کاخ گلستان (معرفی، تاریخچه و عکس)

ستاره | سرویس گردشگری – کاخ گلستان یکی از منحصر بفرد ترین مجموعه های تاریخی ایران است که با این قدمت نه تنها بیانگر بخش مهمی از تاریخ هنر ایران بلکه به واسطه رخدادهای فوق العاده موثرِ اتفاق افتاده در آن یا به نوعی مرتبط با آن، به مجموعه ای بی بدیل و سندی زنده از مهمترین بخش تاریخ ایران تبدیل گشته است. این بنا در زمان پهلوی، جهت مراسم رسمی و محل اقامت روسای جمهور و مهمانان ویژه خارجی استفاده می‌شد. با این حال قسمت‌هایی از آن در این زمان تخریب گردید. منظره‌ای از کاخ گلستان در یک سوی اسکناس‌های پنج هزار ریالی از سال ۱۳۴۸ شمسی تا سال ۱۳۵۷ چاپ و نشر می‌شد.

تاریخچه کاخ گلستان

اگر چه تاريخچه كاخ گلستان به زمان شاه عباس صفوي (۹۸۸ ه.ق) بر مي گردد و بخشي از سفرنامه پيترو دلا واله (در سال ۱۰۲۸ ه.ق كه شهر تهران را با چنارستاني كه قصر سلطنتي را احاطه كرده بوده، توصيف نموده است/ سر آغازي بر ارگ سلطنتي) خود مويد اين نكته است، و در سلسله هاي بعد كم يا بيش نيز مورد توجه واقع شده تا اينكه در عهد كريمخان زند ما بين سالهاي ۱۱۷۳ تا ۱۱۸۰ ه.ق نيز اين مجموعه با ساخت ديوانخانه اي دچار تغييرات اساسي گرديده، ولي اهميت واقعي ارگ را مي توان به دوران آقا محمدخان قاجار نسبت داد.

وي در اواخر دوران زنديه و پس از مرگ كريمخان (۱۱۹۳ ه.ق) از بحران داخلي ايران استفاده نموده، ايلات قاجار را از دشت گرگان كه مركز سكونت آنان بود به دامنه هاي جنوبي البرز يعني ولايات تهران و دامغان سوق داد و سعي كرد كه بتدريج راه خود را به طرف فارس يعني مركز حكومت و قدرت زنديه باز كند . (هر چند كه لرد كرزن در كتاب ايران و قضيه ايران ، در باره انتخاب تهران به پايتختي توسط آقا محمد خان و ايجاد مقر سلطنتي در اين شهر نزديكي به املاك و مقر طايفه خويش در گرگان و نزديكي به روس ها و تحت مراقبت داشتن آنها را جزء عوامل اين انتخاب مي شمارد.) آقا محمد خان بعد از غلبه بر لطفعلي خان زند در شعبان ۱۲۰۹ ه.ق به تهران برگشته و در نوروز ۱۲۱۰ ه.ق به نام پادشاه ايران تاجگذاري مي كند.

اين حركت آقا محمد خان به اهميت ارگ سلطنتي بيش از پيش افزوده و در عهد فتحعلي شاه قاجار هم به خاطر تاجگذاري وي در اين شهر (۲۴ ربيع الاول ۱۲۱۲ ه.ق / ۱۷۹۷ ميلادي در آستانه قرن ۱۹ و همزمان با ناپلئون) و هم بواسطه  خيالات شكو همند اين پادشاه كاخ گلستان توسعه بيشتر و آراستگي بهتري را تجربه كرد. در عهد ناصرالدين شاه قاجار (تاجگذاري جمعه ۲۱ ذي القعده ۱۲۶۴ ه.ق / كاخ گلستان) كاخ گلستان بواسطه مدت حكومت وي (قريب به ۴۹ سال) و ديدار او بعنوان اولين پادشاه ايران از اروپا در سه سفر خود به سال هاي ۱۲۹۰، ۱۲۹۵ و ۱۳۰۶ ه.ق دستخوش تغييرات اساسي و متاثر از اروپا گرديد.

ایوان تخت مرمر

خلوت کریمخانی

خلوت کریمخانی در گوشه شمال غربی محوطه کاخ گلستان قرار دارد و دیوار به دیوار تالار سلام است. خلوت کریمخانی بنایی سر پوشیده و ستون‌دار به ‌صورت ایوان سه دهنه می‌باشد. در مرکز ساختمان آن حوضی ساخته شده است و پیشتر از این آب قنات شاه از میانه حوض می‌جوشیده‌است. دو اثر هنری در خلوت کریمخانی وجود دارد که یکی سنگ مزار ناصرالدین شاه و دیگری تخت فتحعلی شاه می‌باشد.

این بنا ظاهرآ در سال ۱۱۷۳ هجری قمری و در زمان کریم‌خان زند احداث گردیده و در زمان ناصرالدین شاه، که بنای جدید تالار سلام ساخته می شده‌است، قسمت اعظم آن تخریب گردیده و امروزه تنها بخشی از آن باقی‌مانده‌است. خلوت کریم خانی یا جلوخان یکی از بناهای دوران کریم خان می‌باشد. این محل راه عبوراز اندرون و باغ گلستان به دیوانخانه و تالار تخت مرمر بود؛ ولی در زمان ناصرالدین شاه به سبب تغییر وضع ساختمانها آن معبر مسدود گردید.

در این محل نیز یک تخت مرمرین قرار دارد که بسیار کوچکتر و ساده‌تر از تخت مرمر اصلی است. معروف است که ناصرالدین شاه این گوشه کاخ گلستان را بسیار دوست داشته و اغلب در این محل خلوت می کرده و قلیان می‌کشیده است.

در ضلع شمال غربی باغ گلستان تالار سلام یا تالار تاجگذاری قرار گرفته است که این تالار از ابتدا به منظور تشکیل موزه بنا گردید چرا که پس از اولین سفر ناصرالدین شاه به اروپا و بازدید وی از موزه ها و گالری های کشورهای غربی به دستور وی در ارگ سلطنتی تالار سلام به عنوان موزه احداث شد و ساخت این موزه در سال ۱۲۹۱ ه.ق / ۱۲۵۳ ه.ش آغاز و در سال ۱۲۹۴ ه.ق / ۱۲۵۶ ه.ش پایان یافت.

البته همانطور که گفته شد تالار سلام در کاخ گلستان که از ابتدا به منظور تشکیل موزه بنا گردیده بود بعد ها به علت انتقال تخت سلطنتی از موزه قدیم در عمارت خروجی و تالار آینه بدین ساختمان و برگزاری سلام های خاص در آن نام تالار سلام را به خود گرفت.

تالار آیینه

عمارت بادگیر

تالار سفره خانه

تالار برلیان

درسمت شرقی تالار عاج چند تالار و اتاق زیبا با آینه کاریهای فراوان و چلچراغ ها و سر بخاریها و پله ها و سر سراهای متعدد قرار گرفته که سطح کف آنها نسبت به کف تالار عاج و تالارهای دیگر پست تر است. پیش از احداث تالار برلیان کاخ یا تالار بلور در جای آن قرار داشت. در باره تالار بلور که از بناهای دوران فتحعلی شاه شمرده می شد در کتابها و نوشته ها جز نام و اشاره ای مختصر مطلبی نمی توان بدست آورد تصویری نیز از آن بجای نمانده که طرح و شکل بنا را بتوان از روی آن تشخیص داد گویا بعلت داشتن آینه کاریهای فراوان یا بسبب نصب حوض بلور هشت ضلعی و چلچراغهایی که امپراتور روسیه الکساندر اول برای فتحعلی شاه فرستاده بود در این تالار بنام بلور خوانده شده است.

تا آنجا که اطلاع داریم این تالار مسلما تا سال ۱۳۰۰ هجری قمری پابرجا بوده است زیرا اعتماد السلطنه در نوشته های خود چندین بار بوجود این تالاردر آن تاریخ اشاره کرده است. در زمان ناصرالدین شاه که بعلت کهنگی و فرسودگی بناهای قدیم ارگ اغلب آنها را ویران کرده بجایش ساختمان های جدیدی می ساختند این تالار را نیز خراب کرده و در جایش تالاری بنام تالار برلیان بوجود آوردند ولی گویا کف تالار جدید را برروی پی های همان تالار بلور نهادند و بهمین علت هم نتوانستند کف آنرا باندازه کف سایر تالارها بالا ببرند.

کاخ شمس‌العماره

شمس العماره یکی از بناهای مرتفع و مشخص و جالب تهران قدیم است . گویا ناصرالدین شاه قبل از سفر اروپا بر اثر دیدن تصاویر بناها و آسمان خراشهای کشورهای غربی تمایل پیدا می کند بنای مرتفعی نظیر بناهای فرنگستان در پایتخت ممالک محروسه خود ایجاد نماید تا از بالای آن خود و زنانش بتوانند منظره شهر تهران و دورنمای اطراف را تماشا کنند.

شاه در حدود سال ۱۲۸۲ ه.ق این قصد خود را با دوستعلی خان نظام الدوله معیرالممالک در میان می نهد و او را برای ساختن چنین بنائی در سمت شرقی ارگ سلطنتی مامور می کند. معیرالممالک بزودی بوسیله استادان و معماران ماهر آن زمان مانند علی محمد کاشی طرح عمارت را ریخته و پی کنی آنرا شروع می کند. ساختمان آن پس از دو سال یعنی در سال ۱۲۸۴ ه.ق بپایان می رسد و آنرا شمس العماره نامیده تاریخ بنایش را بحساب جمل “کاخ شاهنشاه” می یابند.

شمس العماره هم از نظر نقشه و شکل ظاهری و هم از نظر آرایش داخلی یکی از بناهای تاریخی و زیبا و جالب تهران است و آینه کاریها و نقاشیها و گچ بریهای ازاره ها و دیوارها و سقف های آن از حیث نمایش شیوه های مختلف و متنوع تزئینات داخلی بناها در ایران بی نظیر است. لازم به ذکر است این بنای در پنج طبقه و با سرمایه معیرالممالک ساخته شد و مخارج آن از هر جهت با اثاثه و فرش و غیره به چهل هزار تومان بالغ گردید.

کلام آخر