آشنایی با هنر نقره سازی

ستاره | سرویس فرهنگ و هنر – پس از طلا یکی از فلزات با ارزش و پرکاربرد نقره است که با آن علاوه بر زیورآلات ظروف و اشیاء تزئینی می‌سازند. برای آشنایی بیشتر با هنر نقره سازی و روش‌های ساخت آن این مقاله را دنبال کنید.

نقره چیست؟

تاریخچه‌ای از نقره سازی

• پس از کشف طلا از چهار هزار سال قبل از میلاد، بشر با کاربرد نقره آشنا شد. در  سیلک کاشان آثاری کشف شده است که نشان دهنده‌ی این است که در هزاره‌ی چهارم قبل از میلاد، در این ناحیه مردم با نقره آشنایی داشتند.
• در زمان ساسانیان هنر نقره سازی و نقره کاری بسیار رونق گرفت و از معادن خلک در میانه کویر لوت در شمال انارک، استفاده می‌کردند و ظروف سیمین می‌ساختند.
• با مقایسه‌ی اشیاء کشف شده از عصر ساسانی با اشیاء مشابه آن زمان در بیزانس و روم، متوجه شدند که شیوه‌ی کار و تکنیک آن‌ها تفاوت زیادی با هم نداشته است.
• در زمان ساسانی در ساخت نقره از سه روش زیر استفاده می‌کردند:
  ۱. ساخت نقره توسط چکش
  ۲. هنر فلزکاری ریختگی در اشیاء سیمین
  ۳. ساخت ظروف آستردار

هنر نقره سازی در تبریز

برخی معتقدند که هنر نقره سازی از سال ۱۹۱۵ میلادی از ترکیه برای اولین بار به تبریز آمده و به همین دلیل است که تعداد نقره کاران در تبریز بسیار زیاد است.
یکی از نقره سازان تبریزی به نام قاسم علیپور می‌گوید “هنر حکاکی روی نقره بعداز کشتار ارامنه توسط عثمانی‌ها در کشور ترکیه و شهر وان صورت گرفت وبامهاجرت ارامنه‌ها برای گذراندن زندگی وامرارمعاش به کشور‌های دیگر، برای اولین بار به تبریز آمدند و هنر حکاکی بررو‌ی نقره را در این شهر آغازکردند.”
وی می‌گوید که با گذر زمان جوانان تبریزی میل و رغبتی برای یادگیری این هنر از خود نشان دادند و این هنر را نزد استادان نامدارتبریزی فرا گرفتند و از این طریق امرار معاش کردند. این هنر به قدری توسعه پیدا کرد که هم اکنون در دانشگاه هنراسلامی تبریز این هنر و صنعت تدریس می‌شود.
هنر نقره کاری در تبریز به روش حکاکی و قلم زنی بدون استفاده از چکش و با استفاده از قلم فولادی و کنده کاری با نیروی دست انجام می‌شود و این در حالی است که در سبک اصفهانی قلم زنی با چکش استفاده می‌شود.
یکی از نقره سازان مشهور تبریزی حسن تقی پور نام دارد وی می‌گوید “از زمان تحصیل به دلیل علاقه به کار‌های دستی پس از فارغ التحصیل شدنم از دبیرستان از سال ۱۳۶۲ به کار‌های هنری روی آوردم و از سال ۱۳۶۴ کار خود را با هنرطلا سازی ادامه دادم و از سال ۱۳۶۸ کار‌های خودرا با نقره آغاز نمودم و حدود ۲۵ سال است که به صورت تمام وقت مشغول به این حرفه هستم.”

روش‌های ساخت نقره

برای ساخت ظروف نقره، قدم اول عیار کردن نقره با مس است و پس از آن نقره را ذوب می‌کنند و قالب می‌ریزند. قالب یا ریچه به شکل دو صفحه‌ی آهنی است که یکی از آن‌ها دو زه در اطرافش دارد. این دو صفحه در یکدیگر چفت می‌شوند و از شکاف بالای آن نقره‌ی ذوب شده را درونش می‌ریزند تا به شکل شمش در آید. پس از آن با دستگاه نورد که شامل دو غلتک است، شمش را به ضخامت‌های مورد نیاز نازک می‌کنند.

امروزه از چهار روش برای ساخت نقره استفاده می‌کنند:

۱. روش چکش کاری

در این روش در هنگام ساخت فقط از چکش استفاده می‌شود. مثلا برای ساخت یک کاسه با دهانه‌ی ۳۰ سانتی متر، ورق نقره را ۶-۵ سانتیمتر اضافه‌تر می‌گیرند و به وسیله چکش آنرا گود می‌کنند تا به شکل مورد نظر برسند.

۲. روش خمکاری با قالب

در این روش ورق نقره را روی یک سرس قالب‌های مخصوص می‌کشند و به وسیله‌ی یک میله‌ی حوی دستگیره‌ی چوبی، به قدری ورق را روی قالب می‌کشند تا فرم قالب را به خود بگیرد و نهایتا قالب را جدا می‌کنند.

۳. روش ریخته گری

در این روش ساخت ظروف نقره به کمک قالب‌هایی از جنس نقره، برنج و به خصوص آلومینیوم انجام می‌شود. به عنوان مثال برای ساخت دسته‌ی گلدانی که قرار است جدا بر روی ظرف نصب شود به این گونه عمل می‌کنند که درون قالب را از ماسه مرطوب پر می‌کنند (برای جداشدن آسان نقره از قالب) سپس نیمه دیگر قالب را روی آن گذاشته و فشار می‌دهند و نقره مذاب را از شکاف، داخل قالب می‌ریزند. قالب را جدا کرده و نقره‌ی شکل گرفته شده را سوهانکاری می‌کنند تا یک دست شود.

۴. روش پرسکاری

در این روش نقره با استفاده از یک قالب و دستگاه پرس شکل می‌گیرد. از این روش بیشتر برای ظرف‌های تخت استفاده می‌شود. دستگاه پرس دارای دو قالب منفی و مثبت است که با فشار در هم چفت شده و نقره را به شکل مورد نظر درمی‌آورد.

پس از اینکه ظروف نقره ساخته شدند، در طی مرحله‌ای به نام چرخکاری، یک لایه از روی ظرف را می‌تراشند، تا ظرف براق شود. اگر ظرف دارای لبه باشد، ابتدا یک زه دور لبه آن لحیم می‌کنند و سپس آنرا برای قلمزنی آماده می‌کنند. در حین لحیم کاری ماده‌ای به نام تنکا (بوراکس B۲O۳) به ظرف می‌زنند، تا به خوبی به ظرف متصل شود.

امروزه ساخت ظروف با روش چکش کاری سخت است و سازنده ی توانا با این روش وجود ندارد و بیشتر از روش خمکاری و پرسکاری استفاده می‌کنند.

کاربرد‌های نقره

از هنر نقره سازی برای ساخت انواع زیور آلات، ظروف تزئینی شامل میوه خوری، شیرینی خوری، کشکول، آینه و شمعدان، بشقاب و کاسه و … استفاده می‌شود.

برای آشنایی با سایر هنرها و صنایع دستی می‌توانید مقالات آشنایی با هنر قلمکاری، آشنایی با هنر خاتم کاری و آشنایی با هنر میناکاری را بخوانید. و اگر شما هم تجربه‌ای از هنر نقره سازی و یا آشنایی با ظروف نقره دارید، نظرات و تجربیات خود را از طریق بخش “ارسال نظر” با ما و سایر کاربران ستاره در میان بگذارید.