غزل شماره ۱۲ حافظ: ای فروغ ماه حسن از روی رخشان شما

معنی و تفسیر غزل شماره دوازده حافظ

بیت اول

ای فروغ ماه حسن از روی رخشان شما
آب روی خوبی از چاه زَنَخدان شما

ای آنکه پرتو ماه نکویی از فروغ مهر تابان چهره شما و رونق جمال از جلوه چاه ذقن شماست.
زنخدان: ذقن یا چانه، چاه زنخدان: استعاره از فرورفتگی در میان چانه

عزم دیدار تو دارد جان بر لب آمده
بازگردد یا برآید چیست فرمان شما

جان به لب رسیده‌ی این بی‌دل (منظور خود شاعر) آهنگ دیدن شما را دارد. امر شما چیست؟ جان به تن بازآید یا از تن بیرون رود و به جانان تسلیم شود؟

کس به دور نرگست طَرفی نبست از عافیت
به که نفروشند مستوری به مستان شما

در دوران فتنه‌انگیزی نرگس چشم تو کس از پرهیزگاری و سلامت‌جویی بهره و نفعی نبرده است، پس همان بهتر که به چشمان مست شما اظهار زهد و تقوا نکنند که اثربخش نتواند بود.
در شعر عاشقانه نرگس استعاره از چشم است.
مستان شما: چشمان مست شما، صفت جانشین موصوف شده است.

بخت خواب آلود ما بیدار خواهد شد مگر
زان که زد بر دیده آبی روی رخشان شما

همانا بخت خفته ما بیدار خواهد شد، چراکه فروغ روی شما اشک شوق از چشم ما روان کرد و زنگ خواب غفلت را ربود.

با صبا همراه بفرست از رخت گلدسته‌ای
بو که بویی بشنویم از خاک بستان شما

دسته گلی از رخسارت را همراه با باد صبا به جانب ما بفرست، باشد که بویی از خاک کوی شما به مشام ما برسد.

عمرتان باد و مراد ای ساقیان بزم جم
گرچه جام ما نشد پر می به دوران شما

ای ساقی‌های بزم جمشید، عمرتان دراز باد و به مراد دل خود برسید. هرچند که در دوران شما جام ما لبالب از شراب نشد. 
برای کسب اطلاع بیشتر در مورد ساقی و جایگاه او در شعر حافظ به بیت اول در غزل با مطلع «ساقی به نور باده برافروز جام ما» مراجعه کنید.

دل خرابی می‌کند دلدار را آگه کنید
زینهار ای دوستان جان من و جان شما

دل، سخت نابسامان است و بی‌تابی می‌کند، یار را باخبر سازید، هان ای دوستان جان مرا همچون جان خود بشمارید و یاری کنید.

کی دهد دست این غرض یا رب که همدستان شوند
خاطر مجموع ما زلف پریشان شما

این مقصود چه زمانی حاصل خواهد شد که دل آسوده به عشق ما با گیسوی آشفته شما همراز و همصحبت شود؟
همدستان: مخفف همداستان به معنی همراز، موافق و هم‌صحبت

دور دار از خاک و خون دامن چو بر ما بگذری
کاندر این ره کشته بسیارند قربان شما

وقتی که از کنار ما می‌گذری، دامنت را از خاک و خون دور نگه دار، چرا که در راه تو بسیار افراد کشته و قربانی می‌شوند. معشوق را برحذر می‌دارد که در کشتن عاشقان تعجیل نکند.

می‌کند حافظ دعایی بشنو آمینی بگو
روزی ما باد لعل شکرافشان شما

حافظ دعایی می‌کند و شما آن را از خدا طلب کنید و بگویید که بارالها به خواسته‌اش برسد. ( و دعای حافظ اینست:) لب شیرین شما نصیب و قسمت ما شود.
لعل شکرافشان: جواهری که از آن شکر می‌ریزد. استعاره از لب یار

ای صبا با ساکنان شهر یزد از ما بگو
کای سر حق ناشناسان گوی چوگان شما

ای باد صبا پیام مرا به مردم شهر یزد برسان که سر باطل‌پرستان ناسپاس در خم چوگان همت شما سرگشته باد. این بیت در دعا برای ساکنان شهر یزد سروده شده است.

گر چه دوریم از بساط قرب همت دور نیست
بنده شاه شماییم و ثناخوان شما

هرچند از بساط قرب (کنایه از دربار پادشاه) دور هستیم اما توجه باطنی و عنایت پادشاه دور نیست؛ چرا که ما بنده و غلام پادشاه هستیم و شما را ستایش و مدح می‌کنیم.

بیت سیزدهم

ای شهنشاه بلنداختر خدا را همتی
تا ببوسم همچو اختر خاک ایوان شما

ای پادشاه خوشبخت برای رضای حق به من نیز توجه و عنایتی کن تا همانند ستاره که خاک ایوان شما را می‌بوسد، من نیز بتوانم خاکبوس شما شوم. این بیت مبالغه در مقام پادشاه است.