غزل شماره ۱۰۰ حافظ: دی پیر می فروش که ذکرش به خیر باد

معنی و تفسیر غزل شماره ۱۰۰ حافظ

دی پیرِ مِی فروش که ذکرش به خیر باد
گفتا شراب نوش و غمِ دل ببر ز یاد

یادش بخیر آن پیر می‌فروش که دیروز گفت شراب بنوش و غم دلت را فراموش کن.

گفتم به باد می‌دهدم باده نام و ننگ
گفتا قبول کن سخن و هر چه باد باد

به آن پیرِ می‌فروش گفتم: آخر باده آبرویم را می‌برد و رسوایم می‌کند. در جوابم گفت: تو کار به این کار‌ها نداشته باش، حرف مرا قبول کن و هر چه شد بشود. یعنی تو خوش باش و به فکرِ نام و ننگ مباش، چونکه طریق عشق با نام و ننگ سازگار نیست بلکه در عالم عشق.

سود و زیان و مایه چو خواهد شدن ز دست
از بهرِ این معامله غمگین مباش و شاد

خواجه به عام خطاب می‌کند چون سرمایه و سود و زیان همگی از بین خواهد رفت پس از بهر معامله‌ای که ذکرش گذشت نه غمگین باش و نه شاد. خلاصه، چون این دنیا خانه فناست پس نه برای فایده‌اش خوشحال باش و نه از ضررش غمگین.

بادت به دست باشد اگر دل نهی به هیچ
در معرضی که تختِ سلیمان رود به باد

اگر دل به هیچ نهی، در دستت جز باد چیزی نخواهد ماند. یعنی اسبابِ دنیا که مثلِ خودِ دنیا فانی محض و به مثابه هیچ است اگر دل بدان ببندی و تعلق و علاقه‌ای پیدا کنی، چون بادی است که در دستت باشد. یعنی حاصل و فایده‌ات هیچ است. در مقام و جایگاهی که تختِ سلیمان فانی شود یعنی با وجود اینکه باد آن را با اراده سلیمان حرکت می‌داد عاقبت تختش به باد رفت. خلاصه هر که به فانی دل بندد نتیجه‌ای که در دستش می‌ماند هیچ است.

حافظ گرت ز پندِ حکیمان ملالت است
کوته کنیم قصه که عمرت دراز باد‌

ای حافظ اگر از پندِ حکیمان ملالت و کسالت پیدا می‌کنی یعنی از نصایحشان ملول و ناراحت می‌شوی، قصه را طولانی نکنیم. ما از نصیحت گذشتیم برو که به خدا سپردیمت؛ عمرت دراز باشد.

منبع: شرح سودی بر حافظ، انتشارات نگاه.