برهم زدن معامله در چه شرایطی ممکن است؟

ستاره | سرویس مذهبی – «اقاله» در لغت به معنای فسخ می باشد و در اصطلاح فقهی چنین آمده است: یکی از متعاملین معامله را برهم زند و بگوید از جانب من این معامله فسخ است که در این صورت چنانچه خیار بر فسخ بیع داشته باشد، معامله منفسخ می شود و اگر خیار بر فسخ بیع نداشت، طرف دیگر باید این اقاله را تنفیذ کند و اگر چنین نکند معامله بر حال خود باقی است.

 

قبول برهم زدن معامله مستحب است

مرحوم فخرالدین ابن محمد طریحی در مجمع البحرین روایتی را نقل کرده است مبنی بر استحباب اکید موافقت بر اقاله، در آنجا که می فرماید: «کسی (یکی از متعاملین) که موافقت کند بر نقض «عقد» شخص پشیمان (شخص دوم معامله) خدای بزرگ از آتش جهنم او را برهاند.»

فقها برای اقاله، احکام تکلیفی و وضعی آورده اند. به این بیان که اگر فسخ بیع از طرفین معامله صورت پذیرفت، تبادر بر اقاله جایز شمرده شده و قبول آن مستحب اکید است.

اقاله در تمام عقدها مانند بیع، نکاح، مضاربه، جعاله و… جاری است و دقیقاً مباحث مطروحه در عقود دیگر لطمه ای به جواز اقاله نمی زند.

 

 

موارد برهم زدن معامله

حق به هم زدن معامله را «خیار» می گویند و خریدار و فروشنده در یازده صورت می‌توانند معامله را به هم بزنند:

خیار مجلس:

آن که از مجلس معامله متفرق نشده باشند.

خیار غبن:

آن که مشتری یا فروشنده در بیع، یا یکی از دو طرف معامله در معاملات دیگر، مغبون شده باشند.

خیار شرط:

در معامله قرارداد کنند که تا مدت معینی هر دو یا یکی از آنان بتوانند معامله را به هم بزنند.

خیار تدلیس:

فروشنده یا خریدار، مال خود را بهتر از آنچه هست نشان دهد و طوری کند که قیمت مال در نظر مردم زیاد شود.

خیار تخلف شرط:

فروشنده یا خریدار شرط کند که کاری انجام دهد، یا شرط کند مالی را که می‌دهد طور مخصوصی باشد و به آن شرط عمل نکند که در این صورت، دیگری می‌تواند معامله را به هم بزند.

خیار عیب:

در جنس یا عوض آن عیبی باشد.

خیار شرکت:

معلوم شود مقداری از جنسی را که فروخته‌اند، مال دیگری است که اگر صاحب آن به معامله راضی نشود، خریدار می‌تواند معامله را به هم بزند یا پول آن مقدار را از فروشنده بگیرد و نیز اگر معلوم شود مقداری از چیزی را که خریدار عوض قرار داده، مال دیگری است و صاحب آن راضی نشود فروشنده می‌تواند معامله را به هم بزند یا عوض آن مقدار را از خریدار بگیرد.

خیار رویت:

فروشنده خصوصیات جنس معینی را که مشتری ندیده به او بگوید، بعد معلوم شود طوری که گفته نبوده است که در این صورت مشتری می‌تواند معامله را به هم بزند و نیز اگر مشتری خصوصیات عوض معینی را که می‌دهد بگوید، بعد معلوم شود طوری که گفته نبوده است، فروشنده می‌تواند معامله را به هم بزند.

خیار تاخیر:

مشتری پول جنسی را که نقد خریده، تا سه روز ندهد و فروشنده هم جنس را تحویل ندهد که اگر مشتری شرط نکرده باشد که دادن پول را تأخیر بیندازد (و شرط تأخیر جنس هم نشده باشد)، فروشنده می‌تواند معامله را به هم بزند ولی اگر جنسی را که خریده مثل بعضی از میوه‌ها باشد که اگر یک روز بماند ضایع می‌شود چنانچه تا شب پول آن را ندهد و شرط نکرده باشد که دادن پول را تأخیر بیندازد (و شرط تأخیر جنس هم نشده باشد، فروشنده می‌تواند معامله را به هم بزند.

خیار حیوان:

حیوانی را خریده باشد، که خریدار تا سه روز می‌تواند معامله را به هم بزند.

خیار تعذر تسلیم:

فروشنده نتواند جنسی را که فروخته تحویل دهد، مثلًا اسبی را که فروخته فرار نماید که در این صورت مشتری می‌تواند معامله را به هم بزند.

 

 

در این موارد برهم زدن معامله درست نیست

در چهار صورت اگر خریدار بفهمد مال عیبی دارد نمی‌تواند معامله را به هم بزند یا تفاوت قیمت بگیرد:

• آن که موقع خریدن، عیب مال را بداند.
• به عیب مال راضی شود.
• در وقت معامله بگوید: اگر مال عیبی داشته باشد، پس نمی‌دهم و تفاوت قیمت هم نمی‌گیرم.
• فروشنده در وقت معامله بگوید: این مال را با هر عیبی که دارد می‌فروشم، ولی اگر عیبی را معین کند و بگوید مال را با این عیب می‌فروشم و معلوم شود عیب دیگری هم دارد، خریدار می‌تواند برای عیبی که فروشنده معین نکرده مال را پس دهد یا تفاوت بگیرد.

 

دستورالعمل بعد از برهم زدن معامله

اگر اقاله صورت پذیرفت، باید عین جنس فروخته شده و پول پرداخت شده به اصحاب اولیه آن مسترد شود و چنانچه یکی از دو طرف خواهان زیاده شوند اقاله صورت نگرفته و بیع بر حالت سابق باقی است و تصرف طرفین محل اشکال است که اگر به رضایت دو طرف هم باشد، باز هم موجب بروز اشکال است و چنانچه رضایت دو طرف نباشد تصرف در عیون مبیع و مثمن جایز نیست.

 

 

گرفتن تفاوت قیمت پس از برهم زدن معامله

در سه صورت اگر خریدار بفهمد مال عیبی دارد، نمی‌تواند معامله را به هم بزند، ولی می‌تواند تفاوت قیمت بگیرد:

• آن که بعد از معامله تغییری در مال بدهد که مردم بگویند: به طوری که خریداری و تحویل داده شده باقی نمانده است.

• بعد از تحویل گرفتن مال، عیب دیگری در آن پیدا شود. ولی اگر حیوان معیوبی را بخرد و پیش از گذشتن سه روز عیب دیگری پیدا کند، اگر چه آن را تحویل گرفته باشد باز هم می‌تواند آن را پس دهد. و نیز اگر فقط خریدار تا مدّتی حق ّ به هم زدن معامله را داشته باشد و در آن مدّت، مال عیب دیگری پیدا کند، اگر چه آن را تحویل گرفته باشد، می‌تواند معامله را به هم بزند.