غزل شماره ۱۸ حافظ: ساقیا آمدن عید مبارک بادت

غزل شماره ۱۸ حافظ با صدای علی موسوی گرمارودی

متن غزل شماره ۱۸ حافظ

معنی و تفسیر غزل شماره هجده حافظ

بیت اول

ساقیا آمدن عید مبارک بادت
وان مواعید که کردی مرواد از یادت

ای ساقی، آمدن عید بر تو مبارک باشد. آن وعده و وعیدهایی که پیش از این می‌دادی (که هنگام عید چنین کنم و چنان و اگر عید شد جام‌ها لبریز از شراب سازم) از یادت نرود (یا مبادا از یادت برود).

در شگفتم که در این مدت ایام فراق
برگرفتی ز حریفان دل و دل می‌دادت

باورش برایم عجیب است که چگونه در این روزهای جدایی، دل از هم‌آوردان جَنگ عشق بریدی و قلب و خاطرت به این کار راضی شد.

این بیت تلمیح به این قانون دینی دارد که در ماه‌های حرام جنگ کردن ممنوع است.

برسان بندگی دختر رز گو به درآی
که دم و همت ما کرد ز بند آزادت

(ای ساقی) ارادت و چاکری ما را به دختر درخت انگور (مقصود شراب است) عرض کن و بگو که از پرده خُم بیرون بیا و به بزم بخرام که نفس صدق و دعای ما تو را از زندان و بند آزادی بخشید.

شادی مجلسیان در قدم و مقدم توست
جای غم باد مر آن دل که نخواهد شادت

(ای دختر رز) خوشی حال اهل مهمانی و بزم به قدم مبارک تو و باز آمدن تو بستگی دارد. (در مقام دعا خواهانم که) آن دلی که شادمانی تو را نخواهد، همواره اندوهگین باشد.

شکر ایزد که ز تاراج خزان رخنه نیافت
بوستان سمن و سرو و گل و شمشادت

خدا را سپاس می‌گویم که سمن و سرو و گل و شمشاد تو از دستبرد پاییز آسیبی ندید و خزان در آنها راه پیدا نکرد و تو صحیح و سالم هستی.
هرکدام از این چهار گیاه استعاره از یکی از اندام‌های معشوق است. «سمن» به دلیل سپیدی و لطافت استعاره از لطافت چهره معشوق است، «سرو» به سبب اعتدال و سرافرازی استعاره از قد بلند معشوق است. «شمشاد» بخصوص برگ‌هایش به سبب باریکی و فراوانی به موی خوبان شباهت دارد و گل علاوه بر زیبایی نماد معشوق خودرأی است.
برای آشنایی بیشتر با «سمن» به معنی بیت هفتم غزل با مطلع «خمی که ابروی شوخ تو در کمان انداخت» مراجعه کنید.

چشم بد دور کز آن تفرقه‌ات بازآورد
طالع نامور و دولت مادرزادت

دیده حسود دور و کور بادا، چراکه بخت بلند و اقبال نیک که از بدو تولد با تو و همزاد توست، تو را از جدایی فراق و دوری دوباره به نزد ما بازآورد.

حافظ از دست مده دولت این کشتی نوح
ورنه طوفان حوادث ببرد بنیادت

ای حافظ، از سعادت و اقبال این سفینه نوح غافل مباش و بدان چنگ درزن تا تندباد رویدادهای ناخوش روزگار بنیاد هستی تو را ویران نسازد.
کشتی نوح در این بیت استعاره از باده است و از دو جهت این تشبیه را به کار برده‌اند: یکی اینکه در دریای غم آدمی را آسوده می‌دارد و دیگر آنکه در قدیم جام شراب را به شکل کشتی می‌ساختند. تشبیه ظرف شراب به کشتی در شعر حافظ در ابیاتی همچون بیت «مرا به کشتی باده درافکن ای ساقی / که گفته‌اند نکویی کن و در آب انداز» در غزل حافظ با مطلع «بیا و کشتی ما در شط شراب انداز» و بیت «کشتی باده بیاور که مرا بی‌رخ دوست / گشت هرگوشه چشم از غم دل دریایی» در غزل با مطلع «در همه دیر مغان نیست چو من شیدایی» سابقه تکرار دارد.

در مطلب فوق تعبیر فال حافظ با بهره گرفتن از شرح جلالی و معنی ابیات با کمک دیوان حافظ شرح دکتر خلیل خطیب رهبر نوشته شده بود