نویسنده: زهرا روشنایی
بروزرسانی: 11 آذر 1400
ستاره | سرویس روانشناسی – طرحواره درمانی یک رویکرد درمانی ترکیبی و نو است که مخصوصا به بیماران مبتلا به اختلالات شخصیت مانند اختلالات شخصیتی مرزی کمک شایانی می‌کند. این روش درمانی توسط دکتر جفری یانگ طرح ریزی شده است. او با ترکیب اصول درمان‌هایی مانند گشتالت درمانی، درمان شناختی رفتاری و سازنده گرایی این رویکرد علمی را ارائه کرده است.
طرحواره درمانی چیست؟
طرحواره درمانی یک شیوه مبتنی بر شواهد است که به منظور ایجاد تغییر در دینامیک‌های شخصیت افراد با مشکلات عاطفی و روحی مزمن کاربرد دارد. درحالی که این روش بر استراتژی‌های درمان شناختی رفتاری بنا نهاده شده است، طرحواره درمانی به عنوان یک مدل یکپارچه درنظر گرفته می‌شود. زیرا بر شناخت درمانی، رفتارگرایی، نظریه دلبستگی و درمان مبتنی بر احساسات و روابط و سایر مکاتب روانشناسی به صورت ادغام شده تمرکز دارد.
درحالیکه درمان شناختی – رفتاری استاندارد و درمان رفتاری دیالکتیکی در کاهش علائم حاد بسیار موثر است، طرحواره درمانی نیز در کاهش علائم مزمن تاثیر بسزایی دارد، همچنین در موارد زیر نیز کاربردی است:
- شناسایی و حل الگو‌های رفتاری خودویرانگر و پس زمینه‌های احساسی عمیق
- بنا نهادن پاسخگویی انعطاف پذیر و مولد در برابر چالش‌های زندگی
- و شکل دادن و فعال کردن نقاط قوت شخصیت
نظریه طرحواره
طرحواره یک الگوی منسجم، پایدار و منفی است که در طول کودکی و نوجوانی شکل گرفته و توسعه می‌یابد و از طریق اندیشه‌ها، باور‌های مرکزی و اعمال و روابط فرد در طول زندگی تقویت می‌شود. زمانی که نیاز‌های اصلی فرد در کودکی دیده و برآورده نمی‌شوند، طرحواره‌های منفی رشد می‌کنند. زمانی که والدین کم و بیش قادر به برآورده کردن نیاز‌های عاطفی و بنیادین کودکشان هستند، کودک به یک جوان سالم تبدیل می‌شود.
نیاز‌های اساسی کودکان عبارتند از:
- ایمنی
- ثبات و قابلیت پیش بینی
- عشق، پرورش و توجه
- پذیرش و ستایش
- همدلی
- راهنمایی و پشتیبانی
- معتبر شمردن احساسات و نیاز‌ها
زمانی که یک طرحواره جوانه می‌زند یا فعال می‌شود، تمامی افکار و احساسات شما تحت سلطه‌ی این طرحواره قرار می‌گیرند. در این لحظه است که شما احساسات منفی افراطی و افکار ناکارآمدی را تجربه می‌کنید. ممکن است شما به منظور مقابله با درد و ناراحتی در زمان فعال شدن یک طرحواره، به سبک‌های مختلفی با آن روبرو شوید:
- تسلیم شدن: تسلیم شدن در مقابل طرحواره و عمل کردن یا احساس کردن به گونه‌ای که گویی آن‌ها حقیقت دارند.
- اجتناب: پیدا کردن راه‌هایی که از طرحواره خود فرار کنید یا جلوی آن را بگیرید.
- جبران افراطی: تلاش برای انکار طرحواره با انجام کار‌هایی مخالف با آنچه که طرحواره شما را به سویشان سوق می‌دهد.
زمانی که یک طرحواره فعال شود، شما ممکن است یک واکنش احساسی شدید یا تغییر خلق و خو تجربه کنید و سپس وارد حالت مقابله‌ای به نام mode (حالت) می‌شوید. چهار دسته حالت طرحواره وجود دارد:
- حالت کودک ذاتی: آسیب پذیری، خشم، ناسازگاری، تحریک پذیری، خرسندی
- حالت‌های مقابله‌ای ناهنجار: جدایی، انطباق، جبران بیش از حد
- حالت بزرگسال ناسالم: مجازات گر، منتقد
- حالت بزرگسال سالم
۱۸ طرحواره تعریف شده
۱. طرحواره محرومیت هیجانی
اعتقاد بر اینکه نیاز‌های عاطفی اولیه شما هرگز توسط کسی برآورده نخواهد شد. سه دسته دارد:
- نیاز به محبت، عشق و نزدیکی
- نیاز به همدلی، شنیده شدن و فهمیده شدن
- نیاز به حمایت، مشاوره، راهنمایی و هدایت
۲. طرحواره رها شدگی
انتظار از دست دادن هرکسی که پیوند عاطفی با او برقرار شده است. شما ممکن است به این باور برسید که در هر صورت، روابط نزدیک در نهایت پایان خواهند یافت.
۳. طرحواره بی اعتمادی/ سوء استفاده
انتظار اینکه دیگرا عمدا از شما سودجویی می‌کنند. شما از دیگران انتظار دارید به شما آسیب برسانند، خیانت کنند یا ناامیدتان کنند. شما اغلب از همان اول به حمله کردن و یا به انتقام گرفتن فکر می‌کنید.
۴. طرحواره انزوای اجتماعی
باور به اینکه شما از تمام دنیا جدا هستید، از سایر مردم متفاوت هستید یا بخشی از اجتماع نیستید.
۵. طرحواره شرم و نقص
باور به اینکه در درون دارای نقص هستید و اگر دیگران به شما نزدیک شوند این را می‌فهمند و از رابطه بیرون می‌روند. این احساس ضعف و بی کفایتی معمولا به احساس شرم شدید منجر می‌شود.
۶. طرحواره شکست
اعتقاد بر اینکه شما از انجام کار‌های مشابه همسالانتان ناتوان هستید، مثل درس خواندن، ورزش کردن. شما ممکن است احساس حماقت، بی عرضگی و یا بی استعدادی داشته باشید. در نتیجه، شما ممکن است برای رسیدن به چیزی تلاش نکنید چرا که باور دارید شکست می‌خورید.
۷. طرحواره وابستگی
اعتقاد بر این که شما قادر به مدیریت مسئولیت‌های روزمره خود به صورت مستقل نیستید. شما اغلب در حوزه‌هایی مانند تصمیم گیری و شروع کار‌های جدید به کمک دیگران اتکا دارید.
۸. آسیب پذیری در مقابل آسیب و بیماری
اعتقاد بر اینکه شما همیشه در معرض یک فاجعه بزرگ (مالی، طبیعی، پزشکی، جنایی و غیره) هستید. ممکن است منجره به اقدامات محافظتی وسواسی برای مراقبت از خود یا دیگران شود.
۹. طرحواره خویشتن تحول نیافته
الگویی که در آن شما بیش از حد با دیگران؛ پدر، مادر، همسر، از لحاظ عاطفی درگیر می‌شوید. این ممکن است همچنین منجر به این حس شود که شما جهت یابی درونی یا هویت فردی بسیار کمی دارید که باعث تهی بودن شما می‌شود.
۱۰. طرحواره اطاعت
اعتقاد بر این است که شما باید تحت کنترل دیگران باشید تا از عواقب منفی جلوگیری شود. اغلب شما می‌ترسید که اگر اطاعت نکنید دیگران یا عصبانی می‌شوند یا شما را طرد خواهند کرد.
۱۱. طرحواره ایثارگری
قربانی کردن بیش از حد نیاز‌های خود به منظور کمک به دیگران. هنگامی که به نیاز‌های خود توجه می‌کنید، اغلب احساس گناه می‌کنید، بنابراین نیاز‌های دیگران را پیش از خود قرار می‌دهید. شما همچنین ممکن است با کمک به دیگران احساس افزایش اعتماد به نفس کرده یا زندگیتان معنادار بشود.
۱۲. طرحواره بازداری هیجانی
اعتقاد بر اینکه شما باید احساسات و هیجانات خود، به ویژه خشم را سرکوب کنید، زیرا هرگونه احساسات به دیگران آسیب می‌زند یا منجر به از دست دادن اعتماد به نفس، خجالت زدگی یا رها شدن می‌شود.
۱۳. طرحواره ملاک‌های سخت گیرانه
اعتقاد به اینکه هرکاری که انجام می‌دهید به اندازه کافی خوب نیست و همیشه باید سخت‌تر تلاش کنید. انگیزه‌ی این باور این تمایل به پاسخگویی به تقاضا‌های دست بالای درونی است، اغلب به منظور جلوگیری از انتقادات درونی. شما ممکن است احساس لذت از حوزه‌های مختلف زندگیتان نداشته باشید، مانند سرگرمی، کار، خانواده و غیره.
۱۴. طرحواره استحقاق
اعتقاد بر این که شما باید هرآنچه که می‌خواهید را بلافاصله داشته باشید، انجام دهید یا بگویید، صرف نظر از اینکه آیا به دیگران آسیب می‌زند و یا منطقی هست یا خیر. شما به نیاز‌های دیگران توجهی ندارید و از آثار بلندمدت جدایی از دیگران مطلع نیستید.
۱۵. طرحواره خویشتن داری ناکافی
عدم توانایی در تحمل هرگونه خستگی در رسیدن به اهداف و همچنین عدم توانایی در بیان احساسات و انگیزه‌ها. هنگامی که با بی ارادگی شدید درگیر باشد، ممکن است دچار رفتار‌های اعتیاد گونه شوید.
۱۶. طرحواره نیاز به تایید
تاکید زیاد بر بدست آوردن تایید دیگران و شناخته شدن نیاز‌ها و احساساتتان از طریق دیگران.
۱۷. طرحواره بدبینی
یک طرحواره فراگیر که تمرکز بر جنبه‌های منفی زندگی و نادیده گرفتن جنبه‌های مثبت آن است. شما قادر به لذت بردن از ویژگی‌های خوب زندگی نیستید، چون بیش از حد نگران وجوه منفی آن هستید.
۱۸. طرحواره مجازات
معتقد هستید که افراد بابت اشتباهاتشان باید به شدت مجازات شوند. شما ممکن است به شدت کینه‌ای و منتقدانه با دیگران رفتار کنید.
طرحواره درمانی شامل چیست؟
هدف طرحواره درمانی، حذف طرحواره‌ها نیست. بلکه هدف این رویکرد این است که به شما کمک کند پاسخ نیاز‌های اساسی خود را با روشی سازگارانه با افزایش حالت مقابله‌ای بزرگسال سالم به دست آورید تا طرحواره‌های شما کمتر و کمتر فعال و قدرتمند شوند.
مرحله ۱: ارزیابی و آموزش
این مرحله به طور کلی ۵ تا ۷ جلسه طول می‌کشد و تمرکز دارد بر:
- آموزش مدل طرحواره درمانی
- ارزیابی طرحواره‌ها و سبک‌های مقابله‌ای با صحبت کردن و تکنیک‌های احساسی
- ارزیابی و تفسیر نتایج طرحواره‌های مختلف
- فعال کردن طرحواره‌ها بااستفاده از تکنیک‌های احساسی
- فهمیدن اینکه طرحواره‌ها در روند درمانی چگونه خود را نشان می‌دهند
مرحله ۲: درمان به روش طرحواره درمانی
به عنوان یک رویکرد بلند مدت و عمیق، این مرحله از درمان ممکن است حدود یک تا دو سال به صورت یک جلسه در هفته به طول بیانجامد. همانطور که قبلا عنوان شد، طرحواره درمانی از استراتژی‌های مختلفی برای ایجاد تغییر استفاده می‌کند:
- تکنیک‌های شناختی: یادداشت‌های طرحواره‌ای، مزایا و معایب طرحواره‌ها و سبک‌های مقابله‌ای، گفتگو‌های طرحواره‌ای و فلش کارت‌ها
- تکنیک‌های متمرکز بر احساسات: تغییر احساسی از طریق تصاویر، نقش بازی کردن و …
- رابطه‌ی درمانی: ارزیابی و همدلی با طرحواره‌ها زمانی که در طول جلسه فعال می‌شوند.
- روش‌های رفتاری: تکالیف رفتاری، آموزش مهارت‌ها و روش‌های مواجهه‌ای برای غلبه بر فعالسازی طرحواره‌ها
اگر نظر یا تجربه‌ای در این زمینه دارید آن را از طریق بخش “ارسال نظر” با ما و سایر کاربران ستاره در میان بگذارید.
شما می توانید در مورد انواع اختلالات روانی در ستاره اطلاعات کسب کنید.
برگرفته از: mentalhelp
