نویسنده: مجله ستاره
بروزرسانی: 18 مرداد 1401
ستاره | سرویس گردشگری – کلیسای وانک به نامهای سن سور و آمنا پرکيچ نيز ناميده می شود بزرگترين کليسای جلفا است. اين کليسای با شکوه در سال ۱۰۱۵ هجری قمری برابر ۱۶۰۵ ميلادی در اراضی باغ زرشک احداث شد و پس از ۵۰ سال در سال ۱۰۶۵ هجری قمری برابر ۱۶۵۵ ميلادی توسعه يافت و به صورت امروز در آمد. اين کليسا دارای گنبدی عظيم و ديوارهای رفيع و طاقهای بلند و زيباست که در حال حاضر محل اقامت خليفه ارامنه ايران و هندوستان می باشد.
تاریخچه کلیسای وانک
در زمان شاه عباس اول، سرزمین‌های تبریز تا قفقاز، در اشغال عثمانی‌ها قرار داشت. شاه عباس برای آزادی آنها در سال ۱۶۰۳ میلادی با سپاهیانی بسیار از اصفهان به ایروان حرکت کرد. پس از رسیدن به ایروان، آن سرزمین را فتح کرد و به مدت هفت ماه، آن ناحیه را به اشغال خود درآورد. شاه عباس که علاقه‌ای به درگیری با لشکر دشمن نداشت، از ادامه دادن مسیر منصرف شد و دستور عقب‌نشینی به خاک ایران را صادر کرد.
وی هنگام بازگشت به ایران، ارامنه‌ی ساکن شهرها و روستاهایی را که سر راه ایشان قرار داشت با خود به ایران آورد و تمامی منازل، مزارع، دام‌ها و سایر متعلقات آنها را از بین برد و به آتش کشید تا از سرعت سپاهیان عثمانی در تعقیب کردن آنها بکاهد. شاه عباس به همراه سپاهیانش، ارامنه را تا منطقه‌ی جلفای اصفهان همراهی کرد.
معماری کلیسای وانک
مساحت کلیسای وانک یا آمنا پرکیج ۸۷۳۱ متر مربع است، که ۳۸۵۷ متر مربع آن ساختمان و بقیه فضای سبز و باغ وانک است. در دو سوی درِ ورودی وانک دو اتاق برای پذیرایی ساخته‌اند. در بالای در ورودی، برج ناقوس در سه طبقه بنا شده که در طبقه دوم آن ساعت بزرگی به وزن سیصد کیلوگرم قرار دارد. در چهار سوی برج، چهار صفحه مدور ساعت نصب شده که قطر هر صفحه ۱۰۴ سانتی‌متر است. این برج ناقوس و ساعت آن را «ماردیروس هوردانانیان» در سال ۱۹۳۱ میلادی به کلیسا هدیه کرده است. در سمت راست درِ ورودی وانک کتیبه‌ای به ابعاد ۴۰×۵۳ سانتی‌متر با سنگ مرمر نصب شده است. متن کتیبه به این شرح است:
«این برج و ساعت آن را ماردیروس گوورگ هوردانانیان در سال ۱۹۳۱ میلادی به یادبود برادر مرحومش که در سال ۱۹۲۴ میلادی فوت کرده ساخته و هدیه کرده است.»
کلیسای آمنا پرکیج بر خلاف کلیساهای کهن ارمنی که بیشتر با سنگ ساخته شده‌اند، با خشت خام بنا گردیده است. دیوار بیرونی کلیسا با آجر و دیوار درونی آن را با اندود گچ که بر روی آن نقاشی و تزیین شده پوشانده‌اند. کلیسا دارای دو گنبد است؛ گنبد کوچک بر روی محل استقرار عامه مردم قرار دارد، و گنبد بزرگ بر روی قسمت مقدم محراب کلیسا ساخته شده است. ارتفاع دیوارهای کلیسا از سطح حیاط تا بام طبقه دوم ۱۱/۷۵ متر است. در داخل کلیسا، در فاصله ۶/۲۵ متری دیوار غربی آن، دو ستون مربع که هر یک از اضلاع آن دو متر است احداث شده است. در بخش غربی کلیسا با استفاده از بخشی از این ستونها و پایه‌های دیوارهای جانبی چهار طاق نمای بلند ساخته‌اند؛ ارتفاع این طاق نماها ۱۰/۲۵ متر است. گنبد کوچک کلیسا که ارتفاع چندانی ندارد، بر روی این طاق نماها قرار دارد.
موزه کلیسای وانک
این موزه در سال ۱۸۷۱ در کلیسای وانک ساخته شد. بعد از کتابخانه، موزه این کلیسا قرار دارد. این مکان محل نگهداری اجناس گرانقیمت و نایابی است که در دنیا نظیر آنها وجود ندارد باید گفت که بیشتر این اموال گرانقیمت و نایاب به وسیله مردم هدیه شده اند که اهدای این اموال بیشتر برای آن بوده که جایگاه مناسبی برای یادگارهای گذشتگان وجود داشته باشد تا آیندگان بدانند پدرانشان که بودند و چه کردند.
در این مکان از انجیل‌های زیبایی نگهداری می‌شوند که یکی از آن انجیل ها کوچک ترین انجیل دنیا است که با هفت زبان نوشته شده و هفت گرم وزن دارد. از جمله مجموعه های نفیس این موزه فرامینی است که در طول تاریخ صفویه به بعد سلاطین و حکام ایران درباره ارامنه صادر کرده اند. این فرامین از نظر بررسی تاریخ ارامنه بسیار مهم و قابل ملاحظه بوده و در عداد منابع قابل اعتماد به شمار می روند. اشیائی که در سالن های آن به معرض تماشای بازدید کنندگان گذاشته شده اند شامل تابلوهای نقاشی کار نقاشان اروپائی است که به کلیسا اهداء کرده اند و همانطور که گفته شد تعدادی کتب خطی نفیس نیز در این موزه نگهداری می شوند.
کتابخانه کلیسای وانک
در زمان کوچ بزرگ، ارامنه همه چیز خود را جا گذاشتند و به ایران آمده‌اند ولی تنها چیزی که نتوانستند از آن چشم پوشی بکنند کتابهایی بود که در خانه‌های خود داشتند ارامنه با تحمل زحمات فراوان کتابهای زیادی را با خود به ایران (اصفهان) آوردند این کتابها تنها ثروتی بود که همیشه برای ارامنه باارزش بود و هست.
در سال ۱۷۷۰ تا ۱۷۹۰ در آن هنگام که ارمنیان و به ویژه پیشوایان مذهبی کلیسای وانک مورد آزار و اذیت قرار گرفتند کتابهای زیادی به خاطر بدست آوردن تفنگ و باروت فروخته شدند ولی بعد از گذشت سالها وقتی وضع به حالت عادی برگشت دوباره این کتابها جمع‌آوری شدند و در سال ۱۸۸۴ قسمتی از کلیسای وانک (محوطهٔ کلیسا) را به کتابخانه اختصاص دادند یعنی کتابخانه‌ای بنا کردند و گنجه‌های چوبی برای آن ساختند تا بتوانند از کتابها نگهداری کنند که این کتابخانه و گنجه‌های چوبی آن در حال حاضر وجود دارد. شایان ذکر است تمام این کتابها کتابهای خطی هستند که روی پوست نوشته شده‌اند.
کتابخانهٔ کلیسای وانک در قسمت غربی محوطه کلیسا روبروی نمازخانه واقع است. بعد از آن پیشوای مذهبی خاچاطور شخصاً خلیفه خوانس را به ایتالیا فرستاد تا شیوه چاپ کردن را بیاموزد که خلیفه هوانس به آمستردام می‌رود و آنجا شیوهٔ چاپ را آموخته و یک ماشین چاپ نیز با خود به جلفای اصفهان می‌آورد و در سال هزار و شش صد و چهل و هفت کتاب «تهیه و تقویم» را به چاپ می‌رسانند.
در سال ۱۸۴۴ بارون مانوک هورداینان جلفایی یک ماشین چاپ عالی را که گرانقیمت نیز بوده را از اروپا به اصفهان می‌آورد که این ماشین چاپ در حال حاضر در موزهٔ کلیسای وانک نگهداری می‌شود و اولین کتاب را که با این ماشین در کلیسای وانک به چاپ رساندند زبور داوود بود که تنها نسخهٔ باقیمانده از آن در کتابخانه بولئان آکسفورد محفوظ است.
جاذبه های دیدنی مجموعه کلیسای وانک
- علاوه بر آثار هنری کار شده در کلیسا، اشیائی که در موزهٔ كليساي وانك به نمايش گذاشته شده اند متعلق به سده هاي شانزدهم تا بيستم ميلادي هستند.
- معروف ترين چيزي كه در موزهٔ كليساي وانك نگهداري مي شود و دیدن آن خالی از لطف نیست، تار مويي است متعلق به دختري هجده ساله كه واهرام هاكوپيان در۱۹۷۴ م جمله اي از كتاب تورات را به زبان ارمني با قلمي از جنس الماس بر روي آن نوشته است. اين اثر در ۱۹۷۵میلادی به موزه اهدا شده و بازديدكنندگان مي توانند اين جمله را با ميكروسكوپي كه به همين منظور در محل تعبيه شده است بر روي مو ببينند.
- کوچکترین انجیل دنیا و سایر آثار نفیس و بی نظیر دیگر را نیز در این موزه میتوان دید.
