غزل شماره ۳۲ حافظ: خدا چو صورت ابروی دلگشای تو بست

معنی و تفسیر غزل شماره ۳۲ حافظ

بیت اول

خدا چو صورت ابروی دلگشای تو بست
گشاد کار من اندر کرشمه‌های تو بست

خداوند چون ابروی دلکش تو را نقش‌بندی کرد و آنها را کمانی تصویر کرد، فرج و گشایش مشکل مرا به ناز و غمزه‌ی تو وابسته کرد مقصود آنکه اشارت‌های چشم و ابروی تو موجب گشایش کار من است و خداوند گشایش کار مرا به کرشمه‌های تو تعلق داد.
گُشاد: فرج و گشایش

مرا و سرو چمن را به خاک راه نشاند
زمانه تا قَصَب نرگس قبای تو بست

همین‌که روزگار قبای زربفت حریر را بر قامت چون سرو روان تو آراست، سرو بوستانی و مرا با رفتار و خرام تو شرمنده و خاکسار کرد.
قَصَب: جامه‌ی ابریشمی. دکتر خطیب رهبر به جای «قصب نرگس» در مصراع دوم واژه «قصب زرکش» را صحیح می‌داند یعنی جامه‌ی ابریشمین زربفت. اما سودی همان «نرگس» را درست می‌داند و می‌افزاید:«نرگسین قبا یک نوع لباس است. قریب چهل سال پیش از این نوع لباس تنِ یکی از بیگ‌زادگان گرجی دیدم در ارز روم. از یکی از نوکرانش سوال کردم به این نوع لباس چه گویند؟ گفت: به این قبای نرگسی گویند. قبای نرگسی، کمربند مخصوص به خود دارد که از داخل خود لباس رد می‌شود و دو سر کمربند مذکور گاهی با گلابتون و گاهی با ابریشم تزیین می‌شود؛ به این کمربند «قصب» گویند و زینت قبای مذکور با این کمربند است و دلیل این که این قبا را نرگس گفته‌اند این است که یقه آن کنگره‌ای بوده مانند دور گلبرگ‌های نرگس».

به خاک راه نشاند: نشاندن در مورد سرو به معنی کاشتن است ولی در مورد «مرا» یعنی شاعر که انسان است به معنی به خاک سیاه نشاندن و فقیر و بی‌چیز کردن است.

ز کار ما و دل غنچه صد گره بگشود
نسیم گل چو دل اندر پی هوای تو بست

چون نسیم خوش گلزار به هواخواهی و دوستداری تو میل کرد و وزید، از کار فروبسته‌ی ما عاشقان و دل غنچه صد گره باز کرد.

مرا به بند تو دوران چرخ راضی کرد
ولی چه سود که سررشته در رضای تو بست

گردش فلک مرا به اسارت در زنجیر عشق که قضای آسمانی است، خشنود ساخت ولی من از این مهرورزی کامی نخواهم یافت چه زمام کار به اختیار من نیست و به رضای تو وابسته است.

سررشته: در اصل به معنی زمام و مهار اما گاهی نهایت کار را نیز گویند.

چو نافه بر دل مسکین من گره مفکن
که عهد با سر زلف گره گشای تو بست

دل بیچاره‌ی مرا مانند نافه در پیچ و تاب میفکن و خون مکن که پیمان وفاداری با سر گیسوی مشکل‌گشای تو بسته است تا پیوسته در آنجا مقیم باشد.

تو خود وصال دگر بودی ای نسیم وصال
خطا نگر که دل امید در وفای تو بست

ای بوی خوش وصل که به همراه نسیم آمدی جانی تازه بودی، اینک اندیشه‌ی ناصواب مرا ببین که دل بر وفاداری تو استوار کردم که نمی‌پایی و زود می‌گذری.

وصال دگر: در جامع نسخ دیوان حافظ تألیف معسود فرزاد به جای «وصال دگر» در مصراع اول «حیات دگر» آمده است و با معنی نیز سازگارتر است.

ز دست جور تو گفتم ز شهر خواهم رفت
به خنده گفت که حافظ برو که پای تو بست

به یار گفتم که از دست ظلم و ستم تو این شهر را ترک خواهم کرد. به طعنه و خنده گفت: برو، چه کسی پای تو را بسته است؟ یعنی پای تو را کسی نبسته است و آزادی که بروی؛ یا برو ببینم می‌توانی بروی؟

تهدید عاشق به رفتن و ترک یار و در نقطه مقابل طنز و طعن معشوق به سبب محال بودن این اتفاق، در ادبیات فارسی سابقه دارد.

در متن فوق، تعبیر فال حافظ با بهره گرفتن از شرح جلالی و معنی ابیات با کمک دیوان حافظ شرح دکتر خلیل خطیب رهبر (انتشارات صفی علیشاه) و ترجمه شرح سودی (انتشارات نگاه) نوشته شده بود