غزل شماره ۴۲ حافظ: حال دل با تو گفتنم هوس است

معنی و تفسیر غزل شماره ۴۲ حافظ

این غزل همچون بسیاری از اشعار خواجه حافظ شیرازی دوپهلو است و با توجه به دیدگاه مخاطبان به دو گونه تفسیر می‌شود. وجود عباراتی همچون شب قدر، شب تار (محل راز و نیاز با معبود)، سحرگاه و… معانی عرفانی را به ذهن متبادر می‌کند. عده‌ای دیگر این شعر را عاشقانه‌ای زمینی و حتی با توجه به ابیات سوم، چهارم و پنجم غزل اروتیک می‌دانند. گروه فرهنگ و هنر ستاره معانی ابیات و هر دو دیدگاه را نقل کرده و قضاوت را با خوانندگان هشیار می‌گذارد. چه اینکه قدرت کلام و شاعرانگی حافظ همین است که هر خواننده بتواند برداشت خاص خود را از یک عبارت داشته باشد. نظرات و برداشت‌های خود را از این غزل از طریق ارسال نظر با ما و دیگر مخاطبان ستاره درمیان بگذارید.

بیت اول

حال دل با تو گفتنم هوس است
خبر دل شنفتنم هوس است

آرزو دارم که از حال دل خود با تو سخن گویم و از گرفتاری‌اش در خم گیسوی تو خبر گیرم.

طمع خام بین که قصه فاش
از رقیبان نِهفتنم هوس است

ببین خام طمعی تا چه حد است که هوس دارم قصه مشهور عشق و محبت را از مراقبین و نگاهبانان تو پنهان نمایم.
طمع خام: آرزوی بیهوده و باطل است و صاحب آن را خام‌طمع می‌گویند. در بیت سوم از غزل شماره ۲۵۰ حافظ می‌گوید: «زلف چون عنبر خامش که ببوید هیهات / ای دل خام طمع این هوس از یاد ببر».
نهفتن: به گفته دکتر حمیدیان به کسر اول درست است، چه اینکه «نـِ» پیشوند به معنای فرود و پایین است در بسیاری واژه‌ها همچون نوشتن و… آمده است. اینکه راز عشق را نمی‌توان نهفت و پنهان کرد، در غزلیات دیگر همچون بیت ششم غزل شماره یک حافظ تکرار شده است:

همه کارم ز خود کامی به بدنامی کشید آخر
نهان کی ماند آن رازی کز او سازند محفل‌ها

شب قدری چنین عزیز و شریف
با تو تا روز خفتنم هوس است

در یک همچو شب قدری عزیز و شریف، آرزو دارم که با تو تا صبح بخوابم.
شب قدر: کنایه از شب وصال. برای مطالعه بیشتر درباره شب قدر به معنی بیت اول از غزل شماره ۳۱ حافظ «آن شب قدری که گویند اهل خلوت امشبست» مراجعه کنید.

وه که دردانه‌ای چنین نازک
در شب تار سفتنم هوس است

شگفتا که در این شب تاریک، دلم مرواریدی چنین ظریف را سوراخ کردن و به رشته کشیدن خواهد.

گروه دوم این‌طور تعبیر می‌کنند: نیکا که هوس دارم غزلی بدین لطافت و نازکی در شب وصل برای تو بسرایم. اینان بیت آخر از غزل شماره سه حافظ را شاهدی بر این مدعا می‌دانند که دُر سفتن را با غزل گفتن مترادف آورده است:

غزل گفتی و در سفتی بیا و خوش بخوان حافظ
که بر نظم تو افشاند فلک عقد ثریا را

دسته سوم دُر سفتن را اجتهاد در کسب حکمت و اسرار الهی معنی می‌کنند که فقط با شب‌زنده‌داری آن هم در شب عزیز قدر امکان‌پذیر است.

ای صبا امشبم مدد فرمای
که سحرگه شکفتنم هوس است

ای نسیم بهاری یاری کن که سحرگاه با دل تنگ چون غنچه آرزوی شکفتن با دم شادی‌بخش تو دارم.
طرفداران دیدگاه اروتیک این بیت را در ادامه بیت قبل می‌دانند که داماد به دلیل کامی که در شب زفاف می‌گیرد، در سحرگاه شاد و شکفته می‌شود. همانگونه که باد صبا غنچه را می‌گشاید.
طرفداران دیدگاه عرفانی مراد از صبا را فیض رحمانی می‌دانند.

از برای شرف به نوک مژه
خاک راه تو رُفتنم هوس است

برای کسب دولت و عزت، آرزو دارم راه‌هایی را که تو در آن قدم زده‌ای با مژه‌گان و اشکِ چشمم آب و جارو نمایم.

عبارت با مژه جارو کردن در ادبیات عارفانه و عاشقانه حافظ تکرار می‌شود، به عنوان مثال بیت سوم از غزل شماره نه حافظ:

گر چنین جلوه کند مغبچه باده فروش
خاکروب در میخانه کنم مژگان را

همچو حافظ به رغم مدعیان
شعر رندانه گفتنم هوس است

همانند حافظ به ناخواه و ناپسند دشمنان آرزو دارم که شعر رندانه بسرایم.

مدعیان: دکتر حمیدیان مدعیان را «عماد فقیه» شاعر هم‌دوره با حافظ می‌داند که دو غزل همروال این غزل دارد. دلیل این توجیه اینکه حافظ برخلاف میل عماد، غزلی از عماد را که تغزلی متعارف است، به گونه‌ای چشمگیر با مضامین خاص خود جایگزین کرده و نام این کار را شعر رندانه گذاشته است.
شعر رندانه: شعر دوپهلو که ایهام داشته باشد. شعری که طعن و طنز نیز داشته باشد و شاعر برای خلاص شدن از ایراد گرفتنِ منتقدان، راه بیرون شدی برای خود باز گذاشته تا چنانچه با تقبیح مواجه شد توجیهی برای آن داشته باشد و بتواند راه گم کند.

در متن فوق، تعبیر فال حافظ با بهره گرفتن از شرح جلالی و معنی ابیات با کمک دیوان حافظ شرح دکتر خلیل خطیب رهبر (انتشارات صفی علیشاه)، شرح شوق دکتر سعید حمیدیان (نشر قطره) و نیم نگاهی به ترجمه شرح سودی (انتشارات نگاه) و سایت گنجور نوشته شده بود