نویسنده: مجله ستاره
بروزرسانی: 5 دی 1400
ستاره | سرویس گردشگری – سامرا، از شهرهای زیارتی شیعیان در عراق که حرم عسکریین در آن قرار دارد. سامرا در بین تکریت و بغداد واقع است. شهرت این شهر به دلیل وجود بارگاه امامین عسکریین و محل تولد امام مهدی (عج) است. سامرا در سال ۲۲۱ق مرکز خلافت معتصم عباسی شد. حرم عسکریین یکی از مکان‌های مذهبی و معروف سامراست که هر ساله پذیرای مسلمان از سراسر جهان است.
موقعیت جغرافیایی حرم عسکریین
حرم عسکریین در مرکز سامرا قرار دارد. این شهر در کرانه شرقی رود دجله، در میان راه بغداد تکریت واقع شده است. در حال حاضر، این شهر مرکز استان صلاح الدین است که از شرق به استان تمیم (کرکوک)، از شمال به نینوا، از غرب به استان الانبار و از جنوب به بغداد محدود می‌شود. سامراء در ۱۲۰ کیلومتری شمال بغداد قرار دارد.
حرم عسکریین محل دفن امام هادی(ع) و فرزندش امام حسن عسکری(ع) در شهر سامرا. نرجس خاتون همسر امام حسن عسکری(ع) و مادر امام زمان(عج)، حکیمه خاتون دختر امام جواد(ع) و تعداد دیگری از سادات علوی و علما در این حرم مدفون هستند. کنار این حرم، مسجدی بزرگ قرار دارد که آن را سرداب غیبت امام زمان(عج) می‌خوانند
تصویر هوایی از حرم عسکریین
معماری حرم عسکریین
گنبد و مناره‌ها
بر فراز بقعه و مرقد دو امام گنبدی ساخته بودند که از همه گنبدهای عتبات عالیات بزرگ‌تر و محکم‌تر بود. در عصر ناصر الدوله حمدانی، گنبد کوچکی از گچ و آجر برفراز مرقد ساخته شد. معز الدوله دیلمی گنبد دیگری ساخت. در زمان ناصرالدین شاه، آن را از ثلث ثروت امیرکبیر تذهیب و طلایی کردند و شیخ عبدالحسین تهرانی بر این کار نظارت داشت.
محیط گنبد ۶۸ متر و ۷۲ هزار کاشی طلا در آن به کار رفته بود. داخل گنبد آینه کاری و مزین به آیه‌های قرآنی و نام ائمه اطهار با کاشی‌های هفت رنگ بود. در دو طرف گنبد دو گلدسته بزرگ به ارتفاع ۳۶ قرار داشت.
برای نخستین بار، الناصر، خلیفه عباسی، در ۶۰۶ق دو مناره برای حرم ساخت. این دو مناره در دورۀ ناصر الدین شاه توسط شیخ عبدالحسین مجتهد تهرانی (شیخ العراقین) تعمیر و بازسازی شدند و قسمت‌های بالای آن را حاج علی اصفهانی کهربایی در ۱۳۸۷ق به طلا آراست. بعد از سقوط صدام و زمانی که عراق در اشغال نیروهای آمریکایی بود در دو انفجار تروریستی، گنبد و گلدسته‌های حرم تخریب شد.
معماری بیرونی حرم عسکریین در سامرا
رواق‌ها و ایوان‌ها
در اطراف روضه و ضریح چهار رواق ساخته‌اند که به وسیله پنج در به داخل روضه و حرم وصل می‌شود؛ دو درب در سمت جنوب، دو درب در سمت شمال و یک درب در سمت مشرق. چهار در از جنس نقره و یک در از طلا و نقره است. سقف و دیوار رواق‌های حرم یک شکل است و همه به دست هنرمندان ایرانی و با هزینه حاج علی نقی کاشانی آینه کاری شده است.
صحن حرم
- صحن اول: در ضلع شرقی و غربی این صحن هجده ایوان قرار دارد و مصلای بزرگ آستان از طریق صحن ارتباط می‌یابد.
- صحن دوم: به نام صحن مصلی به طول پنجاه و عرض چهل متر است.
- صحن سوم: به نام صحن الغیبه ۶۴ متر طول و ۶۱/۵ متر عرض دارد. در دوران اخیر، دیوار صحن‌ها را برداشته و دو سر صحن را به هم وصل کردند. چهار در نیز در آن تعبیه شد که یکی از آن‌ها را سلطان عبدالحمید عثمانی ساخته است. بر روی سر در مقابل ایوان، ساعتی نصب شده است.
استادکاران ایرانی در حال مرمت و ساخت حرم عسکریین
صندوق و ضریح
در قرن چهارم، معزالدوله دیلمی ضریحی از چوب بر روی این صندوق‌ها تعبیه کرد که در دوره‌های بعد بازسازی و مرمت شد. چندی بعد، در عصر صفوی، این ضریح چوبی در آتش سوخت و از بین رفت و از آن به بعد، یک ضریح فولادی، که به دستور شاه سلطان حسین صفوی در ۱۱۱۶ق ساخته شده بود، جایگزین آن گردید و برفراز چهار قبر نصب شد. ضریحی که به دستور سلطان حسین ساخته شده بود تا دوران فتحعلی شاه قاجار باقی بود تا این که وی ضریحی از نقره با پایه‌ای چوبی به جای آن نصب کرد.
در ۱۳۶۰ق اسماعیلیان هند برای مرقد امام حسین(ع) ضریحی از نقره ساختند و ضریح قبلی را، که ناصر الدین شاه ساخته بود، تعمیر کردند و به سامراء بردند.در ۱۳۷۵ق / ۱۳۳۵ش، هنرمندان اصفهانی ضریح زیبایی از طلا و نقره ساختند که استاد محمد صنیع خاتم از جمله آن هنرمندان بود. این ضریح روی چهار قبر مطهر نصب شد. طول این ضریح ۵/۳ و عرض شش گوشه آن ۲۶ متر بود. اطراف آن دارای هفده دهنه شبکه و دو درِ ورودی از طلا و نقره برای راه یابی به داخل بود. روی ضریح شش گلدان طلا و میان آن‌ها تاج‌های طلا قرار داشت. در گوشه‌های بالای ضریح اسماء الهی نوشته شده و حاوی سه ردیف کتیبه بود.
مدفونان در حرم عسکریین
- نرجس خاتون: قبر نرجس خاتون همسر امام حسن عسکری(ع) و مادر حضرت مهدی(ع)، در پشت مرقد امام حسن عسکری(ع) قرار گرفته است.
- حکیمه خاتون: قبر حکیمه دختر امام جواد(ع) و عمه امام حسن عسکری(ع)، پایین پا و چسبیده به ضریح عسکریین است.
- حُدیث: مادر امام حسن عسکری(ع) پس از فوت در خانه مسکونی خود، (آستان عسکریین) به خاک سپرده شد.
- حسین بن علی الهادی: حسین بن علی الهادی(ع) از زاهدان و عابدان روزگار بود و به امامت برادر خود اعتراف داشت. او نیز در حرم عسکریین مدفون است.
- ابوعبداللّٰه جعفر بن علی(جعفر کذاب): ابو عبداللّٰه جعفر فرزند امام علی النقی(ع) را پس از فوت، در خانه پدرش، همان جا که امام هادی دفن است، به خاک سپردند.
- سمانه بنت علی: سمانه یا سمانه مغربیه، مادر امام هادی(ع) در خانه امام هادی(ع) از دنیا رفت و در همان جا، کنار فرزندش، دفن شد.
- ابوهاشم جعفری: داوود بن قاسم فرزند اسحاق بن عبداللّٰه بن جعفر بن ابی طالب و از نواده‌های جعفر طیار است. قبر او در داخل ضریح و آستان عسکریین قرار دارد.
- آقا رضا همدانی از شاگردان خاص میرزای شیرازی در سامرا؛که پس از درگذشت وی، مرجعیت شیعیان را عهده‌دار شد.
حرم عسکریین بعد از مرمت و ترمیم
سرداب غیبت
سرداب غیبت از زیارتگاه‌های شیعیان در شهر سامرا است. سرداب که در شمال غربی حرم عسکریین قرار دارد بخشی از خانه مسکونی امام حسن عسکری(ع) بود که در آن به عبادت می‌پرداخت و پس از او محل سکونت امام زمان(عج) بوده است. این محل قداست و احترام ویژه‌ای نزد شیعیان دارد.
در گذشته، مکان سرداب فضای محدود و بسته‌ای بود که تعداد کمی از زائران موفق به ادای نماز و زیارت در آن مکان می‌شدند اما در حال حاضر زیر زمین صحن حرم مطهر در مجاورت این سرداب به مسجد بزرگی تبدیل شده که صدها زائر می‌توانند در آن مکان همزمان به نماز و عبادت مشغول گردند.
شیعیان سرداب را محل زندگی حضرت حجت ندانسته و معتقدند امام زمان(عج) در طول دوران غیبت، میان مردم بوده در مجامع شرکت می‌کند و بر امور عالم نظارت دارد نه اینکه تا زمان ظهور در سرداب مخفی شده باشد. سید محسن امین می‌نویسد: این توهمی فاسد است که برخی می‌پندارند حضرت مهدی(عج) در این سرداب است، جز این نیست که تبرک به این مکان تنها برای تبرک به آثار صالحین است. زیرا سه تن از امامان شیعه در این مکان زندگی کرده‌اند.
سرداب غیبت نزدیک حرم عسکریین
پیشنهاد ستاره
