حکم شرعی دریافت و پرداخت پورسانت (کمیسیون) از نظر مراجع مختلف چیست؟

پورسانت به صورت‌های مختلفی نظیر حق کمیسیون، هدیه یا پاداش پرداخت شده و در مشاغل مختلف حتی در مشاغل دولتی نیز رواج پیدا کرده اند. اما در برخی از مواقع دریافت و پرداخت پورسانت یا کمیسیون از نظر شرعی اشکال دارد. در ادامه این نوشته از ستاره حکم شرعی دریافت و پرداخت پورسانت یا کمیسیون را در شرایط و موقعیت های مختلف بررسی خواهیم کرد. 

پورسانت یا کمیسیون چیست؟

پورسانت در یک کلمه فرانسوی است که معنی آن به فارسی درصد است. در زبان فارسی نیز پورسانت یا کمیسیون مبلغی از معامله است که به عنوان پاداش به کسی که کاری را انجام داده است در نظر گرفته می شود. 

حکم شرعی دریافت و پرداخت پورسانت یا کمیسیون

احکام کلی، حلال یا حرام بودن پورسانت را وابسته به قانون می دانند. به طور مثال آیت الله سیستانی می گویند پورسانت فى نفسه اشکال ندارد ولى اگر کارمند دولت باشد و قانون أن را منع کند جایز نیست. برای مشخص شدن دقیق حکم شرعی دریافت و پرداخت پورسانت، بخشی از سوالات و پاسخ های مراجع تقلید در این زمینه را شرح خواهیم داد:

سوال ۱: کسب درآمد از طریق بازاریابی شبکه‌ای چه حکمی دارد؟ آیا پورسانتی که گرفته می‌شود، حلال است؟

پاسخ آیت الله شبیری زنجانی: اگر در بازاریابی شبکه‌ای سود در مقابل معرفی مشتری و خریدار واقعی و یا بازاریاب دیگر داده شود، اشکال شرعی ندارد، البته چنین فعالیت‌هایی بنا بر احتیاط نباید بر خلاف قانون باشد؛ اخذ پورسانت برای کار حلال اگر خلاف مقررات نباشد، اشکال ندارد.

******

سوال ۲: آیا پرداخت پورسانت به همکاران در مشاغل وابسته (به طور مثال: پرداخت پوسانت لوازم فروش به تعمیر کار) برای معرفی مشتری اشکالی دارد؟

پاسخ آیت الله مکارم شیرازی: این کار شما در صورتى صحیح است که فروشنده مقدارى از منافع عادى خود را به واسطه واگذار کند بى آن که چیزى بر مبلغ جنس بیفزاید، مثلا جنس را معمولا با ده درصد مى فروشند ولى در این مورد قسمتى از ده درصد منافع را به واسطه واگذار مى کنند و، امّا تنظیم فاکتور دروغین بااضافه بر مبلغ، حرام است و خداوند رازق است.

بیشتر بخوانید: حکم شرعی بازاریابی شبکه ای از دیدگاه مراجع تقلید

******

سوال ۳: شخصی پول را که همان اجرت کار است و بیشتر نیست را در قبال انجام کاری از صاحب کار دریافت می‌کند، ولی به صاحب کار اعلام می‌کند که من این کار را انجام نمی‌دهم و انجام آن را به دیگری محول می‌کنم و صاحب کار نیز این را قبول کند حال سوال این است که اگر از کل مبلغ دریافتی مقداری را برای خود برداشته و مقدار باقی مانده را به عامل پرداخت کند و عامل نیز راضی شود و با همان کیفیت کار را انجام دهد حکم مبلغی که واسطه برای خود برداشته چیست؟ در صورتی که عامل به واسطه بگوید که بخاطر شما با مبلغ کمتر یا بدون دریافت دستمزد حاضرم کارتان را انجام دهم باز هم اشکال دارد؟

پاسخ آیت الله مکارم شیرازی: درصورتی که خودش هیچ کاری روی آن انجام نداده باشد گرفتن این پول اشکال دارد مگر این که کسی که عامل بوده به واسطه بگوید حق من بیشتر از این مبلغ می‌باشد که به من پرداخت کرده اید و من آن مقدار را به شما هدیه کردم در این صورت دریافت ما به التفاوت توسط واسطه مانعی ندارد.

******

سوال ۴: آیا کارمند یا کارگر شرکت دولتی یا خصوصی که وظیفه اش وکالت در تأمین نیاز‌های اداره یا شرکت از مکان‌های فروش است، می‌تواند بر کسی که کالا‌های موردنیاز را می‌فروشد، شرط کند که درصدی از سود حاصل از خرید، از آن او باشد؟ آیا دریافت این سود برای او جایز است؟ در صورتی که مسئول مافوق چنین شرطی را اجازه دهد چه حکمی دارد؟

پاسخ آیت الله خامنه ای: این شرط از طرف کارمند صحیح نبوده و او نمی‌تواند سودی را که به نفع خود شرط کرده، دریافت کند و مسئول بالاتر هم حق اجازه چنین شرطی را نداشته و اجازه او در این باره اثری ندارد.

******

سوال ۵: اگر شرکتی پیشنهاد دهد در صودت یافتن مشتری و بازاریابی محصولاتش که جزو کالا‌های مجاز در شرع میباشد و قیمت کالاونوع کالاومقدار ان نیز مشخص است به من مبلغی بعنوان پورسانت میدهد که میزان ان نیز مشخص است ایا این رقم دریافتی حلال است و اگر بر اساس توافق هر کسی که من مستقیما به ان‌ها معرفی نمایم یا از طریق بازاریابانی که من ان‌ها را اموزش داده ام به ان‌ها معرفی شوند و یا افرادیکه به نوعی با بازاریابان من یا خود من در ارتباط بوده ا ند یا ما و مشخصاتمان را بعنوان معرف به ان شرکت اعلام نمایند از ان‌ها خریداری نمایند این پورسانت به من تعلق میگیرد (هیچ اجباری نه برای من و نه برای شرکت وجود ندارد و هر دو به این شرط رضایت داریم) ایا پورسانت اشکال دارد؟

پاسخ آیت الله خامنه ای: عمل مذکور فی نفسه مجاز بوده و درآمد حاصله از آن نیز حلال است.

******

سوال ۶: شخصی بین صاحب کار و کارگران واسطه است، به این صورت که صاحب کار پولی را به عنوان دستمزد آنان به او می‏دهد و او هم مبلغی کمتر از آن را به کارگران می‏پردازد، این عمل او چه حکمی دارد؟

پاسخ آیت الله خامنه ای: واسطه اگر از جانب صاحب کار وکیل باشد واجب است، مقدار اضافه بر آن مبلغ را به مالک بپردازد و جایز نیست در آن تصرّف کند مگر آنکه علم به رضایت مالک داشته باشد.

******

سوال ۷: همراه دلاّلی برای دیدن منزلی رفتیم که پس از بازدید، از خرید آن منصرف شدیم، سپس با شخص دیگری به دیدن همان منزل رفتیم و بدون اینکه دلاّل توسط فروشنده یا خریدار مطلع شود خانه را معامله کردیم، آیا دلاّل در این رابطه حقّی دارد یا خیر؟

پاسخ آیت الله خامنه ای: دلاّل حق دارد در برابر راهنمایی و همراهی کردن مشتری برای نشان دادن منزلی که در معرض فروش گذاشته شده، مطالبه اجرت کند، ولی در صورتی که واسطه در انجام معامله نباشد و در این ارتباط نقشی نداشته باشد، حق مطالبه اجرت در برابر تحقّق معامله بین فروشنده و خریدار را ندارد و اگر در این زمینه قانون ومقرّراتی وجود داشته باشد باید مراعات گردد.

حکم شرعی دریافت و پرداخت پورسانت در بازاریابی شبکه ای

در بحث بازاریابی شبکه‌ای شروطی از سمت فقها بیان‌شده که در صورت رعایت آن‌ها می‌توان گفت درآمد حاصل از بازاریابی شبکه‌ای مشکلی ندارد. در بازاریابی شبکه اشخاص کالایی را خود تهیه می‌کنند و بعد از استفاده از آن، کالا را به دیگران توصیه می‌کنند. حال اگر تنها خرید کالا مدنظر نباشد و فقط بالا رفتن در لیست شرکت مدنظر باشد (اصالة‌الفساد) پورسانت به‌دست‌آمده حرام است.

درصورتی‌که کالایی که به شما پیشنهاد داده‌شده خاصیت و سود موردنظر نداشته باشد (بطلان‌العقد بتعذرالوفاء) و نتوان به شرایط ذکرشده در زمان تنظیم نمونه قرارداد كار درصدی پایبند بود، این معامله جایز نیست. در این نوع بازاریابی‌ها، پورسانت به‌دست‌آمده از آموزش به اعضای تازه عضو شده یا فروش واقعی محصول مجاز و حلال است. به‌طور کل نظر فقها در این شاخه بر تحقیق و مطالعه دقیق مفاد و قوانین شرکت موردنظر در هنگام عقد قرارداد است.