غزل شماره ۱۰۹ حافظ: دیر است که دلدار پیامی نفرستاد

معنی و تفسیر غزل شماره ۱۰۹ حافظ

دیر است که دلدار پیامی نفرستاد
ننوشت سلامی و کلامی نفرستاد

زمانی طولانی گذشته درحالی‌که محبوبم برایم پیامی نفرستاده است، سلامی ننوشته و نامه‌ای به طرف من روانه نکرده است. حسرت و اشتیاق همراه با گلایه از بی‌توجهی یار در این غزل دیده می‌شود. «دیر است» در بعضی نسخ «دیریست» ضبط شده است.

صد نامه فرستادم و آن شاه سواران
پیکی ندوانید و سلامی نفرستاد

هرچند تا به حال صد نامه برایش فرستاده‌ام، اما آن فرمانروای سواران و سوارکاران، قاصدی به سویم نفرستاده و سلامی نرسانده است. زیبایی آوردن شاه سواران در این بیت اینجاست که این چنین شاهی بر همه سواران فرمانروایی دارد و فرستادن یک پیک برایش بسیار آسان است.

سوی من وحشی صفت عقل رمیده
آهو روشی کبک خرامی نفرستاد

آن محبوب و ممدوح به سوی من که دیوانه‌خو شده‌ام و عقل از من فرار کرده است، یک پیک آهو رفتار تیزگام و خوش‌قدم نفرستاد. کبک پرنده‌ایست که راه رفتن زیبایش مشهور و زبانزد است و خرامیدن نوعی راه رفتن با ناز و عشوه است.

دانست که خواهد شدنم مرغ دل از دست
وز آن خط چون سلسله دامی نفرستاد

یار می‌دانست که مرغ دل از دستم فرار می‌کند و دلم را در غم عشق از دست خواهم داد، با این حال از آن خط زیبای به هم پیوسته اش، زنجیر و دامی برای دلم بوجود نیاورد. حافظ خط سلیس و زیبای یار را برای قرار گرفتن دلش می‌خواهد، چراکه دلش همچون پرنده‌ای است که اگر زنجیر به پایش نباشد، فرار می‌کند.

فریاد که آن ساقی شکرلب سرمست
دانست که مخمورم و جامی نفرستاد

به داد من برسید، چراکه از آن ساقی شیرین‌لب که خودش بسیار مست بود؛ با وجود این که می‌دانست خمار آلوده‌ام و به جرعه‌ای شراب نیاز دارم، اما ساغری شراب برایم نفرستاد.

چندان که زدم لاف کرامات و مقامات
هیچم خبر از هیچ مقامی نفرستاد

هرچقدر که ادعا کردم من صاحب کرامات و مقاماتی در سیر و سلوک هستم و از توانایی‌های خودم نزد ممدوح تعریف کردم، اما او هیچ خبری از هیچ جایگاه والایی برایم نیاورد. یعنی به من مقام و مرتبه نبخشید.

حافظ به ادب باش که واخواست نباشد
گر شاه پیامی به غلامی نفرستاد

حافظ تو در حفظ ادب بکوش، زیرا که اگر پادشاه پیامی برای غلام و بنده‌اش پیامی نفرستد؛ نمی‌توان شاه را سرزنش و بازخواست کرد. پس از آنکه حافظ در شش بیت قبل از ممدوح گلایه و شکایت می‌کند و حرف دلش را می‌زند، در پایان غزل با رندی خطاب به خودش می‌گوید اشکالی ندارد! تا کدورت خاطری در ذهن شاه نماند