غزل شماره ۸۳ حافظ: گر ز دست زلف مشکینت خطایی رفت رفت

معنی و تفسیر غزل شماره ۸۳ حافظ

گر ز دستِ زلفِ مشکینت خطایی رفت رفت
ور ز هندویِ شما بر ما جفایی رفت رفت

اگر از دست زلف مشکین تو خطایی سر زد مهم نیست و ما از آن رنجیده خاطر نمی‌شویم یعنی هر ستمی که از خودت و یا از اسباب حُسنت به ما می‌رسد، تو معذوری و ما آن را با کمال میل می‌پذیریم و رد نمی‌کنیم.

برقِ عشق از خرمنِ پشمینه پوشی سوخت سوخت
جورِ شاهِ کامران گر بر گدایی رفت رفت

اگر برق عشق، خرمن وجودِ یک عاشق فقیر را بسوزاند مهم نیست. یعنی اگر وجودِ عاشق گدا را آتش عشق بسوزاند، هیچ مهم نیست و ما شکایت از آن نمی‌کنیم. زیرا مرام و شأنِ عاشق، سوختن در آتش عشق است؛ و اگر جور و ستم پادشاهِ کامران بر گدایی رسید مهم نیست. یعنی عشق یک پادشاهِ قهّار است که هر کار کند موردِ سؤال قرار نمی‌گیرد.

در طریقت رنجش خاطر نباشد مِی بیار
هر کدورت را که بینی چون صفایی رفت رفت

در طریقِ عشاق رنجانیدن خاطر و آزردهشدن وجود ندارد. یعنی جایز نیست. پس حالا هر کدورت و دل آزردگی که دیدی، حالا وقتِ صلح و صفا است و آن کدورت گذشت و دیگر به خاطر‌ها نمی‌آید.

عشقبازی را تحمل باید‌ ای دل پای دار
گر ملالی بود بود و گر خطایی رفت رفت‌

ای دل، در عاشقی تحمل لازم است، ثابت قدم باش یعنی در طریق عشق باید عاشق در برابر هر بلا و جفا صابر باشد، در طریق عشق هر چه پیش آید باید عاشق آن را تحمل کند و ترک قیل و قال نماید.

گر دلی از غمزه دلدار باری بُرد بُرد
ور میانِ جان و جانان ماجرایی رفت رفت

اگر خاطر یک عاشق از غمزه دلدار باری بُرد، یعنی اگر عاشقی از معشوق رنجش یا کدورتی پیدا کرد دیگر آن فراموش می‌شود و هرگز تکرار نمی‌گردد. مخلص کلام: اگر مابین جان و جانان، ماجرایی رخ داده است آن هم گذشت و بار دیگر آن را به خاطر نمی‌آورند.

از سخن‌چینان ملالت‌ها پدید آمد ولی
گر میانِ همنشینان ناسزایی رفت رفت

از دست غمّازان و سخن‌چین‌ها هزار جور ملالت‌ و دلخوری پیش می‌آید یعنی غمّازان از سرزنش عشاق فارغ نیستند اما اگر مابین یاران و دوستان یک ناسزا و یا یک امرِ نامعقولی واقع گردد فوری عفو می‌شود و از خاطر‌ها محو می‌گردد. آنچه از غمّاز ظاهر می‌شود، در هر زمانی جور و جفا و آزار است، اما مابین عشاق هر ماجرای مهمی هم که اتفاق افتد مستور می‌ماند و دیگر به خاطر نمی‌آید.

عیب حافظ گو مکُن واعظ که رفت از خانقاه
پایِ آزادی چه بندی گر به جایی رفت رفت‌

به واعظ بگو که اگر حافظ از خانقاه رفت عیبش مگیر، تو چگونه و برای چه پای شخصِ آزاد را می‌بندی؟ او اگر به جایی رفت، اشکالی ندارد. یعنی اگر حافظ خانقاه را ترک نمود و رفت،‌ ای واعظ مانعِ او مباش، زیرا او یک شخصِ آزاد و یک آدم بی‌قید است؛ کسانی که لاقیدند به آنجا می‌روند که دوست دارند.

منبع: شرح سودی، انتشارات نگاه.