غزل شماره ۹۵ حافظ: مدامم مست می‌دارد نسیم جعد گیسویت

معنی و تفسیر غزل شماره ۹۵ حافظ

مُدامم مست می‌دارد نسیمِ جَعدِ گیسویت
خرابم می‌کند هر دم فریبِ چشمِ جادویت

پس از چندین شکیبایی شبی یا رب توان دیدن
که شمعِ دیده افروزیم در محرابِ ابرویت

بعد از این همه صبوری، آیا ممکن می‌شود که شبی شمعِ چشمانمان را در ابروان مشابه محرابت روشن سازیم یعنی بعد از این همه جور و جفایت، شبی دیدارِ وصالت میسر می‌گردد تا چشممان به جمالت روشن شود؟

سوادِ لوحِ بینش را عزیز از بهرِ آن دارم
که جان را نسخه‌ای باشد ز لوحِ خالِ هندویت

مردمک سیاهِ چشمم را از آن جهت عزیز می‌دارم یعنی در چشمم حفظش می‌کنم که از نقشِ خالِ هندیت برای جان یک مثال و یک نسخه باشد. [سواد = سیاهی، مقابل بیاض به معنی سفیدی / لوح = تخته / بینش = دیدن]
مردمک را به خال هندوی یار تشبیه می‌کند و می‌گوید چون مردمک چشمم به خالِ تو شباهت دارد. به همین جهت در چشمم به عنوان یادگار حفظش می‌کنم.

تو گر خواهی که جاویدان جهان یکسر بیارایی
صبا را گو که بردارد زمانی بُرقع از رویت

اگر می‌خواهی که جهان را تا همیشه دفعتاً آرایش دهی و مزین نمایی. به صبا بگو زمانی روبند را از رویت بلند کند که تمام عالَم از پرتو رویت مزین و منور گردد. زیرا روی تو نورِ محض است و به هر جا که اشعه‌اش بیفتد، آنجا را منور و مزین کند.

وگر رسمِ فنا خواهی که از عالَم براندازی
برافشان تا فرو ریزد هزاران جان ز هر مویت

اگر می‌خواهی که رسم و قانون فنا را از جهان برچینی و یا از بین ببری، زلف و گیسویت را تکان بده تا از هر مویش چندین هزار جان بریزد. اگر در اندیشه آنی که نشانِ نابودی را در جهان از ریشه برکنی، گیسوی خود را پریشان کن تا جان‌های عاشقانِ زنده دل فرو ریزد و رسمِ فنا را از عالم براندازد.

من و بادِ صبا مسکین دو سرگردانِ بی حاصل
من از افسونِ چشمت مست و او از بویِ گیسویت

منِ مسکین و بادِ صبای مسکین، دو بی‌حاصلِ سرگردانیم، من از سِحرِ چشمت مستم و صبا از بوی گیسویت مست است. همان‌طور که در مسکینی شریکیم در مستانگی هم شریک هستیم.

زهی همت که حافظ را راست از دنیی و از عقبی
نیامد هیچ در چشمش بجز خاکِ سرِ کویت

همتِ حافظ عجب همتی است یعنی چه همتِ بلندی حافظ دارد که از هر دو جهان یعنی دنیا و آخرت غیر از غبارِ کوی تو هیچ چیز در نظرش ارزش و بهایی ندارد.

منبع: شرح سودی، شرح حافظ دکتر خطیب رهبر.