نویسنده: سمیه قندهاری
بروزرسانی: 11 آذر 1400
ستاره | سرویس روانشناسی – آیا می‌دانید کشیدن یک گل روی کاغذ یا حتی خط خطی کردن با مداد می‌تواند به شما در رفع استرس، افسردگی، نگرانی و حتی کاهش درد‌های جسمانی کمک کند؟ هنردرمانی به مردم کمک می‌کند تا با فعالیت‌های هنری ساده و در یک فرایند خلاق، درونیات خود را بیان کرده و احساس سلامت و رفاه بیشتری داشته باشند.
هنردرمانی چیست؟
هنردرمانی تکنیک‌های روان درمانی را با فرایند خلاقانه برای بهبود سلامت روان و بهزیستی تلفیق می‌کند. انجمن هنردرمانی آمریکا، هنردرمانی را به عنوان رویکردی برای سلامت روان توصیف می‌کند که از فرایند خلق هنر برای بهبود سلامت روانی و جسمانی بهره می‌برد. هنردرمانی با استفاده از تکنیک‌های خلاقانه مانند طراحی، نقاشی، کلاژ، رنگ آمیزی و مجسمه سازی به افراد در بیان خود با هنر کمک کرده و رفتار‌های روانشناختی و هیجانی فرد در ارتباط با فعالیت هنری را بررسی می‌کند.
یک هنردرمانگر می‌تواند پیام‌های غیرکلامی، نماد‌ها و استعاره‌هایی را که اغلب در این اشکال هنری یافت می‌شوند، رمزگشایی کرده و در نتیجه احساسات و رفتار فرد را بهتر درک کند. همین امر کمک می‌کند تا بتوان مسائل را به طور ریشه‌ای‌تر حل کرد. در واقع هدف از هنردرمانی استفاده از فرایند خلاقانه برای کمک به افراد در کشف بیان خود و یافتن راه‌هایی است که بتوان به بینش شخصی بهتری دست یافت و مهارت‌های مقابله‌ای جدیدی را توسعه داد. افراد در طی هنردرمانی می‌توانند مضامین و تعارضاتی را بیابند که ممکن است بر افکار، احساسات و رفتار‌های آن‌ها تأثیر بگذارد.
مردم برای شرکت در هنر درمانی نیازی به داشتن توانایی هنری و استعداد خاصی ندارند و همه از جمله کودکان، نوجوانان و بزرگسالان می‌توانند از آن بهره‌مند شوند. برخی تحقیقات نشان می‌دهد که حضور هنر به تنهایی می‌تواند در ارتقای سلامت روان نقش داشته باشد. یک مطالعه در سال ۲۰۱۷ نشان داد که صرف نمایش آثار هنری در محیط بیمارستان، کمک کرد بیماران در آن محیط احساس امنیت بیشتری کنند. همچنین در بهبود جامعه پذیری و حفظ هویت در خارج از بیمارستان نیز نقش داشته است.
تاریخچه
در حالی که هزاران سال مردم از هنر به عنوان راهی برای بیان، برقراری ارتباط و التیام خویش استفاده می‌کردند، ولی هنردرمانی در اواسط قرن بیستم شکلی رسمی به خود گرفت. پزشکان متوجه شدند که افراد مبتلا به بیماری روانی غالباً خود را در نقاشی‌ها و سایر آثار هنری‌شان ابراز می‌کنند، همین امر باعث شد تا بسیاری از آن‌ها از هنر به عنوان یک راه حل درمانی استفاده کنند. از آن زمان بود که هنر به یک زمینه درمانی تبدیل شده و در بعضی از تکنیک‌های ارزیابی و درمان مورد استفاده قرار گرفت.
چه زمانی از هنردرمانی استفاده می‌شود؟
هنر درمانی به کودکان، نوجوانان و بزرگسالان کمک می‌کند تا احساسات خود را کشف کنند، عزت نفس خود را بهبود ببخشند، اعتیاد را مدیریت کنند، استرس را کاهش دهند، علائم اضطراب و افسردگی را بهبود بخشند و با بیماری جسمی یا ناتوانی‌های خود مقابله کنند.
همان‌طور که اشاره شد هیچ استعداد هنری برای موفقیت در هنر درمانی لازم نیست؛ زیرا روند درمانی به ارزش هنری اثر مربوط نمی‌شود، بلکه بیشتر با پیدا کردن ارتباط بین انتخاب‌های خلاقانه و زندگی درونی فرد مرتبط است. در واقع از این اثر هنری می‌توان برای بیان خاطرات و داستان‌هایی استفاده کرد که ممکن است افکار و باور‌ها را از ذهن ناخودآگاه فرد آشکار سازد.
متخصصین هنردرمانی می‌توانند با افراد، زوج‌ها و گروه‌ها در شرایط مختلف از جمله مشاوره خصوصی، بیمارستان‌ها، مراکز درمانی، موسسات بازپروری، خانه‌های سالمندان و سایر سازمان‌ها کار کنند.
موارد استفاده از هنردرمانی
از هنر درمانی می‌توان برای درمان طیف گسترده‌ای از پریشانی‌ها و اختلالات روانی استفاده کرد. در بسیاری از موارد، از این روش همراه با سایر تکنیک‌های روان درمانی مانند گروه درمانی یا رفتار درمانی شناختی استفاده شود.
برخی از مواردی که در آن می‌توان از هنر درمانی استفاده کرد عبارتند از:
برخی از مواردی که در آن می‌توان از هنر درمانی استفاده کرد عبارتند از:
- کودکانی که دارای ناتوانی یادگیری هستند.
- بزرگسالانی که استرس شدید دارند.
- کودکانی که از مشکلات رفتاری یا اجتماعی در مدرسه یا خانه رنج می‌برند.
- افرادی که دارای مشکلات سلامت روان هستند.
- افرادی که از آسیب مغزی رنج می‌برند.
- کودکان یا بزرگسالانی که یک واقعه آسیب‌زا را تجربه کرده‌اند.
برخی از شرایط روانی جسمانی که هنر درمانی ممکن است به درمان آن‌ها کمک کند عبارتند از:
- اضطراب
- افسردگی
- سرطان
- شرایط پزشکی
- مسائل مربوط به پیری
- استرس پس از سانحه
- مشکلات عاطفی
- اختلالات اشتها
- استفاده از مواد مخدر
- مشکلات خانوادگی یا روابط
- استرس
- علائم روانشناختی مرتبط با سایر موارد پزشکی
یک بررسی در مورد اثربخشی هنر درمانی نشان داد که این تکنیک به بیماران سرطانی که تحت معالجه پزشکی قرار دارند، کمک می‌کند تا کیفیت زندگی آن‌ها بهبود پیدا کرده و علائم روانشناختی‌شان کاهش یابد.
در ایالات متحده آمریکا، برای بیماران سرطانی و خانواده‌هایشان برنامه‌های هنردرمانی ارائه می‌شود. این فعالیت‌های خلاقانه کمک می‌کند استرس و اضطراب آن‌ها و درد‌ها و مشکلات جسمانی مانند حالت تهوع کاهش یابد. همچنین موجب می‌شود بیمار یا مراقب او بتواند احساسات و تجربیات خود را بیان کند. این بیان خلاق به طور طبیعی موجب آرامش و کاهش فشار خون شده و با آزاد شدن هورمون‌های ضد افسردگی در مغز، افسردگی ناشی از بیماری را کاهش می‌دهد. ابراز ناراحتی‌های درونی از طریق هنر، روحیه فرد را بهبود بخشیده و مهمتر از آن کمک می‌کند تا بهتر تجربیات خود از بیماری، تروما، اندوه یا فقدان را انتقال دهد.
در ایالات متحده آمریکا، برای بیماران سرطانی و خانواده‌هایشان برنامه‌های هنردرمانی ارائه می‌شود. این فعالیت‌های خلاقانه کمک می‌کند استرس و اضطراب آن‌ها و درد‌ها و مشکلات جسمانی مانند حالت تهوع کاهش یابد. همچنین موجب می‌شود بیمار یا مراقب او بتواند احساسات و تجربیات خود را بیان کند. این بیان خلاق به طور طبیعی موجب آرامش و کاهش فشار خون شده و با آزاد شدن هورمون‌های ضد افسردگی در مغز، افسردگی ناشی از بیماری را کاهش می‌دهد. ابراز ناراحتی‌های درونی از طریق هنر، روحیه فرد را بهبود بخشیده و مهمتر از آن کمک می‌کند تا بهتر تجربیات خود از بیماری، تروما، اندوه یا فقدان را انتقال دهد.
چرا هنردرمانی موثر است؟
این عقیده که بیان خود از طریق خلق آثار هنری برای افرادی که در حال معالجه هستند یا می‌خواهند به درک عمیق‌تری از خود و شخصیت‌شان برسند، ارزش درمانی دارد، مبنای ایجاد هنردرمانی است. یک هنردرمانگر آموزش دیده است تا بتواند جایگاه رنگ، بافت و… در آثار خلق شده و نقشی که این ابزار‌ها می‌توانند در آشکار سازی افکار، احساسات و حالات روانی فرد داشته باشند را درک کند.
در اصل هنردرمانی، یک روش خاص و مستقل درمانی است که از تلفیق روان درمانی و هنر‌های تجسمی ایجاد شده است و گاهی در ترکیب با سایر روش‌های درمانی نیز به کار برده می‌شود.
هنردرمانگر از روش‌های مختلف هنری مثل طراحی، نقاشی، مجسمه سازی و کولاژ برای کمک به افراد (از کودک تا بزرگسال) استفاده می‌کند. افرادی که آسیب‌های عاطفی، خشونت جسمی، مورد سوءاستفاده واقع شدن در خانواده، اضطراب، افسردگی و سایر موارد روانشناختی را تجربه کرده‌اند، می‌توانند از بیان خلاقانه خود سود ببرند.
هنردرمانگر از روش‌های مختلف هنری مثل طراحی، نقاشی، مجسمه سازی و کولاژ برای کمک به افراد (از کودک تا بزرگسال) استفاده می‌کند. افرادی که آسیب‌های عاطفی، خشونت جسمی، مورد سوءاستفاده واقع شدن در خانواده، اضطراب، افسردگی و سایر موارد روانشناختی را تجربه کرده‌اند، می‌توانند از بیان خلاقانه خود سود ببرند.
جلسات هنر درمانی چگونه است؟
همانند هر روش درمانی، اولین جلسه شما با صحبت با درمانگر آغاز می‌شود تا مشخص شود چرا به دنبال کمک هستید و درمانگر چه چیزی قرار است به شما ارائه دهد. مراجع و درمانگر با هم یک برنامه درمانی ترتیب خواهند داد که شامل خلق یک سری آثار هنری است. اوایل کار احتمالا هنردرمانگر کار شما را بدون دخالت یا قضاوت صرفا مشاهد می‌کند. هنگامی که کارتان تمام شد (گاهی اوقات در حالی که هنوز هم روی اثر خود کار می‌کنید)، درمانگر از شما در مورد حسی که دارید، در طی کار چه چیز برایتان آسان یا چه چیز دشوار است، چه فکر می‌کنید یا چه چیز به یاد می‌آورید و به طور کلی از تجربیات و احساسات شما سؤال خواهد کرد.
جلسات هنردرمانی چه تفاوتی با کلاس هنر دارد؟
در کلاس‌های هنر تمرکز روی تدریس تکنیک یا ایجاد یک اثر هنری خاص است. در حالی که در جلسات هنردرمانی به شخص اجازه داده می‌شود به هر شکلی که دوست دارد به تجربیات درونی خود توجه کرده و آن‌ها را مبنای خلق اثر خود قرار دهد. آنان در خلق هنر باید بر روی ادراکات، تخیلات و احساسات تمرکز کنند و تشویق می‌شوند به جای خلق چیزی که جهان بیرونی را توصیف می‌کند، اثری خلق کنند که بیانگر دنیای درونی آن‌ها باشد.
استفاده از هنر برای افزایش حس سلامتی
همان‌طور که اشاره شد بیان خود از طریق یک طراحی، نقاشی، مجسمه سازی یا کولاژ باعث می‌شود افکار، احساسات و ایده‌های ما ملموس شوند و با آن بخشی از خود ارتباط برقرار کنیم که قادر نیستیم آن را از طریق کلمات بیان کنیم. کار با ابزار هنری، یادگیری مهارت‌های جدید و خلاقیت در اکثر افراد موجب ایجاد حس موفقیت، رضایت از خود و حس دستیابی به هدف می‌شود.
حتی اگر از آن دسته افراد هستید که معتقدند استعداد کشیدن یک خط بر روی کاغذ را ندارند باز هم مطمئن باشید می‌توانید از خلاقیت‌های هنری برای بهبود سلامتی روحی و جسمی خود بهره ببرید؛ چرا که مزایای سلامتی طراحی، فواید نقاشی و سایر فعالیت‌های هنری به خاطر فرایند بیان خلاق است نه اثری که خلق می‌شود. لازم نیست شما یک هنرمند باشید تا از هنر لذت برده و بتوانید از آن برای بهبود سلامتی خود و داشتن حال خوب استفاده کنید.
حتی اگر از آن دسته افراد هستید که معتقدند استعداد کشیدن یک خط بر روی کاغذ را ندارند باز هم مطمئن باشید می‌توانید از خلاقیت‌های هنری برای بهبود سلامتی روحی و جسمی خود بهره ببرید؛ چرا که مزایای سلامتی طراحی، فواید نقاشی و سایر فعالیت‌های هنری به خاطر فرایند بیان خلاق است نه اثری که خلق می‌شود. لازم نیست شما یک هنرمند باشید تا از هنر لذت برده و بتوانید از آن برای بهبود سلامتی خود و داشتن حال خوب استفاده کنید.
چند تکنیک هنردرمانی در خانه
همان‌طور که گفتیم هنر درمانی می‌تواند راهی برای انتقال احساسات، افکار و تجربیات شما باشد و باعث می‌شود احساس بهتری داشته باشید. اگر به برنامه‌های هنردرمانی دسترسی ندارید، در اینجا چندین فعالیت هنری ساده به شما معرفی می‌کنیم که خودتان در خانه یا بیمارستان می‌توانید انجام دهید.
- یک دفتر نقاشی کوچک (چند صفحه کاغذی هم همان کار را انجام می‌دهد) و تعدادی مداد طراحی یا مدادرنگی و یا ماژیک بخرید. سعی کنید فقط با استفاده از رنگ‌ها، شکل‌ها و یا خطوط احساسی که دارید را توصیف کنید. یا فقط خط خطی کنید، یا هر چیزی را که به ذهن شما می‌آید رسم کنید. نگران این نباشید که چگونه خواهد شد، قرار نیست کسی به شما نمره دهد. فقط سرگرم شوید خودتان را به ذهن خلاقتان بسپارید. هر زمان که احساس استرس یا اضطراب کردید سعی کنید در دفترچه نقاشی خود چیزی بکشید، همین کافی است تا احساس تنش یا نگرانی شما کاهش یابد.
- اگر نقاشی باعث تحریک خلاقیت شما نمی‌شود، تصاویر مجله، کارت پستال و عکس‌هایی که به شما آرامش می‌دهد را جمع آوری کنید. روی یک کاغذ یا مقوای بزرگ و با استفاده از قیچی و چسب، با این تصاویر یک کلاژ بسازید. کولاژتان را روی دیوار خانه (یا حتی اتاق بیمارستان) آویزان کنید و از تماشای تصاویری که ساختهاید لذت ببرید.
- اگر بیمار هستید، سعی کنید علائم و حالات خود را در دفتر طراحی بکشید. داشتن یک سابقه تصویری از درد‌ها یا حالت تهوع می‌تواند به تیم مراقبت شما نیز کمک کند زمان بروز آن‌ها را بهتر متوجه شده یا پیش بینی کند. نقاشی‌های خود را هنگام مراجعه به پزشک با خود ببرید و به او نشان دهید، مخصوصا جایی که فکر می‌کنید توصیف حالتان با کلمات برایتان دشوار است.
سخن آخر
در روانشناسی استفاده از هنر برای درمان اختلالات روانی و بهبود سلامت روان با عنوان هنر درمانی شناخته می‌شود. هنر، فرایند ایجاد آن یا حتی مشاهده آثار هنری دیگران، می‌تواند به افراد در کشف احساسات خود، رشد خودآگاهی، کشف جنبه‌های مختلف شخصیت، مقابله با استرس، تقویت عزت نفس و مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی کمک کند. اما هنوز هم به تحقیقات بیشتری نیاز است تا چگونگی تاثیر هنردرمانی را بررسی کرده و مشخص شود چه زمان‌هایی استفاده از آن بیشترین فایده را برای شخص خواهد داشت؟
با این حال تاثیر مثبت هنردرمانی را نمی‌توان انکار کرد. پس هم خودتان از آن بهره ببرید و هم اگر دوست و یا عضو خانواده کسی هستید که دچار مشکل یا بیماری مثل سرطان است، یک جعبه هنری که شامل دفترچه نقاشی، مداد رنگی یا آبرنگ، چسب ماتیکی و قیچی و … است تهیه کرده و به او هدیه دهید. می‌توانید یک نسخه از مقاله را نیز در آن قرار دهید.
اگر به مباحث درمان‌های نوین در روانشناسی علاقه‌مند هستید مطالعه مقاله «موسیقی درمانی؛ تاریخچه، روش ها و کاربردها» و تفسیر نقاشی کودک و معنای نهفته در جزئیات آن را نیز از دست ندهید. نظرات و تجربیات خود را نیز با ما در میان بگذارید.
برگرفته از: psychologytoday ، verywellmind، psychologytoday
