تفاوت گویش و زبان و لهجه در چیست؟

ستاره | سرویس فرهنگ و هنر – آیا می‌دانید در ایران علاوه بر زبان پارسی، زبان‌های دیگری نیز وجود دارند که خود دارای لهجه و گویش‌های متفاوتی هستند؟ مفاهیم زبان، لهجه و گویش از مفاهیم پرکاربرد و بحث برانگیز در زبان فارسی هستند. در این مقاله ابتدا قصد داریم گویش، زبان و لهجه را تعریف کنیم، بگوییم ویژگی‌های هر کدام چیست و در انتها به بررسی تفاوت گویش و زبان و لهجه بپردازیم. با ما همراه باشید.

 

 

زبان چیست؟

زبان یک نظام گسترده ارتباطی است. مجموعه‌ای از نشانه‌های قراردادی که برای انتقال پیام بین انسان‌ها استفاده می‌شود. انسان موجودی اجتماعی است و یکی از مهم‌ترین نیازهای او، ایجاد برقراری با آدم‌هاست. «زبان» این ارتباط را به خوبی ایجاد می‌کند. زبان از همان ابتدای پیدایش انسان به شکل‌های متنوع‌تری وجود داشته که رفته‌رفته و با پیشرفت علم، هویت اصلی و خاص خود را پیداکرده است. این وسیله ارتباط بین انسان‌ها خود از سه بخش تقسیم شده است:

۱. زبان گفتاری

زبانی که همه در آغاز زندگی با آن آشنا می‌شوند و یاد می‌گیرند چگونه باید از مهارت سخن گفتن برخوردار شوند.

۲. زبان نوشتاری

نوعی از زبان که بعد از زبان گفتاری آموزش داده می‌شود.

۳. زبان اشاره

نوعی از زبان که بیشتر برای افراد کر و لال که از قدرت زبان گفتاری محروم هستند آموزش داده می‌شود.

زبان فارسی شاخه‌ ای از زبان‌های هندوایرانی است. زبان‌های هند و ایرانی، خود از زبان‌های هندواروپایی ریشه گرفته اند. ‏شاخه‌ی هندوایرانی به دو شاخه‌ هندی و ایرانی تقسیم می‌شود و شاخه‌ی ایرانی آن نیز به چندین گویش تقسیم می‌گردد که یکی از ‏آن‌ها فارسی است.

زبان فارسی سه دوره‌ باستانی، میانه و نو دارد. فارسی امروز ما که همان فارسی نو است دارای لهجه‌های ‏فراوانی است. امروزه زبان فارسی در کنار سایر گویش‌های ایرانی به حیات خود ادامه می‌دهد. ‏

نکته ای که با مطرح کردن این مبحث باید به آن توجه کرد این است که زبانِ مادرِ همه گویش‌های ایران را باید «زبان ایرانی یا زبان پارسی» بنامیم. همان که شاخه‌ای از زبان هندوایرانی است. زبان ایرانی حاوی گویش‌های مختلفی است که فارسی معیار یکی از آن گویش‌هاست.

آنچه گویش‌های مختلف را زیرمجموعه یک زبان مشترک می‌کند ریشه و مادر آن گویش‌هاست نه دستور زبان یا واژگان آن‌ها. به عنوان مثال گویش‌های کردی، بلوچی، مازندرانی، گیلکی و … همه زیرمجموعه زبان ایرانی هستند و مادر همه آن‌ها یکی است؛ اما زبان ترکی زبان مستقلی است که ریشه آن آلتایی است. یا زبان عربی ریشه سامی دارد و با زبان ایرانی کاملا ریشه متفاوتی دارد. اگر چه در ایران افرادی با این زبان‌ها صحبت می‌کنند اما زیر مجموعه زبان ایرانی قرار نمی‌گیرند. 

 

 

گویش چیست؟

گویش‌ها زیرمجموعه‌ای از یک زبان هستند که تفاوت‌های دستوری و آوایی با هم دارند. گاهی ممکن است دو فرد با گویش‌های متفاوت با هم صحبت کنند و مطلب کلی را از صحبت‌های هم متوجه شوند؛ زیرا این دو فرد هر دو با یک زبان (فارسی)، ولی گویش‌های متفاوت صحبت می‌کنند. گویش‌ها بر ۴ دسته تقسیم‌بندی می‌شوند:

۱. گویش جغرافیایی

گویشی که به مکان خاصی وابسته است. به عنوان مثال گویش بوشهری، گیلکی، لری، تهرانی و …

۲. گویش اجتماعی

گویشی که به طبقه اجتماعی خاصی نسبت داده می‌شود؛ مانند گویش بازاریان

۳. گویش تاریخی

گویشی که مربوط به دوره‌های گذشته است؛ مانند دوره‌های قاجار، ساسانیان

۴. گویش معیار

در دوران اول دبیرستان در کتاب زبان فارسی به طور کامل با این نوع از گویش آشنا شدیم این گویش در آموزش خواندن و نوشتن به‌کار می‌رود.

 

لهجه چیست؟

لهجه‌ها زیرمجموعه‌ای از یک گویش هستند. همچنین به تلفظ‌های خاصی که یک گروه زبانی به خود اختصاص می‌دهد، لهجه می‌گویند. در واقع می‌توان گفت به انواع هر گویش، لهجه می‌گویند و هر گویشی لهجه‌های خاص خود را دارد که با آهنگ‌های خاصی ادا می‌شود.

به عنوان مثال؛ گویش گیلکی لهجه‌های متنوعی مثل لهجه رشتی، لاهیجانی، ‏رودسری و آستانه‌ای دارد. یا گویش فارسی که لهجه‌های اصفهانی، شیرازی، یزدی زیر مجموعه آن به حساب می‌آیند. این افراد با لهجه‌های خاص خود سخنان یکدیگر را به درستی متوجه می‌شوند.

 

ویژگی‌های گویش

• گویش‌ها ذخایر و میراث فرهنگی و معنوی محسوب می‌شوند.
• بین گویش‌ها تنوع وجود دارد. بیش از ۳۹ گویش در کشور ایران وجود دارد که هر کدام قواعد خاص خود را دارند.
• از دیگر ویژگی‌های گویش‌ها، لهجه‌های مختلف آن‌هاست که سبب جلب افراد به گویش‌های مختلف می‌شود.

 

ویژگی‌های زبان

• یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های زبان خاصیت دوگانه بودن آن است؛ بدین منظور که در مرحله اول یک کلام را می‌توان به واحد معنایی کوچکی تبدیل کرد که به آن تکواژ می‌گویند. در مرحله دوم نیز می‌توان این تکواژ را به واحدهای آوایی کوچک‌تری تبدیل کرد که به آن واج می‌گویند. واج‌ها فاقد معنا هستند.
• بیش از ۲۹ کشور دنیا به زبان پارسی صحبت می‌کنند که این خود یک ویژگی و مزیت برای آن محسوب می‌شود و سبب شده است زبان پارسی در ردیف ۶ در میان زبان‌های دنیا قرار بگیرد.
• از میان ۱۰ شاعر برتر جهان باعث افتخار است که ۵ نفر از این شاعران به زبان پارسی مسلط هستند.
• زبان ایرانی یا پارسی از نظر تنوع ضرب‌المثل در بین ۳ زبان اول جهان قرار دارد.
• از دیگر ویژگی‌های زبان، فرهنگ‌سازی آن است. از طریق زبان است که فرهنگ یک ملت ساخته و به نسل‌های بعد منتقل می‌شود.
• همچنین ایجاد تفاهم و ارتباط، ارائه اطلاعات، بیان عقیده و حدیث نفس از دیگر ویژگی‌های زبان است.

 

ویژگی‌های لهجه

• لهجه دارای گونه‌های زبانی بوده که تحصیل، سن و شغل فرد بر میزان تفاوت این مسئله تأثیرگذار است. به عنوان مثال لهجه یک فرد تحصیل کرده آبادانی با فرد بی‌سواد آبادانی بسیار متفاوت است.
• از دیگر ویژگی‌های لهجه می‌توان به آهنگ‌دار بودن آن اشاره کرد. لهجه همراه آهنگ سبب می‌شود شنونده علاوه بر لذتی که از آن لهجه می‌برد، نوع لهجه را نیز تشخیص دهد.
• بسیاری از لهجه‌ها وجود دارند که شباهت زیادی به هم دارند و ممکن است که گاهی فرد متوجه وجود لهجه خود نشود اما لهجه دارد. به عنوان مثال لهجه بعضی از شهرهای فارس نشین ایران شباهت زیادی به لهجه تهرانی دارد.

 

تفاوت گویش و زبان و لهجه

• هر زبان در طول تاریخ تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد و دستخوش تغییرات می‌شود. در نتیجه این تغییرات، گونه‌ها و صورت‌های مختلفی از آن پدید می‌آید که به این گونه‌ها و صورت‌های مختلف گویش و لهجه می‌گویند.
• افراد با گویش‌های متفاوت قادر به فهم زبان یکدیگر نیستند اما دو فرد با لهجه‌های متفاوت، قادر به فهم زبان یکدیگر هستند.
• گویش‌ها بیشتر تفاوت‌های دستوری، آوایی و واژگانی دارند اما لهجه‌ها فقط تفاوت‌های واژگانی و آوایی دارند.
• گاهی ممکن است دو فرد دارای زبان‌های یکسان، نوع صحبت دستوری و واژگانی یکسانی داشته باشند اما از لحاظ تلفظ متفاوت باشند که در این مورد می‌گوییم این دو فرد دو دارای لهجه‌های متفاوت هستند.

 

 

سخن پایانی

از بین رفتن یک زبان، گویش و لهجه برابر است با از بین رفتن تاریخ و فرهنگ یک قوم و ملت؛ که این موضوع به نوبه خود بسیار رنج‌آور و دردناک خواهد بود. اقوام مختلف با زبان و نژادهای متفاوتی در ایران وجود دارند که همگی با کمک هم و دست به دست هم باعث ایجاد ایرانی زیبا و باشکوه شده‌اند. لازم است افراد با هر زبان و لهجه‌ای که دارند اجازه ندهند که زبان و لهجه و گویش آن‌ها روبه نابودی برود. ضروری است که این افراد زبان خود را تقویت کنند. اجازه ندهند که کودکان خود در آینده دچار دوزبانگی شوند.

یکی از عوامل نابودی زبان و گویش و لهجه‌ها این است که این افراد دیار خود را رها کرده و به شهرهای مختلف مهاجرت می‌کنند و این عامل کم‌کم سبب فراموشی و نابودی گویش و لهجه آن‌ها می‌شود و سبب می‌شود نسل جدید آن‌ها با مشکل جدی بحران لهجه و زبان مواجه شوند. بیایید همه با هم به فکر چاره‌ای برای جلوگیری از نابودی زبان، گویش و لهجه منطقه خود باشیم و با همفکری هم این مشکل بزرگ را برطرف کنیم. شما عزیزان می‌توانید نظرات و پیشنهادات خود را در پایان همین صفحه با ما به اشتراک بگذارید. از اینکه تا پایان همراه ما بودید از شما سپاسگزاریم.