حکم شرعی تلقیح مصنوعی و استفاده از رحم اجاره ای چیست؟

رحم اجاره‌ای

وقتی که رحم زنی توانایی نگهداری جنین را نداشته باشد و آن را سقط کند پزشکان تخمک او را با اسپرم شوهرش در شرایط آزمایشگاهی تلقیح می‌کنند و آن را به رحم زن دیگری انتقال می‌دهند که شوهر ندارد (مادر جانشین یا قائم‌مقام). وقتی که نوزاد متولد شد بر اساس قراردادی که بسته‌اند مبلغ معینی را به مادر جانشین می‌دهند و کودک را تحویل می‌گیرند. آیا این کار از نظر شرعی درست است؟

آیت‌الله مکارم شیرازی:

این کار ذاتاً مانع شرعی ندارد، ولی مستلزم مسائل جنبی حرامی از قبیل لمس و نظر کردن است و برای مجاز بودن این محرمات جنبی باید ضرورتی وجود داشته باشد.
آیت‌الله خامنه‌ای:

عمل مذكور فی‌نفسه اشكال ندارد ولى واجب است از مقدمات حرام مانند لمس و نظر اجتناب شود.
آیت‌الله سیستانی:

فی حد نفسه اشکال ندارد.
آیت‌الله صافی گلپایگانی:

تلقیح نطفه مرد به عیال خودش مانعی ندارد و اولاد، ملحق به طرفین هستند و از پدر و مادر ارث می‎برند.
آیت‌الله نوری همدانی:

اگر تلقیح (رساندن نطفه مرد به رحم زن) به این صورت باشد كه زن و شوهر مابین خودشان نطفه را از شوهر گرفته در رحم آن زن داخل كنند و واسطه‌ای در بین نباشد بدون اشكال جایز است و بچه‌ای كه از این راه به وجود می‌آید متعلق به آن‌هاست. و در صورتی كه واسطه ای در این تلقیح دخالت داشته باشد هرچند آن واسطه به جهت نگاه كردن به عضوی كه نگاه اجنبی بر آن جایز نیست یا لمس كردن آن كه خود گناهی است باشد ولی چون فرزند از نطفه شوهر آن به وجود آمده است باز احكام فرزند بودن، به طور كلی بر او مترتب می‌گردد.

آیا در مورد رحم اجاره‌ای اجازه صاحب رحم لازم است؟
آیت‌الله مکارم شیرازی:

بله لازم است.

آیا مادر جانشین می‌تواند در قبال این کار اجرتی دریافت کند؟
آیت‌الله مکارم شیرازی:

مانعی ندارد.

کودکی که به این شکل به دنیا می‌آید به کدام زن تعلق دارند و از کدام یک ارث می‌برند؟
آیت الله مکارم شیرازی:

این فرزند متعلق به صاحبان نطفه می‌باشد و به آن‌ها محرم است و از آن‌ها ارث می‌برد. مادر جانشین در این مسئله به منزله مادر رضاعی او و در بعضی جهات نسبت به آن اولویت دارد؛ چرا که تمام گوشت و استخوان او از وی روییده است. بنابراین با او محرم است و حرام است که بعداً با آن زن و فرزندان او ازدواج کند اما ارث نمی‌برد.

آیا شوهر مادر جانشین هم به این کودک محرم است؟
آیت‌الله مکارم شیرازی:

بله محرم است اما نوزاد از او ارث نمی‌برد.

در این روش اگر مادر جانشین شوهر داشت آیا اجازه او لازم است؟
آیت‌الله مکارم شیرازی:

بله باید با اجازه شوهرش باشد.

 

در مورد رحم اجاره ای حرف زیاد است. اگر دوست داشتید مقاله «رحم اجاره ای از نظر فقهی و قانونی چه حکمی دارد؟» را هم مطالعه کنید.

آیا بارداری به این روش صحیح است؟
آیت‌الله مکارم شیرازی:

این کار ذاتاً اشکالی ندارد؛ ولی چون معمولاً مستلزم نظر و لمس حرام است، تنها در صورت ضرورت جایز می‌باشد.
آیت‌الله خامنه‌ای:

تلقیح آزمایشگاهى اسپرم و تخمك زن و شوهر فی‌نفسه اشكالى ندارد و كودك نیز متعلق به آن‌ها می‌باشد، ولى واجب است از مقدمات حرام مانند لمس و نظر اجتناب شود.

اگر جنین تشکیل شده در این روش در رحم مصنوعی پرورش پیدا کند حکم آن چیست؟
آیت‌الله مکارم شیرازی:

فرزند مذکور حلال‌زاده است.
آیت‌الله سیستانی:

ظاهر آن است که به صاحب تخمک و اسپرم ملحق می‌گردد و میان او و آن دو همه احکام نَسَب حتی ارث جاری می‌شود. البته اگر پیش از انجام تلقیح یکی از آن دو از دنیا برود، فرزند از او ارث نمی‌برد.

آیا انتقال این جنین‌ها به رحم خانم‌هایی که اصلاً امکان بارداری برایشان وجود ندارد درست است؟
آیت‌الله مکارم شیرازی:

این کار ذاتاً مانع شرعی ندارد ولی چون مستلزم لمس و نظر حرام است تنها در صورت ضرورت جایز می‌باشد.

بانک نطفه

اگر افراد به هر دلیلی امکان بچه‌دار شدن نداشته باشند آیا می‌توانند با مراجعه به بانک نطفه از اسپرم‌ها یا تخمک‌های مجهول‌الهویه استفاده کنند؟
آیت‌الله مکارم شیرازی:

استفاده از نطفه بیگانه برای بچه‌دار شدن جایز نیست.

بارداری با اسپرم دیگران

این کار گناه دارد و جایز نیست؛ مگر اینکه شما از شوهرتان طلاق بگیرید و بعد از گذشتن عده به عقد موقت مثلاً یک روزه مردی درآیید (هرچند او را هرگز ندیده و نبینید) و نطفه آن مرد را در مطب دکتر گرفته و به شما تزریق کنند و بعد از تولد فرزند مجدداً به عقد شوهرتان درآیید. در غیر این صورت جایز نیست.
آیت‌الله خامنه‌ای:

تلقیح زن از طریق نطفه مرد اجنبى فی‌نفسه اشکال ندارد ولى باید از مقدمات حرام از قبیل نگاه و لمس حرام و غیر آن‌ها اجتناب شود و به هر حال نوزاد به دنیا آمده متعلق به شوهر آن زن نیست بلکه صاحب نطفه پدر او می‌باشد.
آیت‌الله سیستانی:‌

تلقیح زن جز با منی شوهر جایز نیست، چه شوهر داشته باشد چه نداشته باشد، چه زن و شوهر بر آن راضی باشند و چه نباشند و چه تلقیح به وسیله شوهر باشد یا دیگری.
وارد کردن اسپرم مرد اجنبی به رحم زن جایز نیست ولی تلقیح تخمک زن با اسپرم مرد اجنبی در خارج از رحم و وارد کردن آن در رحم فی حد ذاته جایز است و حرمت آن به لحاظ امور جانبی است که معمولاً لازم می‌آید مانند کشف عورت و به هر حال فرزند منتسب به صاحب اسپرم است و ربطی به شوهر ندارد ولی اگر دختر باشد با او محرم است زیرا فرزند همسر اوست و همچنین محرمیت فرزند با فامیل آن زن محقق است.
آیت‌الله صافی گلپایگانی:

تلقیح نطفه اجنبی به اجنبیه حرام است.
آیت‌الله نوری همدانی:

انتقال دادن نطفه غیر شوهر به رحم زن جایز نیست و در صورت انتقال فرزندی كه از این راه به وجود می‌آید فرزند غیر مشروع است.
آیت‌الله سبحانی:

این کار جايز نيست.

تلقیح مصنوعی غیرمجاز

اگر اسپرم از مردی گرفته شود که از دنیا رفته است (با توجه به این که اسپرم‌ها تا ۷۲ ساعت پس از مرگ فرد، زنده می‌مانند) و به روش تلقیح مصنوعی به رحم زن منتقل شود این تلقیح اشکال دارد. همچنین اگر اسپرم با رضایت شوهر گرفته شود اما قبل از تلقیح، شوهر از دنیا برود انجام تلقیح مجاز نیست ولی اگر پزشکان اطلاعی از مرگ شوهر پیدا نکرده باشند فرزند به دنیا آمده حلال‌زاده است. این فرزند به مادرش محرم است و از او ارث می‌برد اما از پدرش ارث نمی‌برد.
آیت‌الله خامنه‌ای:

عمل مذکور در مساله بالا هرچند فی‌نفسه اشکال ندارد ولی کودکی که از این طریق متولد می‌شود ملحق به صاحب نطفه و تخمک بوده و الحاق آن به زنی که صاحب رحم است مشکل می‌باشد لذا باید نسبت به احکام شرعی مربوط به نسب، احتیاط رعایت شود.
آیت‌الله سیستانی:

تلقیح زن با منی شوهر پس از مرگ او ـ بنا بر احتیاط واجب ـ جایز نیست و اگر انجام شود فرزند از او ارث نمی‌برد، گر چه به او منتسب است.

جمع‌بندی

با توجه به مسائلی که مطرح شد می‌توان به این جمع‌بندی رسید که:

* استفاده از رحم اجاره‌ای برای بچه‌دار شدن اشکالی ندارد.
* برای تلقیح خارج رحمی مانع شرعی وجود ندارد ولی در صورتی که شوهر در قید حیات باشد.
* نمی‌توان با اسپرم یا تخمک مجهول‌الهویه باردار شد.
* زن نمی‌تواند با اسپرم مردی غیر از شوهرش باردار شود.
* البته در تمامی این موارد نباید فعل حرامی صورت بگیرد (لمس و نگاه حرام) و این که برای هر حکمی استثناهایی وجود دارد که باید مورد توجه باشد.
یادتان باشد که ستاره در بخش نظرات پاسخگوی ابهامات شما خواهد بود.