تاریخ روز معلم در ایران و سایر کشورها

در سطح جهان و به پیشنهاد یونسکو روز ۵ اکتبر (۱۳ مهر) هر سال به عنوان روز جهانی معلم نامگذاری شده است. با این حال در بسیاری از کشورها از جمله ایران تاریخ روز معلم متفاوت است؛ اما تاریخ روز معلم چه روزی است؟

تاریخچه روز معلم بعد از انقلاب اسلامی

پس از پیروزی انقلاب اسلامی خبر ترور و شهادت آیت الله مرتضی مطهری به دست اعضای گروه فرقان (که شب قبل اتفاق افتاده بود) در ۱۲ اردیبهشت منتشر شد و به همین مناسبت نیز همین روز دوباره به نام روز معلم نامگذاری گردید.

استاد مرتضی مطهری در روشنگری اقشار باسواد به ویژه قشر فرهنگی جامعه قدم‌های اساسی برداشته بود و آثار عمیق شهید در احیای فکر دینی اصیل و بی پیرایه و منطبق با نیاز روز جامعه در حال گذار ما بسیار مؤثر بوده  است.

تاریخچه روز معلم قبل از انقلاب اسلامی

سابقه نامگذاری روز معلم در ۱۲ اردیبهشت به پیش از انقلاب برمی‌گردد. ماجرا از این قرار بود که «باشگاه مهرگان» یا همان مجمع صنفی معلمان در ۱۸ بهمن ۱۳۳۹ طی قطعنامه‌ای درخواست افزایش حقوق معلمان را مطرح کرد. ریاست این باشگاه با فردی به نام محمد درخشش بود.

در پی این قطعنامه، معلمان زیادی حمایت خود را از آن اعلام کردند. دولت وقت در آن زمان به نخست‌وزیری جعفر شریف‌امامی تازه تشکیل شده بود. جهانشاه صالح، وزیر فرهنگ وقت، لایحه «اشل حقوقی جدید فرهنگیان» را به مجلس برده بود، اما این لایجه مورد موافقت معلمان نبود.

بنابراین، بنا به درخواست باشگاه مهرگان، معلمان از روز ۱۲ اردیبهشت ۱۳۴۰ دست به اعتصاب زدند و مدارس را تعطیل کردند و برای اعتراض مقابل مجلس در میدان بهارستان تجمع کردند. مأموران انتظامی برای متفرق کردن معلمان از ماشین آب‌پاش استفاده کردند، اما معلمان با اینکه خیس شده بودند، در جای خود ماندند.

در این میان، عده‌ای از معلمان برای اینکه جلوی خیس شدن همکاران خود را بگیرند، تلاش کردند، مسیر شلنگ‌های آب‌پاش را منحرف کنند. به این ترتیب درگیری بین معلمان و مأموران شدت گرفت. مأموران با تیراندازی هوایی و استفاده از باتوم می‌خواستند معلمان را متفرق کنند، اما در این وقت، سرگرد ناصر شهرستانی، رئیس کلانتری بهارستان با شلیک تیر مستقیم، موجب تحولات بیشتری در آن ایام شد.

سه نفر در اثر تیراندازی مأموران و حمله با سرنیزه یا چاقو مجروح شدند و یکی از گلوله‌های شهرستانی به پیشانی معلم جوانی به نام ابوالحسن خانعلی نشست. گفته می‌شود که جنازه خانعلی از بیمارستان بازرگان به مسجد اسکندری منتقل شد و تعداد یکصد معلم دور جنازه را گرفتند تا به دست حکومت نیفتد.

در پایان این تشیع جنازه باشکوه، قطعنامه‌ای قرائت شد که مهمترین بندهای آن، درخواست استعفای دولت شریف امامی، اجرای قطعنامه باشگاه مهرگان در مورد افزایش حقوق معلمان و مجازات قاتل خانعلی بود. دو سال مراسم روز معلم به یادبود این روز برگزار گردید ولی در تقویم ایران ثبت نگردید و کم کم به دست فراموشی سپرده شد.

تاریخ روز معلم در دیگر کشورها

از سال ۱۹۹۴ به بعد، پنجم اکتبر (۱۳مهرماه) هر سال از سوی یونسکو «روز جهانی معلم» اعلام شده است. 

تایوان (۲۸ سپتامبر)

در تایوان روز معلم جشن و تعطیلی رسمی است که در ۲۸ سپتامبر و به منظور بزرگداشت معلم و فیلسوف بزرگ چینی، کنفوسیوس برگزار می‌شود.

افغانستان (۵ اکتبر)

الجزایر (۲۸ فوریه)

دلیل خاصی برای ثبت این تاریخ در کشور الجزایر ذکر نشده است.

کره جنوبی (۱۵ مه)

آرژانتین (۱۱ سپتامبر)

به افتخار بزرگداشت «دومینگو فاستینو سارمینتو»، هفتمین رییس جمهوری آرژانتین که در سال ۱۸۸۸ در آسونسیون درگذشت.

ارمنستان (۴ اکتبر)

تا همین چندی پیش ارمنستانی ها اولین یکشنبه ماه اکتبر را به عنوان روز معلم جشن می گرفتند. اما اخیراً به دلیل تصمیم مجلس نمایندگان این کشور در راستای اصلاح قوانین مربوط به تعطیلات و بزرگداشت ها، این روز به ۴ اکتبر منتقل شد.

آذربایجان (۵ اکتبر)

بنگلادش (۴ اکتبر)

معمولا برگزاری مراسم بزرگذاشت معلمان در این کشور یک هفته طول می کشد، اما روز اصلی آن ۴ اکتبر است.

بوتان (۲ مه)

به مناسبت سالروز تولد پادشاه سوم این کشور که کشورش را با نظام آموزش و پرروش مدرن آشنا کرد.

برزیل (۱۵ اکتبر)

استرالیا (آخرین جمعه ماه اکتبر)

در استرالیا معمولا آخرین جمعه ماه اکتبر به عنوان تاریخ روز معلم شناخته می‌شود. دلیل خاصی هم برای تعیین یک چنین تاریخی ذکر نشده است.

شیلی (۱۶ اکتبر)

چین (۱۰ سپتامبر)

در سال ۱۹۸۵ میلادی، دولت به طور ناگهانی تاریخ دهم سپتامبر را به عنوان روز بزرگداشت برای معلمان اعلام کرد و هیچ گاه هم توضیحی برای دلیل نامگذاری یک چنین روزی در این تاریخ خاص ارائه نداد. در حال حاضر اکثر مردم چین خواهان این هستند که تاریخ مراسم بزرگداشت روز معلم در کشورشان به ۲۸ سپتامبر هم زمان با تاریخ برگزاری بزرگداشت این روز در تایوان انتقال یابد

جمهوری چک (۲۸ مارس)

زادروز «یان آموس کمنسکی» نویسنده و فیلسوف چک.

روسیه (۵ اکتبر)

ترکیه (۲۴ نوامبر)

اوکراین (اولین یکشنبه اکتبر)

جمعه قبل از روز معلم را دانش آموزان و معلمان جشن گرفته و با یکدیگر به رستوران و یا کافه می روند.

فرانسه

در فرانسه، مهد تمدن اروپا، روزی به نام روز معلم وجود ندارد.

هند (۵ سپتامبر)

ایالات متحده (هفته اول مه)

جستجو درباره تاریخ روز معلم، روز معلم چندمه؟ روز مربی چه روزی است؟ و… همگی نشان از اهمیت مقام والای معلم و جایگاه رفیع آن در نظام تربیتی است. به راستی اگر معلمی وجود نداشت بشریت به کدام سمت و سو حرکت می‌کرد؟