احکام تقلید چیست؟ در چه مواردی نباید از مجتهد تقلید کرد؟

ستاره | سرویس مذهبی – تقلید در اصطلاح، التزام عملی به فتوای مجتهد یا تطبیق وظایف دینی مطابق با فتوای مجتهد زنده است؛ به عبارت دیگر عمل کردن به فتوای مجتهد را در احکام شرعی، تقلید می گویند.

 

چرا باید تقلید کنیم؟

تقلید از مجتهد، در واقع رجوع به متخصص آگاه است، زیرا شخص مکلف می داند یک سلسله احکامی را باید انجام دهد و یک سلسله احکامی را باید ترک کند. برای این که یقین کند به تکالیفش عمل کرده است سه راه بیشتر ندارد:

• یا باید خودش، مجتهد باشد و پس از طی مقدمات و تفحص در قرآن و سنت و قواعد فقه و اصول، مسائل شرعی را یکی پس از دیگری استخراج کرده و به آن عمل کند.
• از تمام آرای فقیهان مطلع باشد و بر طبق فتوایی عمل کند که یقین کند طریقه احتیاط را در پیش گرفته و تکلیفش را انجام داده است.
• از مجتهدی آگاه و جامع الشرایط تقلید کند.

 

احکام تقلید از مجتهد

تقلید منحصر در فروع دین است و به اجماع فقیهان، تقلید در اصول عقاید (توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد) جایز نمی باشد.

 

تقلید از نظر قرآن

قرآن مجید رجوع به متخصص را تأیید بلکه تأکید می کند. فقهای عظام در وجوب تقلید از عالم به آیاتی تمسک جسته اند که به چند نمونه اشاره می کنی:

«فَاسئلوا اَهلَ الذّکر ان کنتم لاتعلمون»

«اگر نمی دانید، از اهل کتاب بپرسید».

«و ما کان المؤمنونَ لِیَنفروا کافَّة فَلولا نَفَر مِن کلّ فرقة منهم طائفة لِیَتَفَقَّهوا فی الدین ولیُنذِروا قومَهم اذا رجعوا الیهم لعلَّهم یحذرون»

«به مؤمنان نرسیده است که همگان برای تفقه در دین بسیج شوند، پس چرا از هر فرقه و قومی گروهی به منظور تفقه در دین [به مدینه] کوچ نمی کنند تا قوم خود را پس از بازگشت انذار و ارشاد نمایند، شاید آنان بیدار و برحذر باشند»

 

تقلید از نظر روایات

• امام باقر (ع) به ابان بن تغلب فرمود: در مسجد کوفه بنشین و بین مردم فتوا بده، چرا که من دوست دارم مانند تو در میان اصحاب من دیده شود.
• در توقیع شریف، امام زمان (ع) در پاسخ به سؤال اسحق بن یعقوب فرمود: اما حوادث و مسائلی که برای شما پیش می آید، به راویان احادیث ما مراجعه کنید، زیرا آنان حجت من بر شما هستند و من هم حجت خدا بر خلق.
• امام حسن عسکری (ع) خصوصیات فقیه وارسته و مرجع تقلید را این گونه بیان می کند: از میان فقیهان کسی که در برابر هوای نفس مصونیت داشته باشد، دین را [در تمام شرایط] حفظ کند، با هوای نفسانی به مخالفت برخیزد و مطیع امر مولا باشد، بر مردم واجب است از او پیروی کنند.

 

 

شرایط مرجع تقلید

فقیه کسی است که در مسائل اسلامی فهمی عمیق و درکی دقیق و محققانه داشته باشد. مضافاً این که حلال زاده، عاقل، عادل، شیعه دوازده امامی و اعلم و داناتر از سایر مجتهدان باشد. مرجع تقلید باید الگوی کامل دین و قهرمان تقوا و عدالت به شمار آید. تعدد مراجع به دلیل عدم شناخت مدارج علمی و مراتب تقوا و عدالت آنان است وگرنه اعلمیت (داناتر بودن)، باتقواتر بودن و عادل تر بودن از شرایط وجوب تقلید و مرجعیت می باشد.

 

راه های شناخت مجتهد و اعلم

مجتهد و اعلم را از سه راه می توان شناخت:

اول: آن كه خود انسان یقین كند، مثل آن كه از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد.

دوّم: آن كه دو نفر عالم عادل كه می توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند مجتهد بودن یا اعلم بودن كسی را تصدیق كنند، به شرط آن كه دو نفر عالم عادل دیگر با گفته آنان مخالفت ننمایند.

سوم: آن كه عدّه ای از اهل علم كه می توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند و از گفته آنان اطمینان پیدا می شود مجتهد بودن یا اعلم بودن كسی را تصدیق كنند.

 

راه های به دست آوردن فتوای مجتهد

به دست آوردن فتوی، یعنی دستور مجتهد چهار راه دارد

اول: شنیدن از خود مجتهد.

دوم: شنیدن از دو نفر عادل كه فتوای مجتهد را نقل كنند.

سوم: شنیدن از كسی كه مورد اطمینان و راستگوست

چهارم: دیدن در رساله مجتهد در صورتی كه انسان به درستی آن رساله اطمینان داشته باشد.

 

موارد رجوع مکلّف از مجتهدش به مجتهد دیگر

اگر مجتهد اعلم در مسأله ای فتوی دهد، مقلّد آن مجتهد یعنی كسی كه از او تقلید می كند نمی تواند در آن مسأله به فتوای مجتهد دیگر عمل كند، ولی اگر فتوی ندهد و بفرماید: «احتیاط آن است كه فلان طور عمل شود»، مقلّد باید یا به این احتیاط (كه احتیاط واجبش می گویند) عمل كند یا بنا بر احتیاط واجب به فتوای مجتهدی كه علم او از مجتهد اعلم كمتر و از مجتهدهای دیگر بیشتر است عمل نماید و همچنین است اگر مجتهد اعلم بفرماید مسأله محلّ تأمّل یا محلّ اشكال است.

 

 

تقلید ابتدایی از مجتهد میّت و بقاء بر تقلید از مجتهد میّت

تقلید از مجتهد میت از ابتدا جایز نیست، ولی بقاء بر تقلید میت اشكال ندارد و باید بقاء بر تقلید میت به فتوای مجتهد زنده باشد و كسی كه در بعضی از مسائل به فتوای مجتهدی عمل كرده، بعد از مردن آن مجتهد می تواند در همه مسائل از او تقلید كند.

اگر در مسأله ای به فتوای مجتهدی عمل كند و بعد از مردن او در همان مسأله به فتوای مجتهد زنده رفتار نماید، دوباره نمی تواند آن را مطابق فتوای مجتهدی كه از دنیا رفته است انجام دهد. ولی اگر مجتهد زنده در مسأله ای فتوی ندهد و احتیاط نماید و مقلد مدتی به آن احتیاط عمل كند، دوباره می تواند به فتوای مجتهدی كه از دنیا رفته عمل نماید.

 

وجوب و لزوم یادگیری مسائل شرعی

مسائلی را كه انسان غالباً به آنها احتیاج دارد واجب است یاد بگیرد.

 

وظیفه مکلّفی که حکم مسأله ای را نداند

اگر برای انسان مسأله ای پیش آید كه حكم آن را نمی داند می تواند صبر كند تا فتوای مجتهد اعلم را به دست آورد، یا اگر احتیاط ممكن است به احتیاط عمل نماید بلكه اگر احتیاط ممكن نباشد چنانچه از انجام عمل، محذوری لازم نیاید، می تواند عمل را به جا آورد. پس اگر معلوم شد كه مخالف واقع یا گفتار مجتهد بوده دوباره باید انجام دهد.

 

عمل بدون تقلید

اگر مكلف مدتی اعمال خود را بدون تقلید انجام دهد در صورتی اعمال او صحیح است كه بفهمد به وظیفه واقعی خود رفتار كرده است، یا عمل او با فتوای مجتهدی كه وظیفه اش تقلید از او بوده، یا با فتوای مجتهدی كه فعلاً باید از او تقلید كند مطابق باشد.