آشنایی با خودروی ژیان و سازنده آن آندره سیتروئن

خودروی ژیان در فرانسه با نام دو شوو (Deux Chevaux) معروف می‌باشد. دو شوو در زبان فرانسوی به معنی دو اسب است که بیانگر قدرت دو اسب بخاری این خودرو در مقیاس فرانسوی می‌باشد. محبوبیت زیاد این خودرو بیشتر به دلیل قیمت ارزان و مصرف بسیار کم بنزین آن می‌باشد. در حقیقت خودروی ژیان پاسخ سیتروئن به مدل رنو ۴ بود که پس از معرفی آن در سال ۱۹۶۱ سبب سقوط فروش مدل ۲CV شد. این خودرو همچون ۲cv از موتور دو سیلندری که به وسیله هوا خنک می‌شد بهره می‌گیرد. موتور این خودرو در آغاز همچون ۲ cvاز حجم ۴۳۵ سی سی بهره‌مند بود ولی در ادامه تولید آن حجم موتور به ۶۰۲ سی سی ارتقا پیدا کرد که سبب تولید قدرت و سرعت بیشتر خودروی ژیان شد. گفته می‌شود که در آن زمان جمعا ۵ میلیون دستگاه از مدل‌های گوناگون خودروی ژیان در جهان تولید گردیده است.

مشخصات فنی خودروی ژیان

• حجم موتور: ۶۰۲ سی‌سی هواخنک، ۲ سیلندر و ۴ زمانه
• قدرت موتور: معادل ۳۵ اسب بخار در دور موتور ۵۷۵۰
• بیشترین سرعت: ۱۱۸ کیلومتر در ساعت
• وزن: معادل ۵۷۰ کیلوگرم
• مصرف بنزین: حدود ۵ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر و حدود ۳۰ لیتر سوخت را نیز قادر است حمل نماید
• گیرباکس: ۴ دنده در جلو و یکی عقب
• انتقال حرکت: دیفرانسیل جلو می‌باشد و ترمز دستی نیز بر روی چرخ‌های جلو تعبیه شده است.
• سیستم تعلیق: تعلیقی که درژیان بکار برده شده است نسبت به زمان خود بی نظیر است. تعلیق Suspention این خودرو به صورت دو استوانه می‌باشد که در زیر خودرو تعبیه شده است. در حقیقت گونه‌ای کمک فنر است که در طول خودرو قرار گرفته و هر کدام از میله‌ها به یکی از چرخ‌ها متصل شده است. ضربه‌گیر هم یک واحد مجز می‌باشد. خوب است بدانید که یک مهره در آن موجود است که با شل و سفت نمودن آن (به شکل دستی) می‌شود ارتفاع خودرو را تنظیم نمود. (به این نوع سیستم تعلیق “هیدرونیوماتیک” گفته می‌شود). به علت بهره‌گیری از همین سیستم تعلیق است که در موانع و دست اندازها تا این حد نرم و راحت می‌باشد.
• سیستم ترمز: به حالت کاسه‌ای، حتی در جلو قرار دارد و نکته عجیب این است که لنت و طبق‌های آن به جای پشت چرخ‌ها روی پلوس‌ها و در کاپوت تعبیه شده است.

خودروی ژیان در ایران

ژیان خودروی کوچکی بود که مطلوب برای ترددهای درون شهری و برای فراهم نمودن نیاز یک خانواده کم جمعیت با حداقل قیمت و هزینه نگهداری بود. به علت قیمت ارزان و مصرف بسیار کم بنزین، خودروی ژیان محبوبیت فراوانی داشت.

تولید خودروی ژیان در ایران از اواخر دهه ۱۳۴۰ در شرکت سهامی ایرانی تولید خودرو (سایپا) استارت خورد. خودروی ژیان برای چندین سال در یک مدل و به صورت سواری هاچ بک تولید می‌شد ولی پس از سال ۱۳۵۳ تنوع مدل ژیان‌های تولیدی افزایش یافت و مدل وانت این خودرو با نام “ژیان مهاری” و “ژیان پیکاپ” (وانت اتاق دار) تولید گردید. این خودرو به گونه‌ای رقیب “پیکان” تولیدی در شرکت ایران خودرو محسوب می‌شد. البته ژیان کوچک‌تر از پیکان بود و به علت حجم موتور پایین‌تر، قیمت پایین‌تری را نیز نسبت به پیکان داشت. در آغاز تولید خودروی ژیان در ایران، پیکان به قیمت حدود ۱۷ هزار تومان و ژیان به قیمت حدود ۱۲ هزار تومان فروخته می‌شد.

پایین بودن حجم (قدرت) موتور ژیان سبب شده بود که این خودرو از توان لازم برای حرکت در خیابان‌های سربالایی بهره‌مند نباشد؛ به همین علت خانواده‌هایی که از وضع مالی مناسب‌تری بهره‌مند بودند، پیکان نسبت به ژیان برایشان ارجحیت داشت. به علاوه ژیان آنچنان برای تردد در جاده‌های بین شهری مناسب نبود. یکی از ویژگی‌های مثبت ژیان سیستم تعلیق منحصر به فرد این خودرو در مقایسه با تکنولوژی روز آن زمان بود. سیستم تعلیق این خودرو به صورت دو استوانه می‌باشد که در زیر ماشین تعبیه شده است. در حقیقت این دو استوانه حکم نوعی کمک فنر را داشتند که در طول ماشین واقع شده بودند و هر کدام از استوانه‌ها به یکی از چرخ‌ها متصل می‌گردید.

به دلیل بهره‌گیری از همین سیستم تعلیق، سواری ژیان در موانع و دست اندازها تا حد زیادی نرم و راحت بود و خبری از تکان‌های شدید خودرو در جاده‎های ناهموار نبود. قابلیت منحصر به فردی که البته در پیکان تولید شده آن زمان موجود نبود. با وجود مزیت‌های ژیان، تولید این خودرو پس از سال ۱۳۵۷ به تدریج متوقف گردید. تا جایی که شرکت سایپا رنو ۵ را جایگزین این خودرو کرد. پس از آن نیز پراید جایگزین رنو ۵ شد.

اطلاعات کلی درباره ژیان و سازنده آن آندره سیتروئن

شرکت خودروسازی سیتروئن در سال ۱۹۱۹ به وسیله آندره سیتروئن تأسیس شد. این شرکت از سال ۱۹۷۶ قسمتی از گروه صنعتی PSA پژو سیتروئنگردید. سیتروئن در سال ۱۹۳۴ با اختراع Traction Avant نخستین تولید انبوه خودروهای چرخ محرک جلو در سطح جهانی را پایه گذاری نمود. آندره سیتروئن طراح خودرویی بود که به رانندگی هیچ علاقه‌ای نداشت. آندره سیتروئن مالک و تولید‌کننده فرانسوی سیتروئن از تبار یهودی – هلندی در سال ۱۸۷۸ در پاریس چشم به جهان گشود. پدر آندره زمانی که او فقط ۲ سال داشت خودکشی کرد.

آندره سیتروئن

آندره در سال ۱۸۹۴ با نمرات عالی از دبیرستان فارغ التحصیل گردید و موفق شد وارد مدرسه تخصصی پلی‌تکنیک شود. بعد از پایان تحصیلاتش در دانشگاه به عنوان افسر مهندس به ارتش فرانسه وارد شد. در آن زمان بسیاری از یهودی تباران اروپایی در صنایع گوناگون نفوذ بسیاری داشتند. آندره سیتروئن با یاری گرفتن از اقوامش موفق شد در صنایع پارچه‌سازی هلند استخدام شود. در طول سفرش به هلند با تعمیرات چرخ‌های دندانه‌دار آشنا شد. بعد از برگشتن به پاریس در سال ۱۹۰۴ با کمک دو نفر از دوستانش کارگاه ساخت چرخ دنده‌های حلزونی شکل (double – helical gearweals) را راه‌اندازی کرد.

ورود آندره سیتروئن به صنعت خودروسازی با کمک برادران مورس صورت گرفت. این دو برادر تولید کننده خودروهای مسابقه در فرانسه بودند. برادران مورس با آگاهی از استعداد آندره در ساخت انبوه از او برای تولید و بازاریابی محصولاتشان دعوت به همکاری نمودند. با ورود آندره سیتروئن تولید خودروهای برادران مورس افزایش پیدا کرد.

درسال ۱۹۱۲ آندره سیتروئن شرکت چرخ دنده‌های سیتروئن را تأسیس نمود. همزمان با تأسیس این شرکت آندره سیتروئن رئیس فدراسیون کارفرمایان خودرو شد. قبل از شروع جنگ اول جهانی آندره سیتروئن به ایالات متحده سفر کرد و در آنجا با هنری فورد ملاقات نمود. با شروع جنگ، آندره سیتروئن با عنوان کاپیتان دوم توپخانه فرانسه به ارتش ملحق شد. کمبود امکانات در توپخانه او را مجبور کرد که یک کارخانه کوچک توپ‌سازی برای ارتش فرانسه ایجاد کند. در سال‌های پایانی جنگ، کارخانه سیتروئن بیش از ۲۴ میلیون توپ جنگی تولید نمود. پس از پایان یافتن جنگ کارخانه سیتروئن مجددا خودروسازی را از سر گرفت. کارخانه وی اولین خودروسازی جهان بود که تولید انبوه را آغاز نمود. تا این زمان آندره سیتروئن هیچ چیز را به نام خود نکرده بود، حتی خودرو و خانه‌اش اجاره‌ای بود. او هیچ علاقه‌ای به پول و دارایی نداشت.

آندره سیتروئن در سال ۱۹۱۹ کارخانه خودروسازی سیتروئن را پایه‌گذاری نمود. کارخانه او تا ابتدای دهه ۳۰ میلادی چهارمین خودروسازی بزرگ جهان بود. در سال ۱۹۳۴ تامین هزینه‌های کارخانه با مشکلات متعددی رو به رو شده بود. با بیشتر شدن مشکلات مالی بخشی از سهام آندره سیتروئن را بخش خصوصی و بخشی را بانک خریداری نمود.

یک سال پس از آن آندره سیتروئن در شرایطی که برای تولید، پول کافی نداشت بر اثر سرطان از دنیا رفت. مشهورترین اتومبیل‌های سیتروئن، ژیان و CX بودند. شرکت سیتروئن یکی از اولین مبتکران طرح‌های تولیدخودروهای آیرودینامیک بود. در سال ۱۹۶۳ مدیران سیتروئن قصد داشتند محصولاتشان را مشترکا با پژو تولید نمایند. دو سال پس از آن با شکست توافق پژو – سیتروئن، مذاکره با خودروسازی پنهارد را شروع کرد. مدیران سیتروئن امید بر آن داشتند تا بتوانند از دانش پنهارد در راستای تولیدخودروهای متوسط با هدف تکمیل روند تولیدخودروهای کوچک و ارزانشان بهره گیرند.

طی چند سال سیتروئن قسمتی از سهام خود را به فیات ایتالیا فروخت. در سال ۱۹۷۳ بحران انرژی سبب ضرر و کاهش سرمایه ناگهانی در سیتروئن گردید. طی سه سال فیات مشارکت خود را باسیتروئن به هم زد. با جدایی از فیات، سیتروئن در آستانه ورشکستگی بود. دولت فرانسه برای کنترل بازار کار و جلوگیری از ضرر بیشتر سیتروئن پیشنهاد الحاق سیتروئن به پژو را ارائه کرد. در سال ۱۹۷۴ پژو، ۳۸.۲ در صد از سهام سیتروئن را خریداری نمود و خودروسازی PSA پژو -سیتروئن در سال ۱۹۷۶ با کمک دولت فرانسه تأسیس گردید. خودرو فرانسوی سیتروئنCitroen 2CV (یا همان ژیان) در سال ۱۳۴۷ از سوی شرکت سایپا در ایران مونتاژ گردید.

شاید زمانی که این خودرو برای اولین‌بار در نمایشگاه خودرو پاریس در هفتم اکتبر سال ۱۹۴۸ رونمایی گردید هیچ کس تصور نمی‌کرد تا بیست سال از محبوب‎ترین و پر فروش‌ترین خودروهای فرانسه باشد.

کارشناسان در آن زمان ورود و موفقیت این خودرو دو سیلندر در بازار را بسیار خنده‌دار می‌پنداشتند. بعد از موفقیت قابل توجهی که ژیان در عرصه بازار خودرو به دست آورد همگان را شگفت زده نمود. شرکت سیتروئن در طول سالیان متمادی یا ایجاد تغییراتی مدل‌های تازه ژیان را به بازارها معرفی نمود. آخرین مدل ژیان نیز در سال ۱۹۹۰ به دنیای خودروها معرفی گردید. از ۱۹۴۸ که برای اولین‌بار در ۳۵امین نمایشگاه خودرو پاریس به نمایش گذاشته شد و امریکایی‌ها به طعنه به آن “tin can” (قوطی حلبی – یا بقول ما ایرونیها: لگن)، آلمانی‌ها به آن اردک کوچک، و انگلیسی‌ها به آن حلزون می‌گفتند.

تا سال ۱۹۹۰ میلادی حدودا ۵ میلیون دستگاه خودرو ژیان به فروش رسید و یک صف طولانی ۵ ساله برای خرید دستگاه نو آن در میان خانواده‌ها و مردم کم درآمد که اکثرا کشاورز یا جوان فرانسوی بودند، وجود داشت. به همین خاطر بود که ژیان‌های دست دوم را گران‌تر و حتی دو برابر قیمت نوی ان می‌خریدند که مجبور نباشند تا ۵ سال در صف انتظار آن بمانند. نمونه‌های اولیه (Prototype) ژیان را فرانسوی‌ها از ترس اینکه آلمان‌ها و هیتلر از آن‌ها به عنوان نمونه‌های خودروهای نظامی استفاده ننمایند در چند مزرعه قایم کرده بودند که پس از جنگ چند عدد از آنها، از زیر خاک بیرون آورده شدند. مدل‌های اولیه ژیان تنها یک چراغ جلو داشتند و با هندل روشن می‌شدند. هندل در جلو و پایین کاپوت قرار داشت. بعدها زیان دو چراغه شد و دارای استارتر مدل امروزی گردید. ظاهرا ژیان در ابتدا دارای آینه بغل هم نبوده است.

عکسی از روز رونمایی از ژیان سیتروئن در پاریس، زمان جنگ جهانی دوم

ژیان فرانسوی و فولکس قورباغه‌ای، بیتل (BEETLE) آلمانی، دو ماشین کوچک فرانسوی ارزان قیمت زمان جنگ جهانی دوم بودند که تقریبا هیچ نیازی به تعمیر نداشتند و همین امر سبب کسادی بازار کارخانه‌های خودروسازی شده بود و خودروسازان از این بابت ناراحت بودند.

برای اکثر مردم روستایی و فقیر فرانسه در زمان جنگ دوم جهانی بسیار مطلوب بود. مردم قادر بودند هم به وسیله آن سبدهای تخم مرغ و گوسفندها را کیلومترها در جاده‌های خاکی و پر دست‌انداز به بازار ببرند و هم به گشت و گذار و پیک نیک بروند و هم اینکه صندلی عقبش را درآورده و در پارک‌ها و پیک نیک‌ها بعنوان نیمکت از ان استفاده نمایند. ژیان که نام فرانسوی‌اش ۲CV است امروزه به عنوان یک کالای آنتیک و بسیار گران‌قیمت و همچنین نوستالژیک (خاطره انگیز) و اسطوره و افسانه myth و legend محسوب می‌شود.

“افسانه” یک فیلم در سبک فانتزی و ماجرایی به کارگردانی ریدلی اسکات است که در سال ۱۹۸۵ منتشر شد. از بازیگران آن می‌توان به تام کروز، مایا سارا، تیم کوری، آلیس پلایتن، و بیلی بارتی اشاره کرد.

از آنجایی که هیچ نیازی به تبلیغات نبود روز اول از روزنامه نگاران برای مراسم رونمایی از آن دعوتی نشد به همین خاطر بود که ژورنالیست‌ها که به آنها بر خورده بود سعی در مسخره نمودنش کردند و مثلا امریکایی‌ها که زیاد هم با فرانسوی‌ها خوب نبودند بخاطر ضعفی که فرانسوی‌ها در مقابل هیتلر از خود نشان دادند توهین نموده و به ژیان لقب قوطی باریک را دادند و به طعنه می‌گفتند: در قوطی بازکن هم با آن می آید؟

ژيان مهاری

ژیان نه تنها اولین خودرو سازگار با محیط زیست بود (از نظر مصرف بنزین) بلکه صنعت خودروسازی آن زمان را هم متحول نمود و لقب خودروی مردمی را به خود اختصاص داد. حتی در سال ۱۹۵۸ مدل تازه‌ای به نام صحرا “Sahara” ۴×۴ CV2 با دو موتور، یکی برای چرخ‌های عقب و یکی برای جلو، تولید شد. ژیان‌ها در ابتدا تنها در یک رنگ خاکستری تولید می‌شدند ولی بعدها رنگ‌های شاد و متنوع زرد و قرمز و … هم اضافه شدند. داشبرد بسیار ساده، صندلی‌های بدون پشتی و موتوری که با آب سرد می‌شد از ویژگی‌های آن بود.

مونتاژ ژیان در ایران

در سال ۱۳۳۷ در پی افزایش روز افزون تقاضای خرید خودرو فکر ساخت ژیان البته به صورت مونتاژ در ایران شکل گرفت. اقدامات عملی در این راستا با صدور مصوبه‌ای در سال ۱۳۴۲ از سوی وزارت اقتصاد در خصوص چگونگی شرایط پروانه ساخت خودرو صورت گرفت. از درخواست‌های پذیرفته شده در آن زمان می‌شود به شرکت‌های ایران ناسیونال (ایران خودرو) شرکت سهامی سیتروئن (سایپا) و جنرال موتورز ایران (پارس خودرو) اشاره نمود.

آرم شرکت سیتروئن

با صدور پروانه تاسیس و مشخص شدن اعضای هیئت مدیره در انتهای سال ۱۳۴۵ به شکل رسمی فعالیت شرکت شروع شد. تهیه زمین احداث نخستین سالن تولید (سالن بدنه و رنگ فعلی) تهیه و تدارک لوازم و ثبت علامت همراه با کلمه saipc که ماخذ آن فرانسوی بود و نیز درخواست ثبت کلمه ژیان از آن دست اقداماتی بود که تا سال ۱۳۴۷ یعنی زمان بهره‌برداری از شرکت انجام شد.

نخستین محصول تولیدی شرکت “آکا” نام داشت که در طول چهار سال (از ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۰) تعداد ۱۰۳۵ دستگاه از آن تولید شد. سپس خودرو ژیان از این شرکت به بازار ارائه و در سال ۱۳۵۵ طی قرداد با شرکت فرانسوی رنو، رنو ۵ هم به تولیدات شرکت اضافه گردید.

عکسی از ژیان فرانسوی مدل سال Citroen 2CV – 1948