سرانجام رمزگشایی جعبه سیاه بویینگ۷۳۷

ستاره | سرویس اخبار – دیروز رئیس سازمان هواپیمایی کشوری در سخنانی، نتایج حاصل از بررسی جعبه‌ سیاه را اعلام کرد. کاپیتان تورج زنگنه از زنده‌بودن سرنشینان هواپیمای اوکراینی پیش از برخورد موشک دوم خبر داد و البته در بخش دیگری از سخنانش تأکید کرد: «این نتیجه صرفا برای ایمنی بیشتر و پیشگیری از حوادث مشابه است و توقع می‌رود از آن برداشت و استفاده سیاسی نشود».

 

 

پس از انتشار این گزارش، خانواده‌های کشته‌شدگان در بیانیه‌ای، این گزارش را زیر سؤال بردند و آن را نشانه‌ای از پنهان‌کاری برشمردند. پس از انتشار نتایج به‌دست‌آمده از بازخوانی جعبه‌سیاه بویینگ ۷۳۷ اوکراینی از زبان رئیس سازمان هواپیمایی کشوری، وب‌سایت این سازمان از دسترس خارج شد؛ هرچند پس از حدود دو ساعت مجددا به حالت عادی بازگشت. در این خبر، کاپیتان تورج زنگنه اعلام کرده بود: «در داخل کابین پرواز سه نفر کرو و یک نفر معلم بوده‌اند که هر سه متوجه شرایط غیرعادی شده و تا آخرین لحظات مشغول کنترل و هدایت هواپیما بوده و معلم خلبان بعضی از راهنمایی‌ها را انجام می‌دهد، از جمله این را که هر دو موتور هواپیما فعال هستند، به خلبان اعلام می‌کند و با توجه به اینکه صدای کابین پس از ۱۹ ثانیه بعد از انفجار قطع می‌شود و موشک دوم ۲۵ ثانیه پس از آن شلیک و به مجاورت هواپیما رسیده تحلیلی در مورد عملکرد و آثار موشک دوم از جعبه‌های سیاه هواپیما به دست نمی‌آید؛ چراکه قطعات ناشی از موشک اول و اصابت آن به هواپیما باعث قطع هم‌زمان جعبه‌های FDR و CVR در ۱۹ ثانیه پس از آن شده است». بر اساس این خبر، سرنشینان پیش از برخورد موشک دوم، هنوز زنده بودند.

در دی‌ماه سال گذشته و پس از اعلام برخورد دو موشک سپاه پاسداران به هواپیمای اوکراینی، اطلاعیه‌ای ازسوی سازمان هواپیمایی کشوری منتشر شد که با از دسترس خارج‌شدن وب‌سایت، این اطلاعیه حذف شد.

سرنشینان پس از برخورد موشک اول زنده بودند

براساس اعلام وب‌سایت سازمان هواپیمایی کشوری، رئیس این سازمان نتایج به‌دست‌آمده از بازخوانی جعبه‌های سیاه بویینگ ۷۳۷ اوکراینی را اعلام کرد. کاپیتان تورج دهقانی‌زنگنه گفته بود: «بازخوانی جعبه‌های سیاه بویینگ ۷۳۷ اوکراینی برابر مقررات بین‌المللی و تحت نظارت و مسئولیت سازمان هواپیمایی کشوری ایران انجام شده است».

او گفت: «هنگام بازخوانی، نمایندگان کشورهای آمریکا به‌عنوان طراح سازنده هواپیما، اوکراین ثبت‌کننده و بهره‌بردار، فرانسه ارائه‌دهنده خدمات و مشاور فنی و نمایندگان کشورهای کانادا، انگلستان و سوئد که اتباعشان در این پرواز بودند و نماینده سازمان بین‌المللی هواپیمایی کشوری (ایکائو) در این فرایند حضور داشتند».

زنگنه با بیان اینکه داده‌های هر دو جعبه‌سیاه هواپیما بدون مشکل فنی بازخوانی شد، افزود: «تا زمان ۶:۱۴:۵۶ همه متغیرهای پروازی عادی و هواپیما در شرایط نرمال بوده و CVR هواپیما تا ۱۹ ثانیه پس از انفجار موشک اول را ضبط کرده است».

رئیس سازمان هواپیمایی کشوری با بیان اینکه اقدامات و مشارکت صورت‌گرفته در فرایند بازخوانی براساس استانداردهای انکس ۱۳ ایکائو بوده است، تصریح کرد: «در داخل کابین پرواز سه نفر کرو و یک نفر معلم بوده‌اند که هر سه متوجه شرایط غیرعادی شده و تا آخرین لحظات مشغول کنترل و هدایت هواپیما بوده و معلم خلبان بعضی از راهنمایی‌ها را انجام می‌دهد از جمله این را که هر دو موتور هواپیما فعال هستند، به خلبان اعلام می‌کند و با توجه به اینکه صدای کابین پس از ۱۹ ثانیه بعد از انفجار قطع می‌شود و موشک دوم ۲۵ ثانیه پس از آن شلیک و به مجاورت هواپیما رسیده، تحلیلی در مورد عملکرد و آثار موشک دوم از جعبه‌های سیاه هواپیما به دست نمی‌آید؛ چرا که قطعات ناشی از موشک اول و اصابت آن به هواپیما باعث قطع هم‌زمان جعبه‌های FDR و CVR در ۱۹ ثانیه پس از آن شده است».

او با بیان اینکه سازمان هواپیمایی کشوری ایران از دفتر تحقیقات و تحلیل ایمنی هواپیمایی کشوری فرانسه برای همکاری‌های بازخوانی تشکر کرده است، گفت: «اطلاعات استخراج‌شده در اختیار نمایندگان کشورهای ذی‌ربط قرار گرفته تا تحلیل‌های ایمنی و فنی خود را در چارچوب استانداردهای ایکائو به سازمان هواپیمایی کشوری ایران ارائه دهند».

‌ استفاده سیاسی نکنید

زنگنه گفت: «این اقدامات با هدف ایمنی و جلوگیری از رخدادهای مشابه صورت می‌گیرد و هر نوع استفاده سیاسی از این فرایندها ضمن اینکه در تعارض با اهداف مورد تصریح ایکائو قرار دارد، روند رسیدگی به سانحه را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد».

رئیس سازمان هواپیمایی کشوری در پایان گفت: «سازمان هواپیمایی کشوری از تمامی ذی‌نفعان درخواست می‌کند که از هر نوع تحلیل یا استفاده از این اطلاعات که در راستای ایمنی نباشد، خودداری کنند».

‌ آسمان ایران‏ ایمن است

او به تمام شرکت‌های هواپیمایی که از فضای پروازی ایران استفاده می‌کنند یا قبلا از این فضا استفاده می‌کردند، اطمینان داد که آسمان ایران ایمن و آماده پذیرش جریان ترافیک هوایی است.

سرنگونی‌های سرگردان

برخی تحلیلگران معتقدند که ممکن است برخی داده‌های کافی در این زمینه هنوز در دسترس نباشد و بررسی آن زمان بیشتری می‌طلبد. آنها معتقدند که جعبه‌های سیاه حتی وقتی کاملا سوخته و مچاله شده‌اند، بازهم تا حد زیادی صدا یا اطلاعات را ضبط می‌کنند. بنابراین قطع‌شدن اطلاعات FDR و CVR به‌صورت هم‌زمان‏، باید با دقت بیشتری مورد بررسی قرار گیرد.

از منظر حقوقی، سازمان هواپیمایی کشوری ایران به‌عنوان کشوری که در آن سانحه رخ داده، مسئول بررسی سانحه و انتشار گزارش است. حال اگر ایراداتی به گزارش وارد باشد، باید کشورهای ذی‌نفع از سازمان هوانوردی جهانی (ایکائو) درخواست بررسی مجدد کنند. در غیر این‌صورت، انتشار هرگونه گزارشی خارج از این مجرا، غیررسمی و غیرقابل استناد خواهد بود.

سانحه‌ای مشابه در سال ۲۰۱۴ میلادی، این احتمال را می‌دهد که با گذشت زمان، جزئیات دقیق و روشنی از این سانحه به دست نرسد. پرواز شماره ۱۷ هواپیمایی مالزی، پرواز مستقیم شرکت هواپیمایی مالزی بود که از آمستردام به مقصد کوالالامپور در حرکت بود. این پرواز در میان راه در مرز روسیه و اوکراین سرنگون شده و تمامی سرنشینان آن، کشته شدند. گزارش‌های اولیه از پرتاب موشک به سمت هواپیما به‌عنوان دلیل سقوط آن اشاره می‌کردند اما تا همین لحظه، روسیه باوجود شواهد موجود، زیر بار نرفته و در سطح جهانی نیز شاهد توقف پروازها از آسمان روسیه نبودیم.

اگر کمی به عقب برگردیم، ۳۲ سال قبل، پرواز مسافربری شماره ۶۵۵ شرکت هواپیمایی ایران‌ایر، از تهران به مقصد دوبی در حرکت بود که با شلیک دو موشک استاندارد از ناو یو اس‌اس وینسنس متعلق به نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا در ارتفاع ۱۲ هزار پایی بر فراز خلیج‌فارس سرنگون شد و تمامی ۲۹۰ سرنشین آن که شامل ۴۶ مسافر غیرایرانی و ۶۶ کودک (زیر ۱۳ سال) بودند، جان باختند اما باوجود شکایات متعدد ایران، آمریکا هرگز در مجامع بین‌المللی پاسخ‌گو نبود.

به گفته برخی کارشناسان، علت بی‌نتیجه‌بودن پیگیری این سوانح، عمدتا به نقش ایکائو بازمی‌گردد که سازمانی زیرمجموعه سازمان ملل بوده و حق حاکمیتی را درواقع به اعضا واگذار کرده است؛ بنابراین ایکائو مستقلا نمی‌تواند اقدام خاصی انجام دهد.

 

آن ۱۹ ثانیه لعنتی!

روزنامه اعتماد نیز در تشریح نتایج باخوانی جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی نوشت: بامداد هجدهم دی‌ ماه بود. رسانه‌ها یکی پس از دیگری از اولین حمله موشکی پس از جنگ جهانی به مواضع ایالات‌متحده امریکا می‌گفتند و با کلیدواژه «انتقام سخت»، از تلاش جمهوری اسلامی برای جبران ترور قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس خود به دستور دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری ایالات‌متحده امریکا در خاک عراق می‌نوشتند. در این میان اما ناگهان خبری تلخ فضای مجازی را پر کرد و همه را در بهت و حیرت فرو برد.

«سقوط هواپیمای مسافربری در نزدیکی شهریار» شد تیتر اصلی کانال‌های خبری و رسانه‌های ارتباط‌جمعی، هر چند شاید در آن لحظات هیچ‌کس تصور نمی‌کرد که ۷۲ ساعت بعد، کلیدواژه «سقوط» برای همیشه از مقابل نام بویینگ ۷۳۷ هواپیمایی بین‌المللی اوکراینی حذف شده و جای خود را به «اسقاط» و «انهدام» دهد. کلیدواژه تلخی که روز گذشته و پس از ۷ ماه و ۱۵ روز، نخستین جزییات استخراج شده از جعبه سیاه این هواپیما اعلام شد تا دوباره همان پرسش تکراری نقل محافل مجازی شود؛ «چرا؟!» پرسش تکراری است اما همچنان بی‌پاسخ. طول ۲۲۹ روز گذشته، هیچ‌یک از مقامات مسوولی که حاضر به اظهارنظر درباره انهدام هواپیمای مسافربری اوکراینی شدند، پاسخ روشن و مشخصی به این پرسش تکراری ندادند و شاید به همین دلیل است که انهدام هواپیمای مسافربری با ۱۷۶ سرنشین همچنان یکی از موضوعات پرابهام سیاست ایران است.

ابهامی که در ماجرای تاخیر ۳ روزه در اعلام واقعیت نیز وجود دارد. حالا اما استخراج داده‌های جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی امیدها را برای اعلام بیش از پیش جزییات دوچندان کرده، مشروط به آنکه این گزارش در کوتاه‌ترین زمان ممکن و به دور از برخی ملاحظات سیاسی احتمالی و براساس وعده رییس سازمان هواپیمایی جمهوری اسلامی حداکثر تا یک سال آینده منتشر شده و به اطلاع خانواده قربانیان و عموم جامعه برسد. گزارشی که مطابق انتظار ده‌ها صفحه خواهد بود و بعید است به خبری چند صد کلمه‌ای خلاصه شود.

۲ شلیک و یک ابهام

نهم تیر ماه سال جاری بود که نخستین جزییات، نه ازسوی سازمان هواپیمایی جمهوری اسلامی به عنوان مسوول اصلی یا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان نهاد عامل انهدام هواپیما، بلکه ازسوی غلام‌عباس ترکی، دادستان نظامی تهران که مشغول بررسی پرونده برای تعیین میزان قصورها و عاملان این انهدام است، منتشر شد.

او در جریان اظهارات خود از «اشتباه فاحش» در پدافند هوایی تهران و شناسایی اهداف با «اختلافی ۱۰۵ درجه‌ای» خبر داد اما بخش قابل‌توجه گفته‌هایش، به تاثیر موشک‌های شلیک شده به سمت هواپیمای اوکراینی اختصاص داشت. دادستان نظامی تهران در جریان اظهارات خود موضوع شلیک ۲ موشک به سمت هواپیمای مسافربری، آن‌هم چند دقیقه پس از پرواز از «فرودگاه بین‌المللی امام خمینی» و انهدامش در آسمان تهران را تایید کرد ولی همزمان متذکر شد که «یکی از این موشک‌ها در نزدیکی هواپیما منفجر شده و تاثیری در انهدام آن نداشته است.» این اظهارات ملاک عمل بود تا اینکه روز گذشته تورج دهقان در قامت رییس سازمان هواپیمایی با استناد به محتویات به دست آمده از جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی تلویحا موضوع اثرگذاری هر دو موشک شلیک شده بر انهدام این هواپیمای مسافربری را تایید کرده و گفته که «در کابین پرواز سه نفر کرو و یک نفر معلم بودند که هر سه متوجه شرایط غیرعادی شدند و تا آخرین لحظات مشغول کنترل و هدایت هواپیما بوده و معلم خلبان بعضی از راهنمایی‌ها را انجام می‌دهد، ازجمله اینکه به خلبان اعلام می‌کند هر دو موتور هواپیما فعال است.»

این مقام مسوول در سازمان هواپیمایی در جریان اظهارات خود در آخرین نشست مطبوعاتی‌اش که ایسنا آن را منتشر کرد، گفته که «باتوجه به اینکه صدای کابین پس از ۱۹ ثانیه بعد از انفجار قطع می‌شود و موشک دوم ۲۵ ثانیه پس از آن شلیک و به مجاورت هواپیما رسیده تحلیلی درمورد عملکرد و آثار موشک دوم از جعبه‌های سیاه هواپیما به دست نمی‌آید، چراکه قطعات ناشی از موشک اول و اصابت آن به هواپیما باعث قطع جعبه‌های FDR و CVR در ۱۹ ثانیه پس از آن شده است.»

بدین ترتیب به نظر می‌رسد داده‌های استخراج شده از جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی، اگر توانایی تایید اصابت هر دو موشک را نداشته باشد، حداقل توانایی تکذیب آن را نیز نخواهد داشت؛ از این رو مشخص نیست کدام مدارک و مستندات به رییس دادسرای نظامی تهران این اطمینان‌خاطر را داده که تنها یکی از دو موشک موجبات انهدام هواپیمای مسافربری اوکراینی را فراهم آورده است. کنار مقوله اثرگذاری هر دو موشک شلیک شده اما پرسش دیگر آن است که چطور اپراتور ناشناس پدافند هوایی تهران بدون کسب اجازه، اقدام به شلیک دو موشک کرده است؟ پرسشی که از قرار معلوم نه‌تنها برای عموم جامعه، بلکه ظاهرا برای مسوولان امر نیز پابرجاست ولی هیچ‌کس حداقل تا زمان نگارش این گزارش، پاسخی به آن نداده است.

 در این میان نکته قابل‌توجه آن است که اپراتور پدافند هوایی تهران و شلیک‌های بدون مجوزش درحالی این روزها تنها مقصر ماجرا حداقل ازسوی رسانه‌های نزدیک به محافظه‌کاران اعلام می‌شود که به‌زعم ناظران، اگر قصور و تقصیری نیز در این میان متوجه او باشد، فرماندهان نظامی بالادستی او نیز به همان میزان مقصرهستند. اتهامات و قصوری که شاید شفاف‌سازی تمام‌عیار آنها تنها راه جلب دوباره اعتماد افکار عمومی باشد.

 پیچ و خم‌های غرامت

در میان و کنار ابهامات فنی و نظامی و بعضا سیاسی هواپیمای اوکراینی، از قرار معلوم مباحث اقتصادی مرتبط با آن نیز در پیچ و خم‌های خاص خود باقی مانده است. جمهوری اسلامی پس از بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح و اعتراف به انهدام هواپیمای مسافربری صراحتا اعلام کرد که خسارت و غرامت ناشی از این اقدام را تقبل کرده و تمام و کمال مبالغ را به خانواده‌های قربانیان پرداخت خواهد کرد ولی از آن زمان تاکنون نه‌تنها این مهم عملیاتی نشده، بلکه به نظر می‌رسد هنوز مذاکرات لازم برای عملی‌سازی آن نیز صورت نگرفته باشد؛ چنان‌که رییس سازمان هواپیمایی جمهوری اسلامی شنبه شب بار دیگر از آمادگی تهران برای مذاکره بر سر این مهم و پرداخت غرامت مطابق قوانین بین‌المللی سخن به میان آورد و تاکید کرد که جلسه بعدی مذاکرات مهر ماه سال جاری در تهران برگزار خواهد شد؛ مذاکراتی که امید است حداقل در این زمینه به نتیجه برسد تا برای اندکی هم که شده از تلخی این انهدام بکاهد.

منبع: همشهری