست یابی کودکان

• معیار دوست یابی در کودکی متفاوت است. طبق نظر محققین، در کودکی، دوست کسی است که احساس امنیت می‌دهد و معیاری است که انسان می‌تواند خود را بر اساس آن ارزیابی کند، در فعالیت‌هایی که به تنهایی فرد از عهده انجام آن برنمی‌آید همراهی می‌کند، در موقعیت‌های ناآشنا نقش راهنما را دارد و در حکم کسی است که مهارت و توانایی را در کودک تایید می‌کند.
• کودکان مدرسه‌ای دوستانی از جنس و نژاد خود پیدا می‌کنند. حتی در کلاس‌هایی که نژادهای مختلف با هم درس می‌خوانند به ندرت در بین کودکان نژادهای مختلف دوستی شکل می‌گیرد.
• در اواسط دوران کودکی، دوستان علایق، نگرش‌ها و جهت‌گیری‌های اجتماعی (مانند اجتناب از مشارکت اجتماعی یا علاقه به آن)، و ارزش‌های مشترکی دارند، ولی از لحاظ هوش و خصوصیات شخصیتی به هم شباهتی ندارند.
• در دوست یابی کودکان کلاس هشتمی به هنگام ارزیابی دوستانشان بیش از کودکان کلاس چهارمی بر صمیمیت تاکید می‌کنند و دختران نیز بیش از پسران در دوست یابی خود بر صمیمیت و وفاداری تاکید می‌کنند.
• در دوران نوجوانی آنهایی که قصد رفتن به دانشگاه دارند با کسانی دوست می‌شوند که همین هدف را داشته باشند و آنهایی که نمی‌خواهند به دانشگاه بروند با افراد نظیر خود دوست می‌شوند. همچنان که کودکان بزرگتر می‌شوند دوستی آنها با ثبات‌تر و طولانی‌تر می‌شود.

دوست یابی کودکان و رابطه با گروه همسالان

در دوران دبستان و پیش از دبستان روابط بین فردی محدود به رابطه با یک دوست نیست. غالب کودکان پیش دبستانی از اینکه یک همبازی داشته باشند احساس رضایت می‌کنند ولی اگر تنها باشند سراغ کودکان دیگر می‌روند و به آنها ملحق می‌شوند. در سال‌های قبل از مدرسه معمولاً کودکان سریع به همسالان خود دلبسته می‌شوند و روابط اجتماعی (بخصوص بین همبازی‌های همجنس) نزدیک‌تر، بیشتر و با دوام‌تر می‌شود.

دوست یابی کودکان مدرسه‌ای در مقایسه با کودکان خردسال به شرکت بیشتر در تعامل‌هایی که با انجام دادن تکلیف ارتباط دارد، مرتبط است و به مرور که کودکان بزرگتر می‌شوند سازمان بهتری می‌یابند. همکاری و سایر رفتارهای اجتماعی مثل مشارکت و نوعدوستی در طول سال‌های مدرسه افزایش می‌یابد و پرخاشگری و دعوا کاهش می‌یابد. همراه با درک بیشتر انگیزه‌ها و نیات افراد و توانایی در استفاده از بازخورد از دیگران، ارتباط بین همسالان موثرتر و با ارزش‌تر می‌شود و دوست یابی کودکان تقویت می‌شود.

محبوبیت یا عدم محبوبیت در گروه

در هر کلاس یا گروه اجتماعی بعضی از کودکان در میان همسالان خود محبوب‌اند و بعضی نیستند. اما چه چیز تعیین می‌کند که کودکان محبوبند یا غیر محبوب و یا اینکه از سوی همسالان پذیرفته می‌شوند یا طرد می‌شوند؟

آشکار است که عوامل بسیاری از جمله مهارت‌های شناختی و اجتماعی در دوست یابی کودکان و محبوبیت آنان نقش دارند. از میان خصوصیات شناختی که با محبوبیت همراه است می‌توان مهارت‌های نقش بازی کردن یا توانایی در تشخیص نیازها و عواطف دوستان و پاسخ متناسب به آن و رفتار دوستانه، همدلانه و برونگرایانه را نام برد.

به طور کلی خصوصیات شخصی که در فرهنگی که کودک در آن پرورش یافته ارزشمند تلقی می‌شود مانند جذابیت جسمانی محبوبیت به همراه می‌آورد و خصوصیات منفی با طرد شدن همراه است. بعضی از کودکان معلول که همراه با کودکان معمولی به کلاس می‌روند‌ در مقایسه با کودکان معلولی که به کلاس‌های مخصوص می‌روند کمتر با همسالان خود ارتباط دارند. چنین تجاربی ممکن است به کم شدن عزت نفس و احساس بی‌کفایتی بیانجامد. در ضمن ممکن است در توانایی یادگیری کودک تأثیر بگذارد.

کودکان محبوب که در دوست یابی موفق‌تر هستند کودکانی هستند که:

• رفتارشان دوستانه‌تر است
• برونگراترند
• در شروع تعامل‌های اجتماعی و حفظ آن ماهرترند
• در مقایسه با کودکان غیرمحبوب مشتاق‌تر، مفیدتر و مهربان‌ترند
• بیشتر همکاری می‌کنند

رفتار دوستانه داشتن و مفید بودن به حال دیگران محبوبیت می‌آورد. عدم همکاری با دیگران و مخل بودن باعث طرد شدن از سوی دیگران می‌شود. ولی در عین حال ممکن است محبوبیت نیز باعث شود که کودک رفتار دوستانه داشته باشد. طرد شدن از طرف دیگران هم میل به همکاری و دوستی با دیگران را کاهش دهد. در واقع محبوبیت و رفتار دوستانه داشتن همدیگر را تقویت می‌کنند.

والدین به عنوان الگوی دوست یابی کودکان

روش والدین در کنش متقابل با فرزند ممکن است برای کودک الگویی شود در برخورد با غریبه‌هایی که بعدها دوستانش می‌شوند. در مطالعه‌ای کودکان کلاس اولی به هنگام بازی با مادرانشان و هنگام بازی با همسالانی که قبلا ندیده بودند مشاهده شدند. فرزندان مادران ناسازگار و پرتوقع و کنترل کننده معمولاً به هنگام تعامل با سایر کودکان خواسته‌های خودشان را در نظر می‌گرفتند و می‌خواستند به راه و روش خود عمل کنند. همین رفتار غالبا سبب می‌شد که دیگران آنها را آدم‌های غیر جذابی بدانند. بر اساس نتایج این مطالعه وقتی بزرگسالی سرمشق رفتارهای خاصی می‌شود کودکان رفتاری شبیه به او خواهند داشت. کودکان در تبادلات اجتماعی با همسالان رفتاری شبیه به رفتار مادران خود بروز می‌دهند. مادران مثبت و موافق فرزندان مثبت و موافق دارند. مادرانی که به احساسات اهمیت می‌دهند فرزندانی دارند که به احساسات اهمیت می‌دهند و مادران ناسازگار فرزندانی ناسازگار دارند.

کودکان نحوه تبادل با همسالان را ممکن است از طریق روابط با افراد خانواده خود بیاموزند و آن را تعمیم دهند. کودکان غیر محبوب کلاس اولی مادران منفی‌تر داشته که بیشتر فرزندان خود را کنترل می‌کردند. ولی مادران کودکان محبوب در رفتارشان پذیراتر و مثبت‌تر بوده و به احساس خود و فرزندانشان بیشتر اهمیت می‌دهند. خوشبختانه می‌توان به کودکان منزوی و مطرود کمک کرد تا با آموختن مهارتهایی بتوانند روابط اجتماعی بهتری با دیگران برقرار کنند و با درمان کمرویی کودکان به توانایی دوست یابی کودکان کمک کرد.

منبع: رشد و شخصیت کودک