احکام سجده واجب قرآن چیست؟

آیات سجده

به آیاتی که بعد از شنیدن آن‌ها، سجده بر شما واجب می‌شود، “آیات سجده” می‌گویند. آیات سجده‌دار در قرآن کریم به شرح زیر هستند:

• آیه‌ی ۶۲ از سوره‌ی نجم
• آیه‌ی ۱۹ از سوره‌ی علق
• آیه‌ی ۱۵ از سوره‌ی سجده (الم تنزیل)
• آیه‌ی ۳۷ از سوره‌ی فصلت

نکته مهم

توجه داشته‌ باشید که تفاوتی ندارد شما آیات را بخوانید یا توسط قاری قرآن بصورت زنده یا حتی از رادیو و تلوزیون برای شما پخش شود، در هرصورت باید سجده را بجا آورید. البته برخی از مراجع تقلید، در واجب‌ بودن سجده وقتی که شما آیه را از تلوزیون یا رادیو می‌شنوید، مقداری شک کرده‌اند. با این حال بنابر احتیاط واجب، بهتر است که شما بعد از شنیدن این آیات حتی اگر قصد شنیدن نداشتید و بصورت اتفاقی به گوشتان خورد، سجده بجا آورید.

 

احکام سجده واجب قرآن

در اصطلاح فقهی، به سجده‌ای که بعد از شنیدن آیات قرآن بر مسلمانان واجب می‌شود، “سجده‌ی تلاوت” می‌گویند. توجه داشته‌باشید که برای اینکه سجده به شما واجب شود، لازم است که آیه را بخوانید یعنی به معنای واقعی کلمه با لب و دهان، حروف آیه را ادا کنید (یا بشنوید، چنانکه در قسمت قبلی توضیح دادیم) وگرنه درصورتی که در ذهن این آیات یا قسمتی از آن‌ها را ادا کنید یا برروی صفحه قرآن به آیات نگاه کنید، سجده بر شما واجب نمی‌شود.

چنانکه که در مقدمه گفته شد، این سجده، احکام شرعی چندان خاصی ندارد؛ ما بصورت موردی به احکام این سجده، اشاره می‌کنیم:

 

۱. طهارت

در سجده‌ سهو، باید طهارت داشته‌باشید ولی در سجده‌ی تلاوت واجب نیست.

 

۲. وضو

برای سجده‌ی تلاوت، وضو واجب نیست، البته بهتر است که وضو داشته‌باشید

 

۳. قبله

اشکالی ندارد که به جهت‌های غیر از قبله، سجده انجام شود.

 

۴. حجاب (برای بانوان)

برای بانوان حجاب کامل واجب نیست (البته اگر احتمال می‌دهند که نامحرم به آن‌ها نگاه می‌کند، باید حجاب را حفظ کنند)

 

۵. مواضع هفت‌گانه

در سجده‌های نماز، لازم است که وقتی به سجده می‌روید هفت قسمت از بدن شما به زمین متصل شود (قسمت‌هایی نظیر پیشانی، کف دو دست، سر زانوها). در سجده‌ی تلاوت، لازم نیست که همه‌ی این مواضع کاملا به زمین متصل شوند.

 

۶. مهر و تکیه‌گاه سجده

برای سجده‌ی واجب، نمی‌توان بر پوشاک یا خوراکی‌جات سجده کرد و حتما باید از مهر یا چیزی شبیه به آن، نظیر سنگ استفاده کنید. 

 

چنانکه گفته‌شد، این نوع از سجده، ذکر خاصی ندارد. با این حال برخی از مراجع محترم تقلید، نظیر آیت‌الله خمینی، ذکری از جهت استحباب برای این سجده بیان کرده‌اند:

{لٰا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ حَقّا حَقّا لَا إِلٰهَ الّا اللّٰهُ ایماناً وَ تَصْدِیقاً لَا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ عُبُودِیةً وَ رِقًّا سَجَدْتُ لَک یٰا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقًّا لَا مُسْتَنْکفاً وَ لَا مُسْتَکبِراً بَلْ أَنَا عَبْدٌ ذَلِیلٌ ضَعِیفٌ خَائِفٌ مُسْتَجِیرٌ}

 

 

شنیدن آیات سجده در نماز

اگر شخصی در نماز باشد و شخص دیگری در کنارش مشغول خواندن قرآن باشد و بصورت اتفاقی یکی از آیات سجده‌دار را بخواند، درصورتی که نمازگزار متوجه شود که آیه، سجده‌دار است دو حالت دارد:

• در حال اقامه‌ نماز است، اما در حالت سجده‌ی نماز نیست. در این حالت، باید سریعا سجده کند و بنابر احتیاط، نماز را دوباره بخواند.
• درحال اقامه‌ نماز، در حالت سجده است. در این حالت نیازی نیست که دوباره سجده کند و همان سجده‌ نماز کفایت می‌کند.

 

عذر شرعی و سجده‌ی واجب

خواندنِ قرآن برای زنِ حائض (بانویی که در عادت ماهانه بسر می‌برد) مکروه است. این حکم برای همه‌ی قرآن، بجز آیاتِ سجده‌دار صدق می‌کند. خواندنِ آیات سجده‌دار برای بانوان حائض و افراد جُنب (اشخاصی که جنابت دارند) حرام است.

احکام این بخش به دو قسمت تقسیم می‌شوند:

 

۱. حرام بودن خواندن تمام سوره سجده‌ دار

مطابق با نظر آیت‌الله خمینی، آیت‌الله بهجت، آیت‌الله فاضل لنکرانی و آیت‌الله نوری همدانی خواندنِ تمام سوره‌ سجده‌دار حرام است

 

۲. حرام بودن خواندن آیه سجده دار

مطابق با نظر آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله تبریزی، آیت‌الله سیستانی، آیت‌الله صافی و آیت‌الله مکارم شیرازی، فقط خواندن آیه‌ سجده‌دار حرام است و خواندن بقیه‌سوره اشکالی ندارد.

نکته مهم

البته توجه داشته‌باشید که اکثر مراجع تقلید، قرائت آیات سجده‌دار توسط زن حائض را حرام می‌دانند ولی شنیدن این آیات توسط بانوان حائض یا جنب (درحالی که شخص دیگری برای زن حائض بخواند) خالی از اشکال است. البته فراموش نکنید که بعد از شنیدن آیه‌ی سجده‌دار باید سجده‌ آن راهم بجا آورند.

 

 

شنیدن همزمان دو آیه سجده دار

اگر یکی از آیات سجده‌دار را بخوانید و قصد سجده کنید و در همان موقع، از زبان یکی از اطرافیانتان یکی دیگر از آیات سجده یا همان آیه را بشنوید، بنابر نظر بعضی از مراجع باید دو بار، و بنابر نظر برخی دیگر باید یک بار سجده بجا آورید. بهتر است که در این مورد، نظر دقیق مرجع تقلیدتان را جویا شوید.

 

شنیدن آیات سجده‌دار از رادیو و …

مراجع تقلید در این زمینه نظرات متفاوتی دارند.

• برخی دیگر از مراجع نظیر آیت‌الله گلپایگانی و آیت‌الله مکارم شیرازی، شنیدن این آیات را از رادیو یا از کودکی که قرآن را تشخیص نمی‌دهد، موجب واجب‌شدن سجده می‌دانند.
• همچنین، بعضی از مراجع تقلید بیان کرده‌اند که شنیدن این آیات از رادیو بصورتی که برنامه‌ پخش قرآن باشد سجده را واجب می‌کند، ولی اگر ذکر این آیات در میان یک سخنرانی یا برنامه‌ای دیگر باشد سجده واجب نمی‌شود.
• برخی از مراجع تقلید نظیر آیت‌الله خوئی و آیت‌الله تبریزی، معتقد هستند که شنیدن آیات سجده‌دار از رادیو از کودک غیر تمییز و از افرادی که قصد قرآن خواندن را ندارند، سجده را بر انسان واجب نمی‌کند

 

جمع بندی

اقامه‌ سجده‌های واجب قرآن، احکام خیلی پیچیده‌ای ندارد. سجده‌گزار نیازی به وضوگرفتن ندارد، اگر خانم باشد نیازی به حجاب کامل نماز ندارد و بنا به‌ نظر اکثریت مراجع تقلید، نیازی نیست که رو به قبله انجام شود و ذکر واجبی هم ندارد. البته در این‌ خصوص، احکام بانوان حائض (بانوانی که در عادت ماهانه هستند) یا افرادی که عذر شرعی دارند اندکی پیچیده است. نظر شما در این‌ خصوص چیست؟ بنظر شما بهترین راه برای تشخیص واجب‌شدن سجده چیست؟ نظرات ارزشمند خود را از طریق قسمت “ارسال نظر” با ما و دیگر مخاطبان سایت ستاره، به اشتراک بگذارید. همچنین پیشنهاد می‌کنیم مطلب “غسل نفاس و احکام شرعی مربوط به آن” را نیز از سری مقالات مذهبی ستاره مطالعه کنید.