نویسنده: مجله ستاره
بروزرسانی: 5 دی 1400
ستاره | سرویس گردشگری –حرم شاه عبدالعظیم در شهر ری نزدیکی تهران قرار دارد. بسیاری از گردشگران برای دیدن مکان مذهبی و تاریخی نیز به این امامزاده می‌روند. حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)، از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی (ع) است که با چهار واسطه، از نوادگان حضرت علی (ع) محسوب می‌شود. از این رو می‌توان گفت این حرم در استان تهران، یکی از مهم‌ترین اماکن مذهبی به شمار می‌آید که دیدن آن تنها نصف روز وقت گردشگران را به خود اختصاص خواهد داد. در این مطلب نگاهی به این آثار مذهبی کشورمان انداخته‌ایم.
معرفی حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)
- عبدالله بن علی
- علی بن حسن
- حسن بن زید
- زید فرزند امام حسن علیه السّلام
معرفی حرم شاه عبدالعظیم
- باغ طوطی: بعد از زیارت حرم شاه عبدالعظیم می‌توانید گشتی در اطراف صحن بزنید. اگر از درب غربی صحن خارج شوید به یک قبرستان تاریخی می‌رسید. جایی که مردم شهرری از قدیم به آن باغ طوطي مي گفتند و حالا زائران حرم برای مشاهیری که در این محوطه دفن شده‌اند فاتحه می‌خوانند. ستارخان، شيخ‌محمد خياباني، قاآني شيرازي، قائم مقام فراهاني، آيت‌الله کاشاني، علامه محمد قزويني، حسينعلي ميرزا نصرت‌السلطنه، بديع‌الزمان فروزانفر، طيب‌حاج رضايي، محمدعلي رزم آرا و بسياري ديگر از کساني که نام‌شان بارها در تاريخ تکرار شده، در اينجا آرميده‌اند.وقتی در میان این قبرهای تاریخی قدم می‌زنید به یک سنگ قبر خشتي با حاشيه‌هايي سرخ رنگ می‌رسید که متعلق به ستارخان، مشروطه خواه بزرگ ايراني است. شما می‌توانید از حیاط زیبای این باغ منظره کل حرم را ببینید و از آنجا عکس یادگاری بگیرید.
- کاروانسرای شاه عباسی: حالا دوباره وارد صحن حرم شوید و این بار از در جنوب غربی میدان حضرت عبدالعظیم شهر ری به سمت کاروانسرای شاه‌عباسی بروید. این کاروانسرا که حدود هزار متر مربع مساحت دارد از موقوفات آستان شاه‌عبدالعظیم است و اكنون از آن به عنوان انبار استفاده می‌شود. با اینکه امکان ورود به این بنای تاریخی وجود ندارد، اما می‌توانید از بیرون معماری بنا را ببینید.
تاریخچه حرم شاه عبدالعظیم
بنای نخستین این آستانه یعنی حرم آن را محمد پسر زید داعی علوی در نیمه دوم قرن سوم هجری قمری مطابق با قرن نهم میلادی تعمیر اساسی کرد. درگاه اصلی ورودی آن‌که در شمال مجموعه قرار دارد به‌فرمان پادشاهان آل‌بویه و سپس به همت مجدالملک قمی تکمیل شد. شاه عبدالعظیم در شهرستان ری واقع شده است، شهرستان ری، یکی از شهرهای مذهبی و بسیار ارزشمند تاریخ ایران است که در دوران مختلف، از ارزش و اهمیت والایی برخوردار بوده است. این نقطه از کشور، عناوین مختلفی از جمله پایتخت مذهبی زرتشتیان، پایتخت تابستانی اشکانیان، پایتخت آل بویه و پایتخت ارزشمند حکمرانان سلجوقی را در کارنامه‌ی خود، به ثبت رسانده است.
البته علاوه بر بارگاه ملکوتی این عالم شیعه، بزرگان دینی، علمی و هنری بسیاری در این شهرستان مدفون هستند که می‌توان به جلال آل احمد (نویسنده و متفکر شیعه)، آیت‌الله کاشانی، محمدرضا مهدوی کنی، شیخ صدوق (محدث و فقیه شیعه در قرن چهارم هجری)، شیخ محمد خیابانی و … اشاره کرد.
معماری و ساختمان شاه عبدالعظیم
آستان مقدّس حضرت عبدالعظیم علیه السّلام همانند دیگر زیارتگاه های بزرگ و معتبر در آغاز امر، شامل بنای حرم یعنی قسمت اصلی و مركزی آن بود و به تدریج در طول سده های مختلف بناها و متعلّقات دیگر متّصل بدان و پیرامون آن احداث شد و بصورت مجموعه بزرگ كنونی مشتمل بر حرمها، رواقها، مسجد ،ایوانها، صحن ها و دیگر آثار مربوطه و وابسته به آن در آمد كه بقاع (دوبقعه) امامزاده حمزه علیه السّلام و امامزاده طاهر علیه السّلام نیز در همین مجموعه قرار دارد.
بنای حرم در قسمت پائین به شكل چهارضلعی و اندازه هر ضلع حدود هشت متر است و مانند همه بناهای سلجوقی بر فراز چهار گوشه حرم چهار گوشواره یعنی چهار طاق مورّب احداث نموده اند و قسمت بالای آن را نیز بصورت هشت ضلعی ترتیب داده اند و بالاتر از قسمت هشت ضلعی، با احداث طاق بندی های كوچك آن را به شانزده ضلعی تبدیل و بدین نحو زمینه را برای ایجاد پوشش گنبدی فراهم ساخته اند. (درون حرم در حال حاضر مزین به آینه كاری می باشد) پوشش زرّین گنبد شامل ” طاق ضربی مدوّر” و گنبد بالایی آن با ساقه و بدنه بلند بصورت ” مخروطی یا هرمی” بوده كه در زمان شاه طهماسب صفوی تغییر شكل یافته است.
قدیمی ترین اثری كه در بنای فعلی آستان مقدّس وجود دارد سر در آجری دوران سلجوقی از آثار مجدالملك قمی مربوط به سال های حدود ۴۹۵ تا ۴۹۸ هجری است. از ویژگیهای سر در دوران سلجوقی می توان نتیجه گرفت كه بنای بقعه حتيّ قدیمی تر از قرن “پنجم هجری” است و احتمالاً می توان بنای فعلی را مربوط به قرن چهارم هجری دانست. سردر قدیمی و مدخل اصلی محوّطه بقعه در قدیم هم، همانند امروز از همین سمت شمال بوده است.
سردر قدیمی مورّخ به سال “۹۴۵ هجری” با در آهنی قدیمی تر(كه شاید از قرن پنجم هجری باشد) اثر تاریخی قابل توجّه دیگری است كه قبلاً در گوشت جنوب غربی صحن امامزاده حمزه علیه السّلام قرار داشته است. در كتیبه كاشی معرّق به رنگ سفید بر زمینه لاجوردی با حاشیه فیروزه فام و گل و بوته و اسلیمی رنگهای مختلف به خط ثلث، تاریخ بنا سال ۹۴۵ نوشته شده است. همچنین احداث بازار و صحن تازه و غرفه ها و ایوانهای اطراف صحن مزبور و ایوان بزرگ آئینه و كفشدارهای دو طرف آن، ساختمان مدرسه امین السّلطان در شمال شرقی صحن، باغ جیران در مغرب آستان و باغ توتی در مغرب صحن بزرگ و بالاخره ساختمان بقعه و گنبد بزرگ امامزاده طاهرعلیه السّلام و تغییر اساسی در وضع آستان حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در دوران قاجاریه صورت گرفت.
روایات مختلف درباره شاه عبدالعظیم
بنا بر نقل محدث نوری، فردی از شیعیان، رسول اکرم(ص) را در عالم رؤیا زیارت می‌کند که به او می‌فرماید: فردا یکی از اولاد من در باغ سیب در منزل عبدالجبار بن عبدالوهاب رازی تشییع و دفن خواهد شد. وی آن باغ را خرید و وقف عبدالعظیم و دیگر شیعیان کرد که در آن دفن شوند. به همین علت، آرامگاه وی به مسجد شجره یا مزار نزدیک درخت معروف است.
شیخ صدوق در باب زیارت مرقد وی، روایتی را نقل می‌کند که فردی از اهالی ری بر امام علی النقی(ع) وارد شد و گفت: به زیارت حضرت سیدالشهداء (ع) مشرف شدم. امام (ع) فرمود: ثواب زیارت قبر عبدالعظیم که نزد شماست مانند کسی است که قبر حسین بن علی (ع) را زیارت کرده است.
