غزل شماره ۱۹۶ حافظ: آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند

معنی و تفسیر غزل شماره ۱۹۶ حافظ

آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند
آیا بود که گوشه چشمی به ما کنند

کسانی که با کیمیای نگاه خود خاک را به طلا تبدیل می‌کنند آیا می‌شود که یک گوشه چشم هم به ما بیندازند؟ یعنی چه خوب می‌شود اگر به من نگاه کنند تا خاک وجودم زر شود.

 

 

دردم نهفته به ز طبیبان مدعی
باشد که از خزانه غیبم دوا کنند

بهتر آن است که درد من از مدعیان طبابت پنهان بماند، امیدوارم که روزی مرا از خزانه غیب الهی درمان کنند.

 

 

معشوق چون نقاب ز رخ در نمی‌کشد
هر کس حکایتی به تصور چرا کنند

وقتی که محبوب برقع از رخساره خود برنمی‌دارد، چرا هر کسی از روی پندار باطل چهره او را وصف می‌کند؟ یعنی چه لزومی دارد که مردم برای توصیف چهره یار دست به دامان اوهام خود شوند.

 

 

چون حسن عاقبت نه به رندی و زاهدیست
آن به که کار خود به عنایت رها کنند

وقتی که عاقبت بخیر بودن به رندی و یا وارستگی ارتباط ندارد، پس همان بهتر که انسان‌ها پاداش و جزای اعمال خودشان را به بخشایش و مصلحت خدا واگذار کنند. رندی و زاهدی دو مرتبه مقابل هم هستند. زاهد فرد متشرع، اما ریاکار است و رند شخص پاکدامن که ظاهری لاابالی دارد.

 

 

بی معرفت مباش که در من یزید عشق
اهل نظر معامله با آشنا کنند

از شناخت حق و آگاهی عارفانه دور مباش، یعنی کوشش کن که معرفت و شناخت خود را بالاتر ببری؛ چراکه در بازار خرید و فروش عشق، صاحب‌نظران فقط با آشنایان عشق، داد وستد می‌کند و آشنا‌ها برنده معامله هستند.

 

 

حالی درون پرده بسی فتنه می‌رود
تا آن زمان که پرده برافتد چه‌ها کنند

اکنون که پرهیزگار و در پرده عفاف هستند، این همه فساد می‌کنند، روزی که پرده‌ها برداشته شود، معلوم می‌شود چه‌ها که نکرده‌اند. پرده برافتادن خصوصیت روز قیامت است که اسرار آشکار می‌شود.

 

 

گر سنگ از این حدیث بنالد عجب مدار
صاحب دلان حکایت دل خوش ادا کنند

اگر سنگ از این گفته من به ناله و فغان دربیاید، تعجب نکن که جای شگفتی نیست، زیرا اهل دل داستان دل یعنی عشق را با سوز و گدازی مؤثر بیان می‌کنند. یعنی چنان حکایت عشقم را می‌گویم که حتی دل سنگ هم آب می‌شود.

 

 

می‌ خور که صد گناه ز اغیار در حجاب
بهتر ز طاعتی که به روی و ریا کنند

شراب بنوش، زیرا صد گناه پنهان از چشم بیگانگان، از عبادتی که از روی ریاکاری و تظاهر انجام شود، بهتر است.

 

 

پیراهنی که آید از او بوی یوسفم
ترسم برادران غیورش قبا کنند

پیراهنی را که از آن بوی یوسف به مشام من می‌رسد، می‌ترسم که برادران حسودش از هم دریده و چاک چاک کنند. برادران از فرط حسادت حتی چشم دیدن پیراهن یوسف را هم ندارند.

 

 

بگذر به کوی میکده تا زمره حضور
اوقات خود ز بهر تو صرف دعا کنند

از کوی میخانه و محله خرابات عبور کن تا حلقه رندان به دعا کردن در حق تو بپردازند.

 

 

پنهان ز حاسدان به خودم خوان که منعمان
خیر نهان برای رضای خدا کنند‌

ای محبوب، دور از چشم حسودان مرا به سوی خودت دعوت کن، زیرا صاحب‌نعمتان بخشایشگر کار نیک را برای رضای خدا در پنهانی انجام می‌دهند.

 

 

حافظ دوام وصل میسر نمی‌شود
شاهان کم التفات به حال گدا کنند‌

ای حافظ، روزگار وصال یار همیشه برقرار نیست و مانند توجه شاهان به گدایان زودگذر و اندک است. یعنی این زمان زودگذر را غنیمت بدان