ازدواج موقت حلال است یا حرام؟ (بررسی نظر شیعه و سنی)

ستاره | سرویس مذهبی – یکی از اختلافاتی که بین مسلمانان شیعه و سنی است بحث ازدواج موقت است. ازدواج موقت در مذهب شیعه حلال است اما اهل سنت این ازدواج را حرام می دانند.و همواره شیعیان را به خاطر این که حرام خدا را حلال کرده اند توبیخ می کنند. آیا واقعا ازدواج موقت حرام است؟ روایات در مورد ازدواج موقت چه می گویند؟ با ستاره همراه باشید.

 

ازدواج موقت از دیدگاه اهل سنت

خداوند در آیه ۲۴ سوره نسا می فرماید:

«…فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً ۚ…»

«…و زنانی را که متعه [= ازدواج موقت‌] می‌کنید، واجب است مهر آنها را بپردازید…»

طبق نظر مفسران منظور از «مَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ» همان نکاح متحه می باشد. (جامع البیان، ج ۵، ص ۱۸؛ الناسخ و المنسوخ ابن حزم، ص ۳۳؛ تفسیر القرطبی، ج ۵، ص ۱۳۰؛ تفسیر ابن کثیر، ج ۱، ص ۴۸۵)

 

اهل سنت: بر اساس قرآن ازدواج موقت حرام است

اهل سنت هم بر این باورند که این آیه مجوزی برای ازدواج موقت است اما روایات گوناگونی وجود دارد که نشان می دهد آیات دیگری این آیه را نسخ کرده اند که این آیات به شرح زیر می باشند:

۱. آیات ۵ تا ۷ سوره مومنون

«وَ الَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ. إِلَّا عَلَىٰ أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ. فَمَنِ ابْتَغَىٰ وَرَاءَ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْعَادُونَ»

«و آنها که دامان خود را (از آلوده شدن به بی عفتی) حفظ می کنند. تنها آمیزش جنسی با همسران و کنیزان شان دارند، که در بهره گیری از آنان ملامت نمی شوند. و کسانی که غیر از این طریق را طلب کنند، تجاوزگرند.»

• ابن عباس درباره این آیات می گوید: متعه در اول اسلام وجود داشته است و هرگاه مردی به شهر دیگری مسافرت می کرد که در آنجا آشنایی نداشت در آن شهر با زنی ازدواج موقت می کرد تا از اثاث او حفاظت کند و زندگی اش را اداره نماید. این حکم تا نزول آیه ۶ سوره مومنون ادامه داشته است اما خداوند آیات پیشین را به این آیه نسخ کرده و ازدواج را مختص همسر دائم و یا کنیز کرده است؛ بر این اساس ازدواج موقت حرام شده است.

(السنن الکبری البیهقی، ج ۷، ص ۲۰۶؛ الدرّ المنثور، ج ۲، ص ۱۳۹- ۱۴۰؛ مستدرک الصحیحین، ج ۲، ص ۲۰۵؛ سنن الترمذی، ج ۲، ص ۲۹۵)

• عبدالله بن ابی ملیکه نیز درباره ازدواج موقت از عایشه سوال کرد. عایشه این جواب را داده است: «بین من و شما کتاب خدا حکم می کند؛ خداوند می فرماید: وَ الَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ. إِلَّا عَلَىٰ أَزْوَاجِهِمْ… پس کسی که از این دو (همسر دائم و کنیز) تجاوز کند مشمول فَمَنْ ابْتَغی وَراءَ ذلِکَ فَأُولئک هُمُ الْعادُون می گردد.»

(الدرّ المنثور، ج ۵، ص ۶؛ مستدرک الصحیحین، ج ۲، ص ۳۰۵)

 

۲. آیات طلاق و عده

• با توجه به آیات زیر آیه متعه (ازدواج موقت) نسخ شده است. زیرا در ازدواج موقت نیازی به طلاق و عده نیست:

«يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ…» (آیه ۱ سوره طلاق)

«ای پیامبر! هر زمان خواستید زنان را طلاق دهید، در زمان عدّه، آنها را طلاق گویید…»

 

«وَ الْمُطَلَّقَاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ ۚ…» (آیه ۲۲۸ سوره بقره)

«زنان مطلقه باید به مدت سه مرتبه عادت ماهانه دیدن (و پاک شدن) انتظار بکشند [= عده نگه دارند]…»

 

«وَ اللَّائِي يَئِسْنَ مِنَ الْمَحِيضِ مِنْ نِسَائِكُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ…» (آیه ۴ سوره طلاق)

«و از زنانتان، آنان که از عادت ماهانه مأیوس اند، اگر در وضع آنها (از نظر بارداری) شک کنید، عده آنان سه ماه است…»

 

۳. آیه میراث زن و مرد

• با توجه به این که در ازدواج موقت زن وارث مرد نخواهد شد و مرد نیز ارثی از زن نمی برد لذا این آیه نیز آیه متعه را نسخ می کند.

(الدرّ المنثور، ج ۲، ص ۱۴۰)

 

اهل سنت: بر اساس روایات ازدواج موقت حرام است

اهل سنت علاوه بر استناد به آیات قرآن روایاتی را نیز ذکر می کنند که بر اساس آن ها ازدواج موقت حرام است:

• از امام علی (ع) روایت است که رسول خدا (ص) در روز فتح خیبر مسلمانان را از ازدواج موقت نهی کرده اند.

(سنن النسائی، ج ۶، ص ۱۲۶)

درباره این رویات آمده است که ابن عباس اجازه می داد که مسلمانان ازدواج موقت کنند اما امام علی (ع) به او فرمود: «رسول خدا در روز خیبر از دو چیز نهی کرد: گوشت الاغ های اهلی و متعه زنان.»

(سنن النسائی، ج ۶، ص ۱۲۶؛ صحیح البخاری، ج ۵، ص ۷۸؛ صحیح مسلم، ج ۶، ص ۶۳؛ سنن الترمذی، ج ۳، ص ۱۶۳؛ مسند أحمد، ج ۱، ص ۱۴۲؛ السنن الکبری (البیهقی)، ج ۷، ص ۲۰۱؛ شرح صحیح مسلم (نووی)، ج ۹، ص ۱۸۹؛ سنن ابن ماجه، ج ۱، ص ۶۳۰)

 

• سبره جهنی نقل می کند که پیامبر (ص) در روز فتح مکه، اجازه داد تا مسلمانان ازدواج موقت کنند اما قبل از خروج از مکه دوباره ازدواج موقت را حرام اعلام کرد.

(نیل الأوطار، ج ۶، ص ۲۶۹)

 

• در روایت دیگری آمده است که پیامبر (ص) در روز فتح مکه فرمود: «ای مردم! من به شما اجازه دادم تا زنان را متعه کنید، اکنون بدانید که خداوند متعه زنان را تا روز قیامت حرام گردانید، لذا هر کسی که زنی را متعه نموده است و در کابین دارد رها کند.»

(سنن ابن ماجه، ج ۱، ص ۶۳۱)

 

اهل سنت: ازدواج موقت عقلاً حرام است

• منظور از ازدواج به دنیا آوردن فرزند و محافظت از نسل انسان هاست در حالی که ازدواج موقت فقط به دنبال بر آوردن نیازهای شهوانی است و در حقیقت شبیه به زنا می باشد.

(فقه السنّه، ج ۲، ص ۴۲)

 

اهل سنت: تحریم ازدواج موقت توسط عمر

• عمر بن خطاب در زمان خلافت خودش ازدواج موقت را حرام کرد و صحابه پیامبر (ص) هیچ کدام مخالفتی نکردند. این نشان می دهد که عمر در صدور این حکم اشتباه نکرده است.

(فقه السنّه، ج ۲، ص ۴۲)

 

 

شیعیان: مجوز ازدواج موقت در قرآن

خداوند در آیه ۲۴ سوره نسا اجازه عقد و ازدواج موقت را داده است. چنان چه بسیاری از مفسرین اهل سنت نیز عقیده دارند که این آیه درباره ازدواج موقت می باشد.

علمای شیعه معتقدند روایاتی را که اهل سنت بر مبنای آن ها آیه ازدواج موقت را نسخ شده می دانند مخدوش می باشد:

۱. این روایات اخبار آحادی است و قدرت اثبات نسخ را ندارند. فخر رازی و ابن جوزی هم بر این باورند.

(التفسیر الکبیر، ج ۱، ص ۵۴؛ نواسخ القرآن، ص ۱۲۵)

 

۲. این اخبار با روایاتی که دلالت بر نسخ نشدن آیه ازدواج موقت دارد در تعارض است و اعتباری ندارد:

ابن عباس برای اثبات اجازه ازدواج موقت به آیه ۲۴ سوره نسا استدلال می کرد و می گفت: «نکاح متعه رحمتی از طرف پروردگار است که به امت محمد (ص) داده بئود و اکر عمر بن خطاب از انجام آن ممانعت نمی کرد هیچ شخصی به جز افراد شقی زنا نمی کردند.»

(بدایه المجتهد، ج ۲، ص ۴۷؛ المصنَّف «الصنعانی»، ج ۷، ص ۴۹۷)

امام علی (ع) فرمود: «اگر عمر بن خطاب از متعه نهی نکرده بود هیچ کس گرفتار زنا نمی شد مگر شقی ترین افراد.»

(جامع البیان، ج ۵، ص ۱۹؛ الدرّ المنثور، ج ۲، ص ۱۴۰؛ نواسخ القرآن ابن جوزی، ص ۱۲۴)

از ابن عباس پرسیدند که آیا متعه زناست یا نکاح؟ او گفت نه نکاح است و نه زنا. پرسیدند پس چیست؟ گفت: «متعه است همانطور که خداوند متعال فرموده است: فما استمتعتم…»

(نیل الأوطار، ج ۶، ص ۲۷۰؛ تفسیر القرطبی، ج ۵، ص ۱۳۲)

 

۳. دلایل فراوانی وجود دارد که ازدواج موقت در زمان پیامبر (ص) و خلیفه اول و دوم رایج بوده است.

 

۴. بعضی از اندیشمندان اهل سنت از جمله نووی در المجموع و فیومی در المصباح المنیر بر این عقیده اند که آیه ازدواج موقت آیه محکّمه است. این بدان معناست که این آیه ثابت است و تا قیامت به آن عمل می شود.

(المجموع، ج ۱۶، ص ۲۵۳؛ المصباح المنیر، ج ۲، ص ۹۷)

 

شیعیان: مجوز ازدواج موقت در روایات و سنت پیامبر (ص)

روایاتی که اهل سنت در مورد حرام بودن ازدواج موقت به آن استناد می کنند هیچ دلالتی بر حرام بودن ابدی این ازدواج ندارد زیرا:

۱. ازدواج موقت در زمان پیامبر (ص) وجود داشته است:

عطا به نقل از جابر بن عبدالله می گوید: «ما در عهد پیامبر (ص) و در عهد ابوبکر و عمر متعه می کردیم و عمر از آن نهی کرد.

(مسند أحمد بن حنبل، ج ۳، ص ۳۸۰؛ صحیح مسلم، ج ۴، ص ۱۳۱؛ فتح الباری، ج ۹، ص ۱۴۱؛ المصنّف «الصنعانی»، ج ۷، ص ۴۹۷؛ کنز العمّال، ج ۱۶، ص ۵۲۳)

نقل قولی از عمر بن خطاب است که نشان می دهد ازدواج موقت از سنت های پیامبر (ص) بوده است. او در یکی از خطبه هایش گفته: «دو متعه در زمان رسول خدا (ص) وجود داشت و من شما را از آن دو نهی می کنم و کسی مرتکب شود مجازاتش می کنم؛ متعه حج و متعه زنان.»

(المبسوط السرخسی، ج ۴، ص ۲۷؛ المغنی ابن قدامه، ج ۷، ص ۵۷۲؛ المحلّی ابن حزم، ج ۷، ص ۱۰۷؛ کنز العمّال، ج ۱۶، ص ۵۲۱؛ تفسیر القرطبی، ج ۲، ص ۳۹۲)

ابن عباس در حالی متعه را جایز می دانست که عبدالله بن زبیر آن را نهی می کرد. ابن عباس در فتوایش درباره ازدواج موقت چنین می گوید: «مادر عبدالله بن زبیر (دختر ابوبکر) زنده است و شهادت می دهد که رسول خدا (ص) متعه را اجازه داده است.»

(صحیح مسلم، ج ۴، ص ۵۵، مسند أحمد بن حنبل، ج ۶، ص ۳۴۸؛ المعجم الکبیر، ج ۲۴، ص ۷۷ و ۷۸)

 

۲. روایاتی که از پیامبر (ص) نقل شده مبنی بر نهی ازدواج موقت مختلف و مضطرب است. بعضی از این روایات متعه را در روز فتح خیبر ممنوع می داند و بعضی در روز فتح مکه و غزوه تبوک. بعضی دیگر ازدواج موقت را در حجه الوداع نهی کرده است. این روایات نشان می دهد که پیامبر (ص) چند بار حکم ازدواج موقت را تغییر داده است که اغلب موقت بوده و مصلحتی در کار بوده است و به همین دلیل نمی تواند حرمت ابدی ازدواج موقت را ثابت کند.

 

شیعیان: مجوز ازدواج موقت از دیدگاه عقلی

شیعیان بر این عقیده اند که فواید ازدواج دائم در ازدواج موقت هم وجود دارد:

• با ازدواج دائم عفاف بر جامعه حاکم می شود و جوانان چشم به ناموس مردم ندارند و با ازدواج موقت عفاف و پاکدامنی تحقق می یابد.
• ازدواج دائم و موقت از اختلاط نطفه جلوگیری می شود.
• ازدواج دائم راه تولید نسل و تشکیل خانواده است و در ازدواج موقت نیز خیلی ها صاحب فرزند شده اند.
• ازدواج دائم و موقت از ترویج زنا جلوگیری می کند.

 

شیعیان: بسیاری از صحابه با فتوای عمر مخالف بوده اند

در این که عمر سنت حج تمتع و نکاح متعه را تغییر داده شکی نیست. اما بسیاری از صحابه با این حکم عمر مخالفت کرده اند. کسانی از جمله: امام علی (ع)، جابر بن عبدالله انصاری، مسلمه بن اکوع، اسما بنت ابی بکر، ابن مسعود، این عباس، معاویه بن ابی سفیان، عمرو بن حریث، مغیره ابن شعبه و ابوسعید خدری.

حتی از بین تابعین (کسانی که با صحابه پیامبر (ص) ملاقات داشته اند و آن ها را درک کرده اند) هم کسانی از جمله: ابن جریج، عطاء، مجاهد، طاووس، سعید بن جبیر و همچنین گروهی از اهل مکه و مدینه و کوفه از جمله مخالفان این حکم عمر بوده اند.

در مورد فتوای عمر به حرمت حج تمتع نیز همه مسلمانان هم در فتوا و هم در عمل، با او مخالفت کرده اند و جالب است که در مورد حکم عمر در مورد ازدواج موقت به کلام او استناد می کنند اما در مورد حج تمتع سخن او را نادیده می گیرند.