زندگی نامه مهدی الهی قمشه ای

مهدی الهی قمشه ای کیست؟

مهدی الهی قمشه ای؛ عارف، حکیم، شاعر و مترجم قرآن، با نام کامل حاج میرزا محمد مهدی محی الدین الهی قمشه ای در سال ۱۲۷۹ شمسی (۱۳۱۸ قمری) در استان اصفهان متولد شد. مهدی الهی قمشه ای مترجم قرآن بود و به علت تخلص «الهی» در شعر به نام الهی قمشه ای معروف شد. مهدی الهی قمشه ای در چهارده سالگی پدر و مادر خود را از دست داد و بعد از آن پس تصمیم گرفت که مهاجرت کند و تحصیلش را ادامه دهد.

با توجه به آن كه در شهر قمشه اساتیدی بزرگ وجود داشتند برادر بزرگش مانع مهاجرت او شد اما یک روز صبح نان و ماستی را در دستمالی بست و پیاده راهی اصفهان شد. در اصفهان به مدرسه صدر رفت و در حجره طلاب قمشه‌ای مستقر شد و حدود یك سال از محضر اساتید آنجا از جمله شیخ محمد حکیم خراسانی و میرزا جهانگیر خان قشقایی بهره برد.

دکتر مهدی الهی قمشه ای اهل کجاست؟

حاج شیخ مهدی الهی قمشه ای در شهرضا (قمشه قدیم) متولد شد و اصالتا اهل قمشه است. 

خانواده و همسر آیت الله مهدی الهی قمشه ای

طبق شجره‌نامه شیخ مهدی الهی قمشه ای، نیاکان او از سادات بحرین بودند که در زمان نادرشاه افشار به شهر قمشه آمده بودند. پدرش ملا ابوالحسن از روحانیون زاهد و باتقوا بود. همسر شیخ مهدی الهی قمشه ای، طیبه تربتی از جمله فعالان ادبی و مولف کتاب خوشه‌هاست.

فرزندان محمدمهدی الهی قمشه ای

حاج شیخ مهدی الهی قمشه ای ۷ فرزند دارد؛ چهار دختر و سه پسر به نام‌های حسین، نظام‌الدین، کمال‌الدین، مرتضی، مهدیه و سه دختر دیگر که نام آنها مشخص نیست. حسین الهی قمشه ای ادیب، سخنران، مترجم و نویسنده است و مرحوم نظام الدین الهی قمشه ای (درگذشته در سال ۱۳۷۶) به عنوان استاد فلسفه و رئیس کتابخانه دانشگاه تهران مشغول به فعالیت بود.

از سوی دیگر مرتضی الهی قمشه ای رئیس انجمن جئوترمال کاناداست اما دخترش مرحوم مهدیه الهی قمشه ای (درگذشته در سال ۱۳۹۵) در زمینه شعر و ادبیات فعالیت می‌کرد. کمال الدین الهی قمشه ای نیز پزشک بود و در سال ۱۳۹۷ درگذشته است.

همچنین از سه دختر دیگر آیت الله محمد مهد الهی قمشه ای، یکی در کشور کانادا به شغل مشاوره مشغول است، استاد در دانشگاه رودهن روان‌شناسی تدریس می‌کند و خواهر سوم در یکی از مدارس ناحیه دو کرج به عنوان معلم ادبیات مشغول است. 

تحصیلات محمدمهدی الهی قمشه ای

مهدی الهی قمشه‌ای (Mahdi Elahi Ghomshei) در سن پنج سالگی به مكتب رفت و تا هفت سالگی مقدمات را آموخت. سپس در کنار پدر و اساتید و ادبای شهرش تحصیل را ادامه داد. با این که سن کمی داشت اما متون سنگین ادبی را آموخته بود. وی در ده سالگی «نظامی» را نزد پدرش فرا گرفته بود و در پانزده سالگی شرح نظام نیشابوری و مغنی اللبیب ابن هشام و مطوّل تفتازانی را تدریس می‌‌كرد.

مهاجرت مهدی محی الدین الهی قمشه ای به مشهد

مهدی الهی قمشه ای پس از اصفهان عازم خراسان شد تا در كنار مرقد مطهر امام امام رضا (ع) به تكمیل علوم فلسفه و حكمت بپردازد. در مشهد به مدرسه نواب رفت و به تحصیل پرداخت. در طول تحصیل برادر بزرگش مرحوم «حسینعلی» مقداری از هزینه معاش او را تأمین می کرد ولی او به سختی روزگار می‌گذراند به طوری که گاهی ماه تا ماه غذای پختنی نمی‌خورد و گاهی به صحرا می‌رفت و در طول هفته از میوه درخت توت برای رفع گرسنگی استفاده می کرد.

مهاجرت حکیم مهدی الهی قمشه ای به تهران

مهدی الهی قمشه‌ای پس از سالها تحصیل در كنار بارگاه آستان قدس رضوی دوست داشت که از محضر اساتید دیگر شهرها هم بهره ببرد و برای همین تصمیم گرفت که به شهرهای قم و عراق و نجف مهاجرت كند اما ابتدا به تهران وارد شد. او در تهران به مدرسه سپهسالار (مدرسه عالی شهید مطهری فعلی) وارد شد و در آنجا به تعلیم و تعلم پرداخت.

روزی در مسجد سپهسالار در محفلی شركت داشت كه ایشان را به شهید سید حسن مدرس معرفی کردند. او دلبستگی زیادی به شهید مدرس پیدا کرد و برای همین شهید مدرس وی را در تهران نگه داشت و از مهاجرت به قم و عراق منصرف کرد.

بعد از ماندگاری او در تهران و دوستی نزدیکش با مدرس،‌ روزی که حكومت غاصب رضاخانی مدرس را دستگیر و تبعید کرد آیت الله مهدی الهی قمشه‌ای را نیز زندانی نمود. نزدیک به یك ماه در زندان به‌ سر برد و چون در امور سیاسی دخالتی نداشت به سفارش ذكاءالملك فروغی، نخست وزیر وقت، آزاد شد. او پس از تبعید شهید مدرس، کرسی تدریس او را بر عهده گرفت.

تجربه تجارت حاج مهدی الهی قمشه ای 

مهدی الهی قمشه‌ای همزمان با تحصیل به کسب و کار نیز مشغول بود. اول شاگردی قنادی حاج محمد حسین قناد را کرد و توانست در این كار استاد شود و با پسر عموهایش شراكتی را راه بیندازد. کار و کاسبی او با شروع جنگ جهانی اول کساد شد و به ورشکستگی انجامید و این باعث شد تا به توصیه پدر دست از كار بكشد و تمام تلاشش را را صرف فراگیری علوم اسلامی کند.

تدریس منطق و ادبیات در دانشگاه

پس از تاسیس دانشگاه، مدرسه سپهسالار به دانشكده معقول و منقول تبدیل شد و استاد مهدی الهی قمشه‌ای ضمن تدریس منطق و حكمت و ادبیات در آن دانشكده به عنوان یكی از برجسته‌ترین اساتید دانشگاه شناخته شد. وی با نوشتن كتاب «توحید هوشمندان» به درجه دكترا از آن دانشكده نائل آمد. با این حال هیچ فایل صوتی‌ای از سخنرانی مهدی الهی قمشه ای در دانشگاه دردسترس نیست. مهدی الهی قمشه ای پس از ۳۵ سال تدریس فلسفه و حكمت در دانشكده الهیات و دروس منقول و معقول، بازنشسته شد.

شاگردان حاج محمد مهدی الهی قمشه ای

ایشان در زمان تدریس شاگردان زیادی را تربیت کردند که از جمله شاگردان استاد مهدی الهش قمشه ای عبارت است از:

• آیت الله حسن زاده آملی
• آیت الله جوادی آملی
• ربانی تربتی
• سید ابوالحسن رفیعی قزوینی
• دکتر محمود انور
• کاظم مدیر شانه چی
• سید محمد باقر حجتی
• محمد باقر محقق
• عبدالرحیم ملکیان

وفات دکتر مهدی الهی قمشه ای

مرحوم آیت الله مهدی الهی قمشه‌ای در ۲۵ اردیبهشت ۱۳۵۲ هجری شمسی در سن ۷۲ سالگی در حالی که مشغول آخرین اصلاحات ترجمه قرآن بود از دنیا رفت. ایشان سال‌های آخر عمرشان را در قم زندگی می‌کردند و در قبرستان وادی السلام شهر قم در اتاق شماره ۱۹ به خاک سپرده شدند. در ادامه تصویر آرامگاه شیخ مهدی الهی قمشه ای را مشاهده می‌کنید.

آثار و تالیفات دکتر مهدی الهی قمشه‌ای

آیت الله مهدی الهی قمشه ای در زمان حیاتشان آثار زیادی را تالیف نمودند از جمله دیوان مهدی الهی قمشه ای و کتب ترجمه که در ادامه می‌توانید مطالعه کنید:

تالیفات دکتر الهی قمشه ای

• حکمت الهی در دو جلد
• توحید هوشمندان
• حاشیه بر تفسیر ابوالفتوح رازی
• حکمت عملی یا اخلاق مرتضوی
• فلسفه معلم ثانی ابونصر فارابی
• مشاهدات العارفین فی احوال السالکین الی الله
• رساله‌ای در فلسفه کلی
• رساله‌ای درمراتب ادراک
• رساله‌ای در سیر و سلوک
• حاشیه بر مبدأ و معاد ملا صدرا
• رساله‌ای در مراتب عشق
• دروس عرفانی از مکتب علوی

ترجمه مهدی الهی قمشه ای

• قرآن کریم
• صحیفه سجادیه
• مفاتیح الجنان

کتاب شعر الهی قمشه ای

• دیوان اشعار

ترجمه قرآن کریم

مهدی الهی قمشه‌ای قرآن را طی هفت سال به صورتی روان ترجمه کرد. پیش از آن قرآن به صورت تحت اللفظی ترجمه می‌شد. این ترجمه نخستین بار در سال ۱۳۲۳ از سوی کتاب فروشی اسلامیه به چاپ رسید. این ترجمه را به علت توضیحاتی کوتاه در بین پرانتز «خلاصة التفاسیر» می‌نامند. به گفته بهاءالدین خرمشاهی، ارزش تاریخی و تاثیر روانشناختی این ترجمه بیش از ارزش علمی و آکادمیک آن است.

نقل شده است مرحوم آیت الله بروجردی كه در تفسیر قرآن تبحر خاصی داشت، ترجمه و تفسیر قرآن مرحوم آیت الله مهدی الهی قمشه ای را بسیار می پسندید و احترام می‌گذاشت و در مقام مقایسه با دیگر تفاسیر قرآن چنین گفته بود: «اصلا هیچ ترجمه ای را با ترجمه آقای الهی قمشه ای مقایسه نكنید كاری كه ایشان كردند بسیار فوق العاده است.»

مستند زندگی آیت الله الهی قمشه ای